خون سرخ میدان

حماس روز گذشته تأیید کرد‌ یحیی سنوار، رهبر حماس، هدف حمله نظامیان اسرائیلی قرار گرفته است. باسم نعیم، یکی از مقامات ارشد حماس، اولین مقام رسمی این گروه بود که ساعت‌ها پس از تأیید اسرائیل و رهبران قدرت‌های جهان، این موضوع را مورد تأیید قرار داد. باسم نعیم درباره سرنوشت یحیی سنوار گفت: «با شهادت رهبران قبلی، حماس هر بار قوی‌تر و محبوب‌تر شده است. بله، از دست دادن افراد محبوب، به‌ویژه شخصیتی مثل یحیی سنوار بسیار دردناک است، اما چیزی که ما از آن مطمئن هستیم این است که در‌نهایت پیروز هستیم‌». او همچنین گفت: «به نظر می‌رسد اسرائیل معتقد است‌ کشتن رهبران ما به معنای پایان جنبش ما و مبارزه مردم فلسطین است. آنها می‌توانند هر ‌طور که می‌خواهند فکر کنند و این اولین بار نیست که این حرف را می‌زنند». پس از باسم نعیم هم خلیل الحیه، مسئول رئیس دفتر سیاسی حماس در نوار غزه، تأکید کرد: «خون او چراغ راه نیروهای مقاومت خواهد بود و به آنها انگیزه بیشتری برای پایداری و ثبات در این مسیر خواهد داد». اکنون وضعیت گروگان‌های در اختیار حماس و امکان برقراری آتش‌بس از موضوعاتی است که دوباره مورد توجه مذاکره‌کنندگان قرار می‌گیرد. اسرائیل پس از حمله هفتم اکتبر حماس، همواره در پی یحیی سنوار، مغز متفکر این عملیات بود. 

آنچه گذشت

براساس گزارش‌هایی که درباره یحیی سنوار منتشر شده، نیروهای اسرائیلی روز چهارشنبه با توجه به دریافت گزارش‌هایی مبنی‌بر وجود فعالیت‌هایی مشکوک، در‌حال گشت‌زنی در تل‌السلطان، منطقه‌ای در رفح در جنوب غزه، بودند که سه نفر با صور‌ت‌های پوشیده هنگام فرار از ساختمانی به ساختمان دیگر با آنها درگیر شدند. واحد توپخانه به درون ساختمان شلیک کرد و حدود پنج ساعت سکوت حاکم شد. حدود ساعت سه بعدازظهر سه فرد در‌ حال گریز از ساختمان یادشده دیده شدند. دو نفر از آنها خود را لای پتو پیچانده‌ بودند تا ظاهرا تیرباری را که حمل می‌کردند، بپوشانند. آن‌ دو مرد به‌سرعت به سوی ساختمانی دیگر دویدند تا راه را برای فرد سومی که پشت سر آنها به‌سرعت حرکت می‌کرد‌ باز کنند. بعدا معلوم شد آن دو، آخرین افرادی بودند که سنوار به آنها اعتماد کرده بود. هر سه در تیراندازی نیروهای اسرائیلی زخمی شدند. درحالی‌که دو مرد پتوپوش وارد یک ساختمان شدند، مرد سوم به سوی ساختمان دیگر گریخت. نیروهای اسرائیلی ابتدا با توپخانه ساختمانی را که دو فرد پتوپوش به آن رفته بودند‌ هدف قرار دادند، سپس گلوله‌ای به سوی ساختمان دیگر شلیک کردند که مرد سوم یعنی سنوار وارد آنجا شده بود. در این میان، تبادل آتش میان دو مرد پتوپوش و نیروهای اسرائیلی در جریان بود و یک سرباز اسرائیلی هم زخمی شد. دست راست مرد سوم ظاهرا بر اثر توپ شلیک‌شده از تانک در فاصله نزدیک به‌شدت زخمی شده بود. او که بعدا مشخص شد سنوار است، به‌‌تنهایی وارد طبقه دوم یکی از ساختمان‌ها شد. دو سرباز اسرائیلی به دنبال او رفتند که سنوار با پرتاب نارنجک مانع از پیشروی آنها شد و آنها عقب رفتند. پس از آن کوادکوپتری در جست‌وجوی او و بررسی وضعیت وارد ساختمان مخروبه شد. در ویدئویی که از این صحنه منتشر شده است، سنوار نقاب‌پوش و مجروح شده دیده می‌شود که روی مبل نشسته و پس از مشاهده پهپاد، تلاش می‌کند چوبی را به سمت آن پرتاب ‌کند. ریزپرنده‌ بمب دیگری بر سر فرد نقاب‌پوش می‌ریزد و دوباره سکوت حاکم می‌شود. داده‌های ریز‌پرنده در سیستم نیروها ثبت می‌شود. نیروهای ارتش شبانگاه‌ در سکوت منطقه عملیاتی، از ورود به ساختمان خودداری می‌کنند ولی بامداد پنجشنبه یک ریزپرنده دیگر را برای مشاهده وضعیت به سوی ساختمان ارسال می‌کنند. به‌زودی معلوم می‌شود که این فرد همان روز قبل بر اثر آخرین بمبی که به مغزش اصابت کرده بود، جان باخته و تهدیدی برای ورود نظامیان به ساختمان وجود ندارد. نیروهای اسرائیلی هنگام بازرسی پیکر متوجه شباهت‌ آن با رهبر حماس شدند. آن‌طور‌ که مقام‌های اسرائیلی گفتند، بخشی از انگشت پیکر فرد شبیه سنوار جدا شد و برای بررسی هویت به اسرائیل ارسال شد. در تصاویر منتشر‌شده از پیکر، قطع‌شدگی بخشی از انگشت اشاره دست چپ نمایان است. بخشی از جمجمه و دست راست و زانوی او نیز به‌شدت مجروح است. سنوار مدت ۲۳ سال در اسرائیل زندانی بود. او در زندان اسرائیل مورد عمل جراحی دندان قرار گرفت و وقتی مشخص شد که به دلیل وجود تومور مغزی زندگی‌اش تهدید می‌شود، مورد عمل جراحی قرار گرفت. ابتدا یک دندان‌پزشک که وظیفه‌اش رسیدگی به بهداشت دهان و دندان زندانیان بود، احتمال ابتلای سنوار به غده را تشخیص داده بود. بنابراین دی‌ان‌ای، اثر انگشتان و نشانه‌های دندان‌های او که بتواند به‌سرعت اسرائیل را در تأیید هویت پیکر کمک کند، در اختیار آنها بود. پس از بررسی و آزمایش نمونه، روشن شد او سنوار است و پنجشنبه‌شب‌ این خبر به‌ طور رسمی از سوی نتانیاهو اعلام شد و پیکر سنوار به مرکز رسمی کالبدشکافی «ابو‌کبیر» در تل‌آویو منتقل شد. دانیل هاگاری، سخنگوی ارتش اسرائیل، می‌گوید‌ در زمان عملیات، نیروها نمی‌دانستند سنوار آنجاست. هرچند سنوار در عملیات هدفمند اسرائیل هدف گرفته نشد،‌ در محدوده‌ای قرار داشت که ارتش اسرائیل با توجه به اطلاعاتی که درباره حضور او داشت، از هفته‌ها پیش دامنه عملیات را در آن منطقه تنگ‌تر کرده بود. نیروهای اسرائیلی به‌تدریج موقعیت سنوار را به منطقه‌ای در جنوب رفح محدود کردند و به‌تدریج در‌ حال پیشروی بودند.

وسایل همراه سنوار

دانیل هگاری گفت: «در کنار سنوار چند اسلحه، ۴۰ هزار شِکِل (واحد پول اسرائیل) که معادل کمتر از ۱۲ هزار دلار آمریکاست و مدارک هویت غیرواقعی به‌ دست آمد». ازجمله این وسایل، یک گذرنامه باطل‌شده مربوط به فردی 40ساله و معلم آنروا، آژانس امدادرسانی سازمان ملل، بود. این سازمان اعلام کرد صاحب گذرنامه کارمند آن بوده و مدتی است که راهی مصر شده است. هنوز مشخص نشده که پاسپورت باطل‌شده چنین فردی چرا باید همراه سنوار باشد. یک بسته آدامس منتوس، یک ناخن‌گیر و یک تسبیح‌ ظاهرا آخرین چیزهایی بود که سنوار با خود داشت. او ساعت معروف خودش را هنوز به دست داشت. سخنگوی ارتش اسرائیل تأکید کرد‌ هیچ گروگان اسرائیلی در محل عملیات نبود و ارتش احتمال وجود گروگان‌ها در اطراف را با احتیاط زیاد بررسی می‌کند. او همچنین خبری را تأیید کرد که در هفته‌های اخیر در رسانه‌ها بازتاب یافته بود؛ مبنی‌ بر اینکه یحیی سنوار دست‌کم مدتی از آخرین هفته‌های عمرش را در فاصله‌ای بسیار نزدیک به تونل محل نگهداری شش گروگان اسرائیلی که کشته شدند، گذرانده بود. شبکه «کان» گفت عملیات ارتش اسرائیل در لبنان، ظاهرا سنوار را به این فکر انداخته بود که از فشار نظامی اسرائیل بر غزه کاسته شده است.

سؤالات پیش‌رو

اکنون مقام‌های اسرائیل می‌گویند روند پایان‌دادن به جنگ غزه‌ آغاز شده است، البته بعید است فورا این کار را انجام دهند، اما شاید دستیابی به آن آسان‌تر شده باشد.

اسرائیل اکنون تحت فشار شدید آمریکا و دیگر بازیگران جهانی و منطقه‌ای قرار خواهد گرفت تا از این فرصت استفاده کند و معامله بازگرداندن گروگان‌ها به خانه و پایان‌دادن به این جنگ را محقق کند. با‌ این‌ حال همچنان سؤالات زیادی را درمورد آینده جنگ و حماس ایجاد کرده است.

جایگزین سنوار انتخاب خواهد شد، اما چه ‌کسی جانشین او را انتخاب می‌کند؟ این اتفاق در وضعیت گروگان‌های باقی‌مانده چه تأثیری دارد؟ سنوار مرد اصلی حماس در غزه بود و تا زمانی که جانشین او تعیین نشود، مشخص نیست که از طرف اسرائیل با چه‌ کسی باید مذاکره کرد. آیا سنوار برای رسیدگی به گروگان‌ها دستورالعمل‌هایی مشخص کرده بود که دیگران اکنون بدانند چطور باید عمل کنند؟ آیا حماس به دلیل رهبرشان از گروگان‌ها انتقام خواهد گرفت؟ نقش سنوار در هماهنگی‌ برنامه‌های حماس در ماه‌های اخیر چقدر حیاتی بود و تا چه اندازه رهبری تاکتیکی را حفظ کرد؟

جانشینان احتمالی

محمد سنوار: تحلیلگران از برادر یحیی سنوار، محمد سنوار به عنوان محتمل‌ترین گزینه جانشینی او سخن می‌گویند. محمد مانند برادرش برای مدت طولانی رهبر شاخه نظامی حماس بوده است و ارتقای او به رهبری می‌تواند نشان‌دهنده تداوم استراتژی‌های این گروه در حوزه نظامی علیه اسرائیل باشد. بر‌اساس گزارش‌ها، محمد چهره‌ای شبیه یحیی است و مقامات آمریکایی ابراز نگرانی کردند که رهبری او مذاکرات صلح را چالش‌برانگیز خواهد کرد. او در سال ۲۰۰۵ رئیس تیپ خان‌یونس در جنوب غزه شد و بخشی از اتاق عملیاتی بود که مسئولیت اسارت و نگهداری سرباز اسرائیلی، «گیلعاد شلیط» را برعهده داشت. 

خالد مشعل: خالد مشعل یکی از بنیان‌گذاران حماس محسوب می‌شود. به دستور مستقیم بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، سازمان جاسوسی موساد در سال ۱۹۹۷ زمانی که مشعل در اردن زندگی می‌کرد اقدام به ترور او کرد. مأموران موساد با پاسپورت‌های جعلی کانادایی وارد اردن شدند و در‌حالی‌که خالد مشعل در خیابان راه می‌رفت ماده‌ای سمی را به او تزریق کردند. مقامات اردنی این سوءقصد را کشف و دو عضو موساد را دستگیر کردند. این مسئله به بحرانی در رابطه اردن و اسرائیل تبدیل شد و پادشاه سابق اردن از نخست‌وزیر اسرائیل خواست پادزهر ماده سمی را در اختیار آنها قرار دهد. اسرائیل پادزهر را تأمین کرد و در نتیجه خالد مشعل از مرگ نجات یافت. او که از آن پس در قطر زندگی می‌کند، برای اولین بار در سال ۲۰۱۲ از نوار غزه دیدن کرد و مورد استقبال مقامات فلسطینی قرار گرفت. حماس در سال ۲۰۱۷ اسماعیل هنیه را به عنوان رئیس دفتر سیاسی خود انتخاب کرد.

محمود الزهار: یکی از بنیان‌گذاران حماس و یکی از نامزدهای پیشتاز برای جانشینی یحیی سنوار است. الزهار در شکل‌دادن به چارچوب ایدئولوژیک این گروه که هم بر مقاومت نظامی علیه اسرائیل و هم بر تشکیل حکومت اسلامی در غزه تمرکز داشت، نقش مهمی ایفا کرد. الزهار همچنین نقش مهمی در به قدرت رسیدن این گروه در سال ۲۰۰۶ داشت و به عنوان اولین وزیر امور خارجه آن خدمت کرد. 

موسی ابومرزوق: یکی از اعضای ارشد دفتر سیاسی حماس و از گزینه‌های احتمالی جانشینی سنوار است. او پس از جدایی از اخوان‌المسلمین فلسطین در اواخر دهه ۱۹۸۰، به تأسیس حماس کمک کرد. ابومرزوق زمانی رئیس دفتر سیاسی حماس بود و مدت‌هاست که در عملیات سازمانی و مالی حماس، از جمله حمایت از فعالیت‌های نظامی، مشارکت داشته است. ابومرزوق علی‌رغم زندانی‌شدن در ایالات متحده در دهه ۱۹۹۰ به اردن تبعید شد و همچنان یک چهره با نفوذ در دستگاه سیاسی این گروه باقی مانده است. 

خلیل الحیه: الحیه که اکنون در قطر در تبعید زندگی می‌کند، چندین دهه یکی از مقامات حماس بوده و معاون یحیی سنوار بود. او از یک سوءقصد توسط اسرائیل در سال ۲۰۰۷ جان سالم به در برد. زمانی که حمله هوایی به خانه او در غزه باعث کشته‌شدن اعضای خانواده‌اش شد، د‌رحالی‌که او در محل ترور نبود. او از آگوست ۲۰۲۴ معاون رئیس دفتر سیاسی حماس و جانشین صالح العارئی شده است.