«شرق» توقف توافق‌نامه جامع همکاری میان روسیه-ایران را واکاوی می‌کند
واهمه کرملین از ذائقه دیپلماتیک ایرانی‌ها
خبرگزاری دولتی ریانووستی روسیه به نقل از یک مقام وزارت خارجه روسیه اعلام کرد روند کار روی توافق‌نامه همکاری جامع میان ایران و روسیه به صورت موقت، متوقف شده است. این خبرگزاری روسی به نقل از یک مقام مسئول در وزارت خارجه روسیه دلیل این اتفاق را «بروز برخی مشکلات در شرکای ایرانی» اعلام کرد. اسم این مقام در وزارت خارجه روسیه «ضمیر کابلوف» عنوان شده است.
مهدی بازرگان: خبرگزاری دولتی ریانووستی روسیه به نقل از یک مقام وزارت خارجه روسیه اعلام کرد روند کار روی توافق‌نامه همکاری جامع میان ایران و روسیه به صورت موقت، متوقف شده است. این خبرگزاری روسی به نقل از یک مقام مسئول در وزارت خارجه روسیه دلیل این اتفاق را «بروز برخی مشکلات در شرکای ایرانی» اعلام کرد. اسم این مقام در وزارت خارجه روسیه «ضمیر کابلوف» عنوان شده است. کار برای دستیابی به توافق‌نامه جامع همکاری ۲۰ ساله ایران و روسیه در دی ۱۴۰۰ در سفر سید ابراهیم رئیسی (رئیس‌جمهور ایران) به مسکو و دیدار با همتای روس (ولادیمیر پوتین) اعلام شد. این موافقت‌نامه در بخش‌های مختلف از جمله شامل همکاری‌های نظامی است. سایت شبکه دولتی آر تی عربی روسیه (روسیا الیوم) هم نوشت: ضمیر کابولف مدیر اداره دوم آسیایی وزارت خارجه روسیه گفت تصمیم برای کار روی توافق‌نامه جامع با تهران، استراتژیک است اما به دلیل مشکلاتی در طرف ایرانی متوقف شده است. کابولف به ریانووستی گفت روند کار روی این توافق‌نامه به دلیل مشکلات شرکای ایرانی تعلیق شد اما تصمیم درباره توافق‌نامه جامع، استراتژیک است و تکمیل خواهد شد. او ادامه داد: روند کار روی توافق‌نامه جامع متوقف شده است. کمترین شکی وجود ندارد که کار روی توافق‌نامه به پایان خواهد رسید و درباره متن توافق‌نامه نیز توافق به دست خواهد آمد. بعد از آن سران دو کشور درباره زمان و مکان امضا تصمیم می‌گیرند. البته دیمیتری پسکوف، سخنگوی دفتر ریاست‌جمهوری روسیه (کرملین) روز سه‌شنبه چیز دیگری گفت و در بیانیه‌ای اعلام کرد که مسکو و تهران به کار خود درخصوص توافق‌نامه جامع همکاری دوجانبه ادامه می‌دهند. سخنگوی دفتر ریاست‌جمهوری روسیه در این خصوص اضافه کرد که ادامه کار روی توافق‌نامه جامع همکاری دوجانبه در حالی است که برنامه رویدادهایی خاص ممکن است تغییر کند؛ اما مسکو قصد دارد روابط با تهران را توسعه دهد.
واکنش ایران
واکنش کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، به این خبر با نوعی تناقض همراه بود. چون او در مواجهه با اظهارات مقامات روس طی پیامی در شبکه ایکس نوشت که «روند نهایی‌شدن توافق‌نامه راهبردی ایران و روسیه بر اساس برنامه در حال انجام است. آنچه به عنوان تعلیق توافق‌نامه اجرایی همکاری دو کشور در رسانه‌ها ذکر شده است نادرست و نتیجه ترجمه غیردقیق اظهارات مقام‌های روسی است». اما در ادامه سفیر ایران در روسیه صرفا تعلیق روند نهایی‌شدن توافق‌نامه راهبردی ایران و روسیه را از جانب تهران تکذیب کرد و توپ را در زمین مسکو انداخت. چون جلالی در تشریح تلاش برای تصویب موافقت‌نامه متذکر شد «مطلبی که اخیرا درخصوص معطل‌ماندن توافق‌نامه همکاری میان ایران و روسیه از سوی طرف ایرانی منتشر شده کذب است و روز گذشته هم آقایان لاوروف و باقری پیگیر امضای هرچه‌سریع‌تر این توافق‌نامه بودند». پیرو این نکته، آقای سفیر در پاسخ به سؤال ایرنا مبنی بر اینکه براساس برخی مطالب در رسانه‌ها که به نقل از یک مقام وزارت امور خارجه روسیه ادعا شده توافق جامع از سوی ایرانی‌ها به حالت تعلیق درآمده است، اظهار کرد که «بنده متن این خبر را که به زبان روسی بود، به دوستان مترجم دادم؛ متوجه شدیم متن روسی با متن فارسی متفاوت است».
آن‌طورکه جلالی گفته، «ذیل متن فارسی آمده است که آقای ضمیر کابلوف گفتند که به‌طورکلی توافق‌نامه جامعی که میان ایران و روسیه قرار بود منعقد شود، ایرانی‌ها آن را به حالت تعلیق درآوردند، در صورتی که در متن روسی این‌طور نیست». سفیر ایران در روسیه با بیان اینکه این مشکلی است که همواره با آن مواجه بوده‌ایم، تصریح کرد که «برخی از دوستان در داخل ایران شتاب‌زده اخبار نادرستی را منتشر می‌کنند، اما واقعیت این است که ما دو سال است که روی موافقت‌نامه جامع همکاری‌های دو کشور در حال کار هستیم». جلالی «طبیعی می‌داند که بحث‌های کارشناسی زیادی بین دو طرف انجام شود و مرتب به‌روزترین نسخه متن‌ها با یکدیگر رد و بدل شود». سفیر کشورمان این را هم خبر داد که «در آخرین نوبت دوستان روس متن را به طرف ایرانی دادند و در جریان ملاقات لاوروف با علی باقری‌کنی این موضوع مطرح شد که هرچه‌سریع‌تر این متن نهایی شود». سفیر کشورمان گفته‌هایش را این‌گونه ادامه داد که باید با نهادهای مختلفی در داخل کشور کار را هماهنگ و تنظیم کنند که این نیز قطعا زمان‌بر است. اما تلاش ما بر این بوده و هست که در سال ۲۰۲۴ بتوانیم این کار را به امضای مقامات دو کشور برسانیم. جلالی به تلاش‌ها و پیگیری‌های رئیسی و امیرعبداللهیان در این باره پرداخت و به گفته او، «آخرین صحبت‌های ما با آقای امیرعبداللهیان این بود که هرچه‌سریع‌تر بتوانیم این موضوع را به مرحله امضا برسانیم». سفیر کشورمان در روسیه ابراز امیدواری کرد که «مسئولین ما و نهادهای ما هرچه سریع‌تر جواب بدهند تا این کار برای امضا آماده بشود».
پوتین نگران از آمدن پزشکیان و تغییر ریل سیاست خارجی تهران
با توجه به آنچه مطرح شد به نظر می‌رسد که در مجموع گفته‌های مقامات ایران و روس نوعی تناقض دیده می‌شود، کما اینکه در یک سو لاوروف و کابلوف بر توقف مذاکرات موافقت‌نامه راهبردی ایران و روسیه اذعان دارند، اما در سوی دیگر دیمیتری پسکوف از تداوم مذاکرات خبر می‌دهد. در مقابل سفیر ایران، ذیل یک موضع‌گیری توییتری، کل خبر توقف مذاکرات را نادرست می‌داند ولی در گفت‌وگویی، صرفا توقف مذاکرات از جانب ایران را تکذیب می‌کند. این تناقض‌گویی‌های تهران و مسکو از منظر حشمت‌الله فلاحت‌پیشه به معنای آن است که «دو طرف (ایران و روسیه) به دنبال آن هستند که توپ توقف مذاکرات موافقت‌نامه را به زمین یکدیگر بیندازند». هرچند مفسر ارشد حوزه بین‌الملل باور دارد که «با نگاهی به گذشته روابط روسیه و ایران و نگاهی که مسکو دارد، عملا تناقصی برای کرملین مطرح نیست، بلکه روس‌ها عملا با توقف مذاکرات به دنبال تحقق اهدافشان در قبال ایران هستند».
با چنین قرائتی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم در ادامه گپ و گفت خود با «شرق» به تشریح دلایل و اهداف روسیه از توقف مذاکرات با ایران می‌پردازد. به گفته این تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل، «محوری‌ترین دلیل توقف این مذاکرات از جانب روسیه پدیدآمدن نگرانی بابت آینده انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران است». به دنبال نگرانی روس‌ها، فلاحت‌پیشه تصریح می‌کند که «پوتین سعی دارد با توقف مذاکرات نوعی پالس منفی به تهران مخابره کند که نباید نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری به تغییر ریل سیاست خارجی در قبال روسیه ختم شود». به گفته این نماینده ادوار مجلس، «پوتین در بحبوحه جنگ اوکراین بیم آن را دارد که با روی کار آمدن فردی مانند مسعود پزشکیان، ریل‌گذاری سیاست خارجی مجددا تغییر کند».
فلاحت‌پیشه به بخشی از توییت اخیر خود اشاره دارد و یادآور می‌شود «روس‌ها به‌واسطه مناسبات یک‌جانبه‌ای که تهران با روسیه برای خود تعریف کرده است و همه تخم‌مرغ‌های سیاست خارجی خود را در سبد پوتین گذاشته است که اوج آن از منظر این استاد دانشگاه، به فداشدن احیای برجام به جنگ اوکراین بازمی‌گردد، کرملین این گستاخی را پیدا کرده است که با این هشدار خود به تهران، ذیل توقف مذاکرات راهبردی با ایران و موکول‌شدن آن به نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری سعی دارد بر انتخابات ایران اثرگذار باشد و نهایتا یکی از چهار کاندیدای اصولگرای رادیکالی که بانی وضع موجود و از پیش برندگان سیاست نگاه به شرق هستند، روی کار بیاید».
فلاحت‌پیشه مؤید ارزیابی و تحلیل خود را اظهارنظر روس‌ها پس از تکذیبیه تهران می‌داند که رسما عنوان کردند «زمان‌بندی روند مذاکرات برای تصویب توافق‌نامه راهبردی با ایران تغییر پیدا کرده است و به پس از انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران موکول می‌شود». به همین دلیل نماینده ادوار مجلس مجددا بر گفته خود تأکید دارد که «پوتین با این توقف مذاکرات سعی دارد بر عزل و نصب‌ها و نتایج انتخابات ایران اثر مستقیم بگذارد»؛ امری که از دید این نماینده ادوار مجلس، «به دلیل وادادگی در سیاست خارجی، اکنون کرملین در تلاش است تا هرگونه تغییر سیاسی در تهران به تحقق منافع و اهداف روسیه منجر شود».
توافق تجارت آزاد میان ایران و اوراسیا ربطی به توقف مذاکرات از جانب مسکو ندارد
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در ادامه بیان ارزیابی‌های خود به «شرق»، اقدام دیروز (چهارشنبه) پوتین در امضای توافق تجارت آزاد میان ایران و اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را اساسا بی‌ارتباط به اقدام مسکو برای توقف مذاکرات توافق‌نامه راهبردی ایران و روسیه می‌داند؛ چرا‌که از دید این نماینده ادوار، «توافق‌نامه اقتصادی اوراسیا، معاهده‌ای است که همه رؤسای جمهور کشورهای عضو باید آن را امضا کنند و سپس به مجلس خود بفرستند».
از این حیث، تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی باور دارد «این موضوع جدا از مناسبات دوجانبه تهران و مسکو است». این استاد دانشگاه، «اتحادیه اقتصادی اوراسیا را مشتمل از کشورهای اروپایی و آسیایی منتقد سیاست‌های غرب می‌داند که با هژمونی غرب سر ستیز دارند که در مجموع، کشورهای آسیای میانه، قفقاز، روسیه و ایران در این اتحادیه اقتصادی جای می‌گیرند».
پیرو گفته‌های فلاحت‌پیشه، ایسنا به نقل از خبرگزاری روسی تاس در‌این‌باره گزارش داد که توافق تجارت آزاد میان ایران و اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ۲۵ دسامبر ۲۰۲۳ در سن‌پترزبورگ امضا شد و این توافق، مقررات کلی تجارت میان کشورهای اتحادیه اوراسیا و ایران را تعیین کرد.
سند مذکور بسیار نزدیک به مقررات سازمان تجارت جهانی است. از‌جمله این مقررات به‌کارگیری تدابیر حراستی، مدیریت گمرکات، خودداری از ممنوعیت‌های کمی و محدودیت واردات کالاها و مقرراتی است که استانداردهای سازمان تجارت جهانی در حوزه‌های دام‌پزشکی، بهداشت و گیاه‌پزشکی را ایجاد می‌کند. علاوه بر مقررات استاندارد سازمان تجارت جهانی، در این توافق تعهداتی در نظر گرفته شده است که فراتر از این حوزه‌ها می‌رود، اما همچنان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا قابل اجرا‌ست. این تعهدات برای تضمین یک دوره گذار ۱۸۰روزه بین انتشار و ورود این توافق به مراحل فنی در نظر گرفته شده‌اند. این رسانه روسی در ادامه نوشت که طبق پیوست‌های این سند قانونی، این مقررات شفافیت قوانین تجارت ایران را افزایش می‌دهد. این توافق همچنین امکان همکاری در حوزه‌های متعددی از‌جمله استخراج و پالایش مواد معدنی، بازدهی در حوزه انرژی، تحقیقات و نوآوری، تحصیل، دارو و حمل‌ونقل را فراهم می‌کند.
افزایش ۲۰درصدی سبد رأی پزشکیان
افزون بر آنچه مطرح شد، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه گپ‌و‌گفت با «شرق» را با ارجاعی به سابقه رفتاری روسیه در مواجهه با ایران ادامه می‌دهد و ذیل آن یادآور می‌شود: «علاوه بر فداشدن احیای برجام پای منافع روسیه در جنگ اوکراین، نباید نوع برخورد روسیه با محمدباقر قالیباف در مقام رئیس مجلس ایران را فراموش کرد که اکنون یکی از نامزدهای جدی انتخابات ریاست‌جمهوری دوره چهاردهم است». کما‌اینکه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم، نوع استقبال پوتین و روس‌ها از ابراهیم رئیسی را هم مدنظر قرار می‌دهد و پیرو تمام این نکات باور دارد: «اکنون هم روسیه سعی می‌کند خروجی انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران، صرفا و صرفا دربردارنده منافع کرملین و شخص پوتین باشد»؛ آن‌هم در شرایطی که به گفته این استاد دانشگاه، «بخش اعظم جامعه و نخبگان سیاسی منتقد جدی سیاست نگاه به شرقی هستند که در سه سال گذشته دولت سیزدهم با روس‌ها و چینی‌ها پی گرفته شد و در حال حاضر نیز حداقل چهار نامزد از پنج کاندیدای اصولگرای انتخابات ریاست‌جمهوری به دنبال تداوم و حتی تشدید این سیاست نگاه به شرق هستند».
با این آسیب‌شناسی، فلاحت‌پیشه به سه حوزه انتقاد اصلی جامعه ایران در آستانه برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ورود می‌کند و در همین راستا اعتقاد دارد: «سیاست خارجی یک‌سویه در سایه نگاه به شرق و به دنبال آن آثار و تبعات مخرب این سیاست خارجی بر وضعیت اقتصادی و معیشتی و در نهایت فقدان وضعیت مناسب در حوزه‌های مدنی، اجتماعی و سیاسی، سه محور انتقادی جامعه را شامل می‌شود». به گفته این تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، «اگر آقای مسعود پزشکیان بتواند یک برنامه‌ریزی دقیق، مدون و واقع‌بینانه را برای این سه حوزه انتقادی جامعه داشته باشد»، فلاحت‌پیشه یقین دارد «حداقل ۲۰ درصد به مشارکت در انتخابات و سبد رأی پزشکیان افزوده خواهد شد». پیرو نکته مذکور، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به اشراف اطلاعاتی روسیه بر جامعه ایران متمرکز می‌شود و ذیل آن هشدار می‌دهد: «اکنون روسیه نگران از تغییر ذائقه سیاسی و پس از آن، تغییر ذائقه دیپلماتیک ایرانی‌هاست». در سایه چنین قرائتی بود که نماینده ادوار مجلس با یک خوش‌بینی نسبت به انتخاب پزشکیان به‌عنوان رئیس‌جمهور دوره چهاردهم با یک پشتوانه و عقبه رأی مردمی بالا، «آن را به‌مثابه یک فرصت بی‌نظیر تعبیر می‌کند که بتواند در سه حوزه انتقادی یادشده (سیاست خارجی، اقتصادی و آزادی‌های مدنی و اجتماعی) به شکل جدی دست به اصلاح زند» و در اولویت اول، فلاحت‌پیشه پیشنهاد می‌دهد که «سیاست خارجی وابسته به شرق را به یک سیاست خارجی متوازن که روابطی حسنه با همه کشورها و همه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای داشته باشد، تبدیل کند».
در راستای ارزیابی‌ای که عنوان شد، تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی، پشتوانه رأی مردمی بالا برای انتخاب مسعود پزشکیان را هم از جنبه دیگری تحلیل می‌کند و یادآور می‌شود: «عقبه رأی مردمی بالا برای پزشکیان سبب خواهد شد در صورت تغییر ریل از نگاه به شرق و مذاکرات آتی با اروپا و آمریکا، ایران راحت‌تر بتواند از تکیه بیش از حد دیپلماتیک به چین و روسیه خلاص شود».
