روسیه و کره شمالی از هم چه می‌خواهند؟

هم ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و هم کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، می‌گویند که توافق‌نامه مشارکت راهبردی جدید مسکو و پیونگ‌یانگ یک پیشرفت مهم است، اما معنای آن برای روابط آنها و نیز روابط بین‌الملل هنوز نامشخص است. به گفته رسانه‌های دولتی کره شمالی، این پیمان از هر دو کشور می‌خواهد تا در صورت وقوع جنگ علیه یکی از آنها، کشور دیگر از همه ابزارهای موجود خود برای ارائه کمک‌های نظامی فوری دریغ نکند.

توافق در پیونگ‌یانگ احتمالا قوی‌ترین توافق‌نامه امضاشده بین دو کشور روسیه و کره شمالی در دوران پس از جنگ سرد است، اما نکته‌ای که باید در نظر داشت، این است که این تعهد امنیتی تا چقدر می‌تواند عمیق باشد. کیم ادعا کرد که این توافق روابط دوجانبه را تا سطح «اتحاد» بین دو کشور ارتقا داده است، اما به نظر می‌رسد که پوتین بیشتر از او به بار معنایی کلمات توجه داشت و از به‌کارگیری واژه اتحاد پرهیز کرد. درحالی‌که رسانه دولتی کره شمالی متن این توافق ازجمله همکاری‌های گسترده نظامی، سیاست خارجی و تجارت را منتشر کرد، اما روسیه نسخه خود از این متن را منتشر نکرده است.

بیشتر بحث‌ها بر سر این قرارداد مشارکت، حول ماده‌ای است که متعهد به کمک متقابل طرفین است. به گزارش رسانه دولتی کره شمالی، در این بخش آمده است که اگر یکی از کشورها مورد تهاجم قرار گیرد و به سمت جنگ سوق داده شود، دیگری باید «همه ابزارهایی را که در اختیار دارد، بدون فوت وقت» برای ارائه «کمک‌های نظامی و...» به کار گیرد. اما در ادامه آمده است که چنین اقداماتی باید مطابق با قوانین هر دو کشور و درعین‌حال مطابق با ماده ۵۱ منشور سازمان ملل باشد؛ ماده‌ای که حق دفاع از خود را برای کشورهای عضو سازمان ملل متحد به رسمیت می‌شناسد.

برخی تحلیلگران این را به معنای تعهدی می‌دانند که در صورت مواجهه یکی از آنها با تهاجم کشور ثالث، دیگری باید برای دفاع از او وارد عمل ‌شود؛ کمااینکه تعهدی مشابه نیز بین کره شمالی و اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۶۱ میلادی بسته شده بود ولی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی منحل شد و در سال ۲۰۰۰ میلادی با پیمان جدیدی با تضمین‌های امنیتی کمتر جایگزین شد. همچنین مفاد این معاهده شباهت‌هایی هم با توافق‌نامه دفاع متقابل بین ایالات متحده و کره جنوبی در صورت مواجهه با تهدید تهاجم خارجی دارد. دیگر کارشناسان در این زمینه محتاط‌تر بودند و گفتند که این بخش با دقت تنظیم شده تا از مداخله خودکار طرفین اجتناب شود و شرایطی را برای زمان مداخله طرفین تعریف می‌کند.

معاهدات دفاعی معمولا به‌صراحت مداخله نظامی خودکار را در صورت حمله به یک شریک الزامی نمی‌کند. در عوض جدیت این تعهد اغلب از طریق اقداماتی مانند استقرار نیروها و هماهنگی نظامی گسترده نشان داده می‌شود؛ یعنی درست همان کاری که ایالات متحده با استقرار هزاران سرباز خود در کره جنوبی انجام داده است.

در مقابل، روسیه نیروهای مستقر در کره شمالی ندارد و این دو کشور جدای از انتقال مهمات ادعایی کره شمالی به روسیه، فاقد سابقه عملیات نظامی مشترک با یکدیگر هستند. این واقعیت که این توافق به قوانین داخلی کشورها و منشور ملل متحد استناد می‌کند، می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که روسیه تلاش کرده است تعهدات دفاعی خود را در شرایط بسیار محدود نگه دارد. هیوگن چا، تحلیلگر مؤسسه مطالعات سیاست‌گذاری سئول، به یورونیوز گفت: «این توافق‌نامه یک بیانیه نمادین است که بر گسترش همکاری‌ها تأکید می‌کند، اما وقتی می‌خواهیم وارد عرصه عمل شویم، فضای زیادی برای تفسیر باقی می‌گذارد». این کارشناس معتقد است که «بزرگ‌ترین نگرانی درباره این توافق، این نیست که (روسیه) متعهد به مداخله نظامی خودکار هست یا نه، بلکه نگرانی اصلی از گسترس احتمالی انتقال تسلیحات کره شمالی به روسیه و همچنین انتقال فناوری‌های نظامی روسیه به کره شمالی است». پوتین گفت که «توسعه همکاری‌های نظامی-فنی با جمهوری دموکراتیک خلق کره مطابق با سند امضاشده را منتفی نمی‌داند». این درواقع گواه همان چیزی است که کشورهای غربی از مدت‌ها قبل ادعا می‌کنند در حال وقوع است. ایالات متحده و دیگر متحدانش گزارش‌های مستندی منتشر کردند که روسیه موشک‌های بالستیک و مهمات از کره شمالی دریافت کرده است. علت آن هم این است که جنگ اوکراین از موجودی زرادخانه‌های مسکو کاسته است. از طرفی نیز گفته می‌شود که روسیه فناوری‌های خود را به پیونگ‌یانگ انتقال داده که همین امر می‌تواند تهدید ناشی از برنامه موشکی و تسلیحات هسته‌ای پیونگ‌یانگ را افزایش دهد.

این توافق همچنین از دو کشور می‌خواهد که فعالانه در تلاش‌ برای ایجاد یک «نظم نوین عادلانه و چندقطبی در جهان» همکاری کنند و در مواجهه با تقابل‌های فزاینده ایالات متحده و متحدانش همسویی داشته باشند. آنکیت پاندا، تحلیلگر ارشد «بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی» گفت: «روسیه و کره شمالی احتمالا جزئیات این همکاری را در سینه خود نگه خواهند داشت، اما این توافق راهی است برای آگاه‌کردن جهان - به‌ویژه ایالات متحده و متحدانش – که این دو کشور حالا حالاها با هم کار خواهند کرد». این مشارکت همچنین خواستار توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور هم شده است، موضوعی که برای کره شمالی،‌ آن‌هم زیر فشار تحریم‌های بین‌المللی بسیار مهم است. کره شمالی به مواد غذایی و صنعتی و دیگر کالاها نیاز دارد و به نوبه خود می‌تواند نیروی کار روسیه را که بر اثر جنگ تهی شده است، تأمین کند. این کارگران سپس می‌توانند دستمزدها را به روبل، به دلار یا یورو تبدیل کنند و به طور بالقوه منبع ارز کره شمالی را هم تأمین کنند.

چنین فعالیت‌هایی ناقض تحریم‌های سازمان ملل است. ساعاتی پیش از ورود پوتین به کره شمالی، پوتین در سرمقاله‌ای قول داده بود که این کشورها با هم بر تحریم‌ها غلبه خواهند کرد. روسیه خودش نیز به دلیل حمله به اوکراین مورد تحریم غرب است. پوتین اظهار کرد که تجارت بین روسیه و کره شمالی در سال گذشته ۹ برابر شده است، اگرچه او اذعان کرد که حجم کلی تجارت هنوز نسبتا کم است.