گذشته، چراغ راه آینده

موسی موحد: این گزارش را زمانی می‌خوانید که تکلیف کرسی ریاست‌جمهوری چهاردهم مشخص شده است اما قطعا هنوز نگرانی‌های زیادی از سوی کارشناسان، تحلیلگران، ناظران، رسانه‌ها و افکار عمومی پیرامون دو حوزه کلیدی «اقتصادی – معیشتی» و «سیاست خارجی» مطرح می‌شود و آینده کشور در این دو کلان موضوع (اقتصاد و سیاست خارجی) و نیز سایر حوزه‌های دیگر، همچنان محل بحث فراوان است. همیشه گفته می‌شود که «اگر ندانیم در گذشته کجا بوده‌ایم، اکنون نمی‌دانیم کجاییم و در آینده هم به کجا می‌رویم». از این‌ رو باید نگاهی به گذشته داشت که چراغ راه آینده باشد.

محور بحث ما نیز گفته‌ها و ادعاهایی است که یا از سوی سعید جلیلی در دوران تبلیغات انتخاباتی مطرح شده است، یا کارشناسان درباره او نکاتی را گفتند که چالش‌های زیادی به وجود آورد. سعید جلیلی خود بر این باور است که یکی از نیروهای کارکشته دستگاه سیاست خارجی ایران است، البته صاحب‌نظران بسیاری این نکته او را باور ندارند؛ چه بسا ظریف، وزیر خارجه نام‌آشنای ایران در دوران ریاست‌جمهوری روحانی با قاطعیت اعلام کرد که جلیلی هیچ‌گاه دیپلمات نبوده است. اما فارغ از درستی جایگاه سعید جلیلی در حوزه سیاست خارجی، قطعا نکات مطرح‌شده در دوران تبلیغات انتخاباتی برای واکاوی تاریخ سیاست خارجی ایران طی سال‌های گذشته اهمیت قابل ملاحظه‌ای دارد. در همین راستا و پیرامون برخی نکته‌های گفته‌شده از سوی جلیلی، به نظرات چند نفر از چهره‌های آشنای سیاست در ایران رجوع کرده‌ایم. این مطلب را باید از منظر بررسی تاریخی مطالعه کرد و البته در زمانی نگاشته شده است که هرچند تبلیغات انتخاباتی به پایان رسیده، اما هنوز نتیجه دور دوم انتخابات نیز مشخص نشده است.

 علی‌اکبر صالحی: ای خدا خودت روزی این اسناد مذاکرات محرمانه را منتشر کن

چراغ اول را با علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه اسبق و رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی شروع می‌کنیم که در جدیدترین گفت‌وگوی خود دست به برخی روشنگری‌ها زده است. صالحی در پاسخ به این سؤال که گفته می‌شود جلیلی با مانع‌تراشی، جلوی توافق احیای برجام در دولت رئیسی را گرفته است، عنوان کرد: «توافق در آستانه تمام‌شدن بود؛ قرار بود شهید امیرعبداللهیان برای امضای توافق برود. ظاهرا در شورای عالی امنیت ملی پیشنهاد می‌کنند که خواسته‌ای را اضافه کنند و آن منجر به برهم‌خوردن توافق می‌شود». به گفته او، سکاندار سیاست خارجی دولت دهم به این پرسش هم ورود کرد که «چه کسانی در دوره وزارت خارجه شما به سفارت انگلیس حمله کردند؟ و الان اینها دور کدام کاندیدا هستند» و در جواب اذعان کرد که «می‌خواستند دولت احمدی‌نژاد را با این حمله به سفارت انگلیس زمین بزنند. شما بروید نظرات برخی مسئولان آن زمان درباره این اتفاق را بخوانید، کسانی که در اشغال سفارت هستند ببینید چه کسانی هستند». صالحی سراغی هم از قطع‌نامه شورای امنیت گرفت و به گفته او «جلیلی پس از صدور قطع‌نامه ۱۹۲۹ علیه ایران در شورای امنیت، می‌گفت این قطع‌نامه خیلی مهم نیست. جلیلی نظرش این بود که ما روی بند ۴۱ فصل هفت هستیم و مهم نیست، اما به گفته دکتر ظریف، این‌گونه نبود؛ چراکه در بند ۴۲ مجوز اقدام نظامی علیه ایران داده می‌شود. فصل هفت بخش مهمی است و کشور را مخل و تهدید صلح جهانی معرفی می‌کند».

رئیس سابق سازمان انرژی اتمی در ادامه گپ‌وگفتش با انتخاب و در پاسخ به اینکه «چرا به‌رغم اجازه رهبری، جلیلی در مذاکرات محرمانه دوره شما با آمریکا کارشکنی می‌کرد؟» به ذکر این نکات پرداخت که «جلیلی فکر می‌کرد ما رقیب او هستیم. ما گفتیم که مکمل شما هستیم و مذاکرات ما محرمانه است. بعد از مجوز آقا، ما قرار بود دو سه روز بعد برویم برای مذاکره، اما سه ماه طول کشید تا برویم، چون همراهی نمی‌شد. دفعه دوم برای مذاکرات محرمانه، بدون هماهنگی با دبیرخانه شورای امنیت ملی، مذاکره‌کننده‌ها را فرستادیم که بعدا آقایان رفتند شکایت کردند». صالحی این را هم توضیح داد که «چرا علی‌رغم مجوز رهبری، جلیلی حاضر به پذیرش آن مجوز نبود؟» و بیان کرد: «جلیلی نظرش این بود که نظر آقا [درمورد انجام مذاکرات محرمانه با آمریکا] به این صورت نیست. درنهایت، احمدی‌نژاد نوشت که آقای جلیلی ما در جلسه حضور داشتیم که آقا چنین مجوزی دادند». رئیس سابق سازمان انرژی اتمی این دعا را هم کرد که «ای خدا خودت روزی این اسناد مذاکرات محرمانه را منتشر کن!».

در ادامه از صالحی پرسیده شد که «گفته می‌شود پس از مواجهه با مخالفت جلیلی، شما به آمریکا پیام دادید که جهت هموارسازی مذاکرات محرمانه، در گفت‌وگوها با جلیلی پیشنهادات مثبت و نرم بدهند» که وزیر امور خارجه پیشین کشورمان این‌گونه موضوع را تشریح کرد که «جلیلی می‌خواست به مذاکرات آلماتی ۱ برود؛ گفتم اگر خانم شرمن این دفعه در جلسه با شما همراهی کند، بعد از برگشت، با ما همراهی خواهید کرد؟ جلیلی گفت باشد. نهایتا خانم شرمن همراهی کرد؛ جلیلی هم به‌صورت علنی بعد از آلماتی ۱ رضایتمندانه صحبت کرد. بعد از برگشت، جلیلی اما گفت کوتاه‌آمدن آمریکا به‌خاطر منطق قوی من بوده. درنهایت هم در دور بعدی مذاکرات جلیلی در آلماتی، همه‌چیز به هم ریخت».

صالحی به این موضوع که چرا جلیلی در دوره وزارت خارجه شما، مانع گرم‌شدن روابط با عربستان بود هم اشاره کرد و به اعتراف این مقام کشورمان، «دبیرخانه شورای امنیت ملی علاقه‌مند به گرم‌شدن روابط ایران و عربستان نبودند و مخالفت‌ها به‌حدی بود که پس از فوت ولیعهد عربستان برای رفتن به مراسم ایشان، مجبور شدم از حضرت آقا اجازه بگیرم». وزیر امور خارجه پیشین این را هم گفتند که «سفر من به عربستان مثل آب روی آتش بود و سفر بعدی به منزل وزیر خارجه عربستان رفتم و می‌خواستیم روابط را تنظیم کنیم. داشتیم در جهت بهبود روابط حرکت می‌کردیم ولی دوستان در داخل راغب نبودند. ۱۳ سال فرصت از دست دادیم. آن زمان این‌طور رفتار می‌کردند، اما امروز گفتند کار بسیار خوبی است».

 علی‌اکبر ولایتی: دیپلماسی کلاس فلسفه نیست

در کنار مصاحبه تازه علی‌اکبر صالحی، این روزها بخش‌هایی از مناظرات انتخاباتی سال ۱۳۹۲ و مواضع کسانی مانند علی‌اکبر ولایتی و محسن رضایی درخصوص عملکرد یک نامزد خاص در دوران تبلیغات انتخاباتی و در حوزه مذاکرات و دیپلماسی منتشر شده است که می‌تواند آینده سیاست خارجی ایران را تا حدودی روشن کند. آن‌گونه که ایلنا روایت کرده، علی‌اکبر ولایتی در بخشی از مناظره آن سال گفت: «نباید در داخل کشور خودمان طوری صحبت کنیم که انگار ما اصولگرا هستیم و اصولگرایی این نیست که انسان انعطاف‌ناپذیر باشد. در رابطه با مصالح ملی باید بتوانیم از دیپلماسی به‌نحو احسن استفاده کنیم. دیپلماسی فقط نشان‌دادن خشونت و سرسختی نیست؛ یک معامله و تعامل است. ما باید با همه دنیا که با آنها مذاکره می‌کنیم تعامل داشته باشیم. قضیه بده و بستان است؛ نمی‌شود هرچه ما می‌خواهیم آنها به ما بدهند و حاضر نباشیم متقابلا کاری کنیم. هنر دیپلماسی بیانیه صادرکردن و پشت میز بیانیه خواندن نیست، حتما کار مذاکرات فعلی (مذاکرات دوره جلیلی) اشکال دارد و اگر این‌طور نبود ما کارمان به اینجا نمی‌رسد». ولایتی این را هم عنوان کرد: «آقای جلیلی بحث دیپلماسی، کلاس فلسفه نیست که شما بروید آنجا بگویید منطق ما قوی بود و آنها محکوم شدند. چیزی که مردم می‌بینند این است که شما چند سال است مسئول کار هسته‌ای هستید یک قدم پیش نرفتیم و هر روز تحریم‌ها بیشتر شده و فشارش روی مردم می‌آید. هنر دیپلماسی این است که شما حق هسته‌ای را حفظ کنید و در عین حال، تحریم‌ها کاهش پیدا کند؟».

 محسن رضایی: نمی‌شود کشور را با شعار معطل کرد و اسمش را گذاشت انقلابی‌گری

در‌حالی در روزهای تبلیغات انتخاباتی محسن رضایی به حمایت از سعید جلیلی برخاست که در چند روز اخیر ویدئویی از مناظرات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ منتشر شده است که در آن محسن رضایی به ناکارآمدی او در مذاکرات هسته‌ای انتقاد می‌کند و می‌گوید: «مذاکرات هسته‌ای را باید از حالت فرسایشی بیرون بیاوریم. اینکه ما مرتبا می‌رویم و مذاکره می‌کنیم. حالا من کاری ندارم آقای ولایتی می‌گوید فلسفه و آقای جلیلی می‌گوید فکر و اندیشه؛ ما کاری به آنها نداریم. ما نقد قدش را می‌خواهیم و نقدش این است که این مذاکرات زودتر باید به نتیجه برسد. مگر ما می‌توانیم کشور، ملت و نظام را با شعاردادن معطل کنیم؟! غرب از ما زمان می‌گیرد که اثر تحریم‌ها بیشتر شود و بعد اسم آن را می‌گذاریم، مقاومت. بعدش هم معلوم است که آمریکا به انگلیس می‌گوید که نکنید. چرا؟! برای اینکه مذاکرات به‌تنهایی کافی نیست».

رضایی در همان مناظره انتقادش را با طرح سؤالاتی ادامه داد و خطاب به جلیلی گفت: «آقای جلیلی پاسخ نداد که اگر دور دوم و سوم و چندم برای مذاکرات برود و با توجه به اینکه آنها (غرب) به اثرگذاری تحریم‌ها امیدوار شده‌اند، می‌خواهند چه کنند؟! و آقای جلیلی این سؤال را هم پاسخ نداد که به نظر من در بغداد هم می‌توانستیم به نتیجه برسیم. چون اوباما در آستانه انتخابات آمریکا حاضر به دادن حداقل امتیازات بود و ما باید از طرف مقابل امتیاز می‌گرفتیم و فرصت بغداد فرصت خوبی بود و این نشان می‌داد که اشکالات فنی، تاکتیکی و تکنیکی وجود دارد و ما باید صادقانه بنشینیم و آنها را حل کنیم».

 سیدعباس عراقچی: لاریجانی به‌دلیل کارشکنی‌ها در مذاکرات، در سال ۸۶ استعفا داد

سیدعباس عراقچی، معاون پیشین وزارت امور خارجه هم در واکنش به اظهارات سعید جلیلی در روزهای تبلیغات انتخاباتی طی مطلبی در شبکه ایکس نوشت: «همین که می‌پذیرید قطع‌نامه‌های شورای امنیت کاغذپاره نیستند و خسارت‌های راهبردی به کشور زده‌اند و اکنون دنبال شریک جرم می‌گردید، پیشرفت خوبی است. منافع ملی بازیچه اهداف جناحی و شخصی نیست، وگرنه گفتنی زیاد است...». عراقچی نوشته‌اش را با این افشاگری ادامه می‌دهد: «ضمنا جهت اطلاع، دکتر لاریجانی به‌دلیل سنگ‌اندازی‌ها و کارشکنی‌ها در مسیر مذاکرات که دکتر ولایتی در مناظره‌های سال ٩٢ شمه‌ای از آنها را گفت، در‌نهایت استعفا داد و بنده هم از معاونت برکنار شدم. دکتر ظریف هم در نیویورک اصولا از مذاکرات حذف شده بود».