کارشناسان در جلسه رونمایی از کتاب «دورمانده از توسعه» چه گفتند؟

کتاب «دور‌‌مانده از توسعه»، یازدهمین کتابی است که انتشارات «کتاب شرق» منتشر و به مخاطبان و علاقه‌مندان معرفی و ارائه شده است. این کتاب با زیر‌عنوان «خودی‌ها و غیرخودی‌ها در جهان عرب»، پژوهش جمع‌و‌جور «استفن هرتوگ»، استاد مدرسه اقتصاد لندن، درباره اوضاع و احوال اقتصادی و توسعه در کشورهای کم‌درآمد و متوسط عربی است.

در جلسه رونمایی از کتاب «دور‌مانده از توسعه» ابتدا مترجمان این اثر تلاش کردند هدف از انتخاب کتاب را برای حاضران شرح دهند. دکتر ‌مقداد ضیا‌ءتبار، یکی از مترجمان، معتقد است می‌توانیم از کتاب به‌ عنوان یک نمونه مقایسه‌ای برای آگاهی نسبت به مسائل داخلی خود استفاده کنیم ‌یا به قولی «‌از کتاب درس بگیریم و آن را پیش‌روی خود قرار دهیم و برای حل مشکلات راه پیدا کنیم». هر‌چند هرتوگ سعی نکرده در کتاب خود راه‌حلی ارائه دهد، اما به قدری جزئیات مشکلات را در کشورهای مدعی توسعه عربی عیان و صریح شرح داده که گویی می‌شود راه‌حل هم برای رفع آنها پیدا کرد. به‌ زعم دکتر ضیاء‌تبار، هرتوگ در کتاب خود دخالت دولت‌ها را در اقتصاد ریشه‌یابی کرده است ‌تا قضاوت در سطح کلان‌تر، راحت‌تر و قابل فهم باشد. دکتر ‌زهرا کریمی، دیگر مترجم این اثر، در ادامه نشست گفت: «این کتاب یک الگو است تا از کلیشه‌ها فاصله بگیریم. کلیشه‌هایی نظیر گفتن «سیاست‌های نئولیبرالی باعث‌وبانی مشکلات ماست» یا «از بس دولت دخالت می‌کند، این معضلات ایجاد شده است»؛ در‌حالی‌که هرتوگ از ناکارآمدی دولت‌ حرف می‌زند و کاری به بزرگ‌وکوچک‌بودن آن ندارد». نکته جالب دیگری که دکتر کریمی به آن اشاره می‌کند و معتقد است هرتوگ هم آن را در پژوهش خود دیده‌، نقل‌قول ماندگاری از دکتر حسین عظیمی، اقتصاددان برجسته و فقید است؛ «عامل ثروت در ایران، توزیع وام است». دکتر کریمی در پایان به پیام تلخ هرتوگ در این کتاب می‌پردازد: «نظام اقتصادی جهان عرب به شکلی است که مقابل قیام و انقلاب مقاومت می‌کند. آنها برای مدرن‌شدن و توسعه‌یافتن نیازمند اصلاحات ساختاری هستند، اما این اصلاحات را انجام نمی‌دهند‌». پس از پایان صحبت‌های مترجمان کتاب، دکتر محمد پورنیک نخستین کارشناسی است که باب نقد کتاب را می‌گشاید. او در نهایت معتقد است: «کتاب هرتوگ به ما می‌گوید سیستم اقتصادی جهان عرب در برابر تغییر واکسینه است و مقاومت می‌کند». دکتر حجت میرزایی، دیگر کارشناس اقتصادی حاضر در جلسه است که بیش از دکتر پورنیک با هرتوگ و پژوهش او موافق است و به حاضران در سالن توصیه می‌کند کتاب «دورمانده از توسعه» را با کتاب «شکاف حکمرانی» که انتشارات «کتاب شرق» آن را پیش‌تر منتشر کرده است، بخوانند. دکتر میرزایی معتقد است کتاب هرتوگ نمونه خوبی از پژوهش قابل تعمیم به ایران است. کتابی که می‌شود آن را خواند و سپس با موارد مشابه در ایران مقایسه کرد و بیش‌ازپیش نگران اوضاع کشور شد. او به‌صراحت می‌گوید اوضاع اقتصادی کشورهایی که بهار عربی را تجربه کرده‌اند، تا حدی جز تونس، بدتر شده که بهتر نشده است. این کارشناس اقتصادی معتقد است هرتوگ در کتابش کلیشه دعوای بازار و دولت را بر هم می‌زند و از دعوای مهم دولت و بازار و جامعه مدنی رونمایی می‌‌کند. او می‌گوید حرف هرتوگ هرگز معطوف به اندازه دولت‌ها نیست؛ چه ‌بسا دولتی کوچک اما ناکارآمد‌ یا بزرگ و کارآمد باشد. دکتر میرزایی از ادامه صحبت‌های خود بیش از دیگران بحث شباهت‌‌ میان ایران و کشورهای عربی کتاب هرتوگ را باز می‌کند و از نظام رانتی موجود می‌‌گوید و دست آخر می‌پرسد: «آیا وضعیت محصول رانت قابل ادامه است؟» و پاسخ می‌دهد، نه! و دوباره می‌پرسد: «نظام مبتنی‌بر رانت اصلاح می‌شود؟» و باز هم پاسخ می‌دهد، نه! او دست آخر سؤال می‌کند: «چاره‌ای جز تغییر ساختار هست؟ نه، اما این تغییر هم وضع را بهتر نمی‌کند». آخرین سخنران و منتقد نشست رونمایی از کتاب دور‌مانده از توسعه هرتوگ، دکتر محمد فاضلی، جامعه‌شناس است. او روی خوش‌خوان‌بودن کتاب هرتوگ متمرکز بود. 

دکتر فاضلی معتقد است: «کتاب هرتوگ از جنس اندیشه تطبیقی و مقایسه‌ای است و می‌توان با خواندن آن اقتدارگرایی مبتنی‌بر توزیع رانت را در جهان عرب با ایران مقایسه کرد و منطق مشابه و یکسان آن را متوجه شد. این جامعه‌شناس ایرانی معتقد است با خواندن کتاب دور‌مانده از توسعه، جواب این سؤال را که «چرا ناامیدی در ایران زیاد شده است؟» می‌گیریم. هرتوگ دلایل منجر به ناامیدی را به‌خوبی شرح داده است‌». 

دکتر فاضلی در کنار کتاب هرتوگ از کتاب مهجور و کمتر خوانده‌شده «توسعه یا چپاول» نوشته پیتر اوانز نام می‌برد و به شرکت‌کنندگان توصیه می‌‌کند آن را هم بخوانند و با اصطلاح «کیفیت حکومت» آشنا شوند. این کارشناس اجتماعی بر ظرافت کتاب هرتوگ برای شرح وضعیت رابطه دولت‌های جهان عرب با خودی‌ها و غیر‌خودی‌ها تأکید می‌کند و می‌گوید در دولتی که نیروی کار خود را براساس وفاداری انتخاب می‌کند و کاری به مهارت افراد ندارد، انتخاب عاقلانه‌ برای مردم این است که هرگز 

ماهر نشوند. در پایان این جلسه تعدادی از حاضران پرسش‌هایی را مطرح کردند که کارشناسان و مترجمان کتاب دور‌مانده از توسعه به آنها پاسخ دادند.