هند در تکاپوی پیمان‌های منطقه‌ای
پیمان‌های منطقه‌ای و شراکت با همسایگان و کشورهای آسیایی نزدیک به هند، برای این کشور اهمیت ویژه دارد. مصداق این مسئله «ابتکار خلیج بنگال برای همکاری‌های چند‌بخشی فنی و اقتصادی» موسوم به «بیمستک» است که سازمانی متشکل از کشورهای بنگلادش، هند، سریلانکا، تایلند، میانمار، بوتان و نپال به شمار می‌آید.
آنیل وادهوا*: پیمان‌های منطقه‌ای و شراکت با همسایگان و کشورهای آسیایی نزدیک به هند، برای این کشور اهمیت ویژه دارد. مصداق این مسئله «ابتکار خلیج بنگال برای همکاری‌های چند‌بخشی فنی و اقتصادی» موسوم به «بیمستک» است که سازمانی متشکل از کشورهای بنگلادش، هند، سریلانکا، تایلند، میانمار، بوتان و نپال به شمار می‌آید. هدف این سازمان منطقه‌ای رفع شکاف بین جنوب و جنوب شرق آسیا، ارتقای ظرفیت کشورهای عضو و همچنین کشورهای منطقه خلیج بنگال و کاهش اثرات نامطلوب جهانی‌شدن با استفاده از منابع منطقه‌ای و مزیت‌های جغرافیایی است. منطقه تحت پوشش بیمستک جمعیتی حدود 1.73 میلیارد نفر را در خود جا داده و مجموع تولید ناخالص داخلی آن بیش از 5.2 تریلیون دلار است. دبیرخانه دائمی سازمان از آگوست 2014 در داکا فعال بوده و کارگروه دائمی در نشست سران راهکارهایی را ارائه می‌دهد. با اجرائی‌شدن منشور بیمستک این نهاد شخصیت حقوقی یافته و توانسته وارد گفت‌وگوی دیپلماتیک ساختارمند شود. خلیج بنگال مسیرهای تجارت دریایی بین‌المللی بین اقیانوس هند و اقیانوس آرام را به هم پیوند می‌دهد. اتصال دریایی برای تجارت و امنیت حیاتی است. کشورهای بیمستک قطب برخی محصولات و خدمات جهانی مانند پوشاک (بنگلادش)، خدمات دیجیتال (هند)، خدمات دریایی (سریلانکا)، کالاهای بادوام مصرفی (تایلند) و گردشگری (نپال و بوتان) شده‌اند. بنابراین، همکاری بیشتر بین آنها منجر به تجارت و رشد بیشتر درون سازمان بیمستک خواهد شد که روزبه‌روز بیشتر جای نهاد بی‌اثر‌شده «اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا» را می‌گیرد. بیمستک سازمانی بخش‌محور بوده و تا سال 2014 توانست 14 بخش را به‌عنوان زمینه‌های همکاری به فعالیت خود اضافه کند. در جریان پنجمین نشست مجازی سران بیمستک در کلمبو، این بخش‌ها در هفت بخش همکاری تجمیع شدند: 1- تجارت، سرمایه‌گذاری و توسعه، 2- محیط زیست و تغییر اقلیم، 3- امنیت با زیربخش‌های مبارزه با تروریسم و جنایات فراملی، مدیریت بحران، انرژی، 4- کشاورزی و امنیت غذایی با زیربخش‌های کشاورزی، شیلات و دام، 5- تماس بین مردم با زیربخش‌های فرهنگ، گردشگری، تماس مردم با مردم، 6- علم و فناوری و نوآوری با زیربخش‌های فناوری، سلامت، توسعه منابع انسانی و 7- اتصال. هند پیشرو در بخش امنیت و انرژی است.
بیمستک تفاهم‌نامه اتصال درون‌سازمان شبکه‌های برق، کنوانسیون معاضدت قضائی در موضوعات جنایی و همچنین تفاهم‌نامه همکاری متقابل بین نهادهای آموزشی و دانشگاهی دیپلماتیک را نهایی کرده است. اسناد مهم مربوط به قواعد رویه سازوکارهای کلیدی بیمستک، سازوکارهای بخشی و روابط خارجی (تفاهم‌نامه‌های بیمستک درباره روابط با کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه، دفتر مشاوره‌ای سازمان ملل متحد، بانک جهانی، دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای حاشیه اقیانوس هند) آماده شده است. گروهی متشکل از افراد برجسته موظف به ارائه توصیه‌هایی درباره جهت‌گیری‌های آینده بیمستک شده است. توافق‌نامه همکاری حمل‌و‌نقل دریایی منعقد خواهد شد و «چشم‌انداز بانکوک» در ششمین اجلاس سران در بانکوک در سپتامبر 2024 آغاز به کار خواهد کرد. به گفته نخست‌وزیر مودی، بیمستک «سکوی طبیعی برای تحقق اولویت‌های کلیدی سیاست خارجی، اول هم‌جواری و نگاه به شرق» است؛ زیرا «نه‌تنها جنوب و جنوب شرق آسیا را به هم متصل می‌کند، بلکه بوم‌شناسی هیمالایای بزرگ و خلیج بنگال را هم به یکدیگر پیوند می‌دهد». نگرانی‌های شدید امنیتی از جانب پاکستان و حضور فزاینده چین در خلیج بنگال، به نگرانی‌ها در بین کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا دامن زده است.
سوبرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، در سخنرانی خود در جمع وزرای خارجه بیمستک در دهلی به تاریخ 11 جولای اعلام کرد کشورهای عضو بیمستک باید برای ایجاد انرژهای نو، منابع جدید و تعهد تازه به همکاری بین کشورهای خلیج بنگال مصمم باشند. او به‌ویژه به اتصال، نهادسازی، همکاری در حوزه تجارت و کسب‌وکار، سلامت و فضا، زیرساخت‌های عمومی دیجیتال، ظرفیت‌سازی و تبادلات اجتماعی و همچنین تمرکز بر سازوکارهای تازه برای سیاست‌گذاری آینده بیمستک اشاره کرد.
هند در طرح آزادراه سه‌‌طرفه هند-میانمار-تایلند، طرح ترابری ترانزیتی چندوجهی کلادان و توافق‌نامه وسایل موتوری بیمستک با هدف توسعه اتصال و تجارت سرمایه‌گذاری کرده است. این در حالی بوده که به دلیل بی‌ثباتی در میانمار، طرح‌های مذکور متوقف شده‌اند. هند همچنین کوشیده تا اتصال را در منطقه شمال شرق خود که به پروژه‌های تحت حمایت بیمستک در منطقه خلیج بنگال مرتبط است، بهبود بخشد. هند میزبانی مرکز انرژی بیمستک را در بنگلور و افزودن نواحی تخصصی به طرح انرژی فعلی برای منطقه بیمستک را در حوزه امنیت سایبری، هیدروژن سبز و گذار انرژی مطرح کرده است. مرکز هواشناسی و اقلیم بیمستک در هند تأسیس خواهد شد. هند برای تقویت جایگاه دبیرخانه بیمستک کمک مالی یک میلیون دلاری ارائه کرده است. برای اولین بار، یک دیپلمات هندی، ایندرا مانی پاندی، دبیرکل فعلی بیمستک است.
پیشرفت در زمینه منطقه آزاد تجاری بیمستک کُند بوده اما به شکلی پیوسته و دقیق ادامه داشته است. بیمستک در زمینه تقویت همکاری‌های امنیتی عملکرد خوبی داشته است. نشست‌های سالانه مشاوران امنیت ملی و فرماندهان کل ارتش مرتب برگزار می‌شود. کشورهایی مانند هند می‌توانند با تقویت قابلیت‌های خود در هر زمینه دلخواه به کمک نیروی دریایی و گارد ساحلی و راه‌اندازی مراکز اشتراک‌گذاری اطلاعات منطقه‌ای در افزایش آگاهی‌بخشی در حوزه دریایی در چارچوب بیمستک پیشرو باشند.
مقابله با تروریسم و افراط‌گرایی خشونت‌آمیز مستلزم تقویت همکاری‌هاست. تقویت ارتباطات بین پیروان بودا، اتصال از طریق مناطق مرزی، فرم‌های هنری فرهنگی و سینما باید ترویج شود. وجود منابع دریایی فرصت‌های منطقه‌ای برای توسعه مشترک اقتصاد آبی و تقویت اقتصاد کوهستانی به‌ویژه در کشورهایی مانند بوتان فراهم می‌کند. احیای مجامع تجاری و اقتصادی و نشست‌های دانشگاه‌ها، سازمان‌های فرهنگی، جامعه مدنی، رسانه‌ها و نمایندگان مجلس در دستور کار است.
کشورهای عضو بیمستک به‌منظور پیدایش در کسوت یک سازمان منطقه‌ای پویا ملزم به ارائه گام‌های تسهیل تجارت، هماهنگی ابزارهای فنی ملی خود و تقویت زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای با پیوند جنوب و جنوب شرق آسیا و ایجاد پارک‌های صنعتی برای سرمایه‌گذاری کشورهای منطقه هستند. تجارت دریایی و کشتیرانی ساحلی بین کشورهای عضو باید امکان‌پذیر باشد، الگوهای ترابری چندوجهی رایج‌تر شود و مناطق اقتصادی ساحلی و مرزی توسعه یابد. اعضای سازمان باید برای تجارت فرامرزی انرژی، یک شبکه انرژی کاربردی بیمستک و همکاری منطقه‌ای در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر تلاش کنند.
*معاون سابق امور شرق وزارت امور خارجه هند، سفیر هند در ایتالیا، تایلند، عمان و لهستان
