نقش فرهنگ در جهان پیچیده امروز

علیرضا هوشمند: جهان امروز، بیش از هر زمان دیگری، شاهد تحولات سیاسی و اقتصادی سریع و پیچیده است. در این فضای متلاطم، تنها کشورهایی موفق به کسب جایگاهی رفیع می‌شوند که بتوانند از قدرت نرم خود به‌خوبی استفاده کنند. دیپلماسی نرم، به‌ویژه از طریق فرهنگ، به کشورهای مختلف این امکان را می‌دهد که به‌جای جنگ و زور، از طریق جاذبه‌های فرهنگی و هنری، روابط دوستانه و اعتمادآمیز با دیگر ملت‌ها برقرار کنند. در این میان، ایران با تاریخی چند‌هزار‌ساله و فرهنگی غنی، دارای ظرفیت‌های بی‌نظیری است که اگر به‌درستی از آنها استفاده شود، می‌تواند تأثیرگذاری جهانی خود را به‌مراتب افزایش دهد.

دیپلماسی نرم: پلی به‌ سوی هویت ملی

هویت ملی هر کشور مانند یک ریشه عمیق است که از دل تاریخ، فرهنگ و ارزش‌های آن ملت تغذیه می‌کند. این هویت می‌تواند سفیری خاموش باشد که بدون نیاز به سخن‌گفتن، پیام‌های عمیق و تأثیرگذاری را به دیگر ملت‌ها مخابره کند. دیپلماسی نرم، که جوزف نای آن را به‌عنوان «توانایی تأثیرگذاری بر دیگران از طریق جذابیت‌های فرهنگی و ارزشی» تعریف می‌کند، از همین هویت ملی نشئت می‌گیرد. تصور کنید هر رویداد فرهنگی یک فرصت طلایی است تا ایران به جهانیان نشان دهد که چه فرهنگی زیبا، اصیل و انسانی‌ای دارد. در‌واقع، هر نمایشگاه، جشنواره یا جشن فرهنگی می‌تواند هویت ملی ایران را در بهترین شکل ممکن به نمایش بگذارد و تصویری مثبت از کشورمان در ذهن جهانیان حک کند.

رویدادهای فرهنگی؛ دریچه‌ای به جهان

کشورهای مختلف با استفاده از رویدادهای فرهنگی توانسته‌اند هویت ملی خود را در سطح جهانی برجسته کنند و از مزایای اقتصادی آن بهره‌مند شوند. یکی از بهترین نمونه‌ها، نمایشگاه جهانی اکسپو است. برای مثال، در اکسپوی 2015 میلان، کشورهای شرکت‌کننده از‌جمله ایران، با برپایی غرفه‌های خلاقانه و برگزاری رویدادهای فرهنگی متعدد، به نمایش فرهنگ و هنر خود پرداختند. این نمایشگاه نه‌تنها به تحکیم هویت ملی کشورها کمک کرد، بلکه با جذب بیش از ۲۱ میلیون بازدیدکننده از سراسر جهان، به اقتصاد ایتالیا هشت میلیارد یورو اضافه کرد. در سطحی دیگر، جشنواره‌های سینمایی بین‌المللی نظیر جشنواره فیلم کن در فرانسه، نشان می‌دهد چگونه یک رویداد هنری می‌تواند هویت فرهنگی یک کشور را به مرکز توجه جهانیان بیاورد. این جشنواره نه‌تنها محلی برای نمایش بهترین آثار سینمایی است، بلکه فرصتی است برای تبادل فرهنگی و معرفی فرهنگ غنی کشورها به دنیا.

نمونه‌هایی از موفقیت‌های فرهنگی در منطقه MENA

منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) نیز در سال‌های اخیر شاهد رشد و گسترش رویدادهای فرهنگی بوده است. برای نمونه، عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری گسترده در برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری نظیر جشنواره فیلم دریای سرخ، تلاش دارد تا جایگاه فرهنگی و هنری خود را در جهان تقویت کند. این برنامه‌ها به‌‌عنوان بخشی از استراتژی‌های بلندمدت این کشورها برای برندسازی ملی و جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی طراحی شده‌اند.

چالش‌ها و فرصت‌ها: ایران در آستانه یک تحول فرهنگی

ایران‌ با داشتن تاریخ و فرهنگی غنی و متنوع، دارای پتانسیل فراوانی برای بهره‌برداری از رویدادهای فرهنگی در راستای تقویت دیپلماسی نرم و برندسازی ملی است. با‌این‌حال، تاکنون نتوانسته‌ایم به‌طور مؤثر از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم. یکی از دلایل اصلی این ناکامی، نبود استراتژی‌های منسجم و کارآمد در زمینه برگزاری و مدیریت رویدادهای فرهنگی است. برای مثال، جشنواره بین‌المللی فجر که می‌توانست به یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی منطقه تبدیل شود، هنوز نتوانسته است جایگاه جهانی خود را به دست آورد. اما این چالش‌ها می‌توانند به فرصت‌هایی برای تحول تبدیل شوند. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فرهنگی و هنری و تدوین استراتژی‌های منسجم، ایران می‌تواند هویت ملی خود را در سطح بین‌المللی تقویت کند و از این رویدادها به‌عنوان ابزاری برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی بهره ببرد.

نگاهی به آینده

دیپلماسی نرم، با استفاده از جاذبه‌های فرهنگی و هنری، به کشورها این امکان را می‌دهد تا بدون نیاز به زور و اجبار، روابط بین‌المللی خود را تقویت کرده و تصویری مثبت از خود در ذهن جهانیان حک کنند. رویدادهای فرهنگی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای دیپلماسی نرم، نه‌تنها به تحکیم هویت ملی کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند به جذب سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی نیز منجر شوند.

ایران نیز اگر به دنبال تقویت جایگاه خود در عرصه بین‌المللی است، باید از ظرفیت‌های فرهنگی غنی خود به بهترین شکل استفاده کند.