ما در خاورمیانه چقدر عمر می‌کنیم؟
امید به زندگی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه انسانی است که نشان‌دهنده میانگین سال‌هایی است که یک فرد در یک جامعه می‌تواند انتظار داشته باشد زنده بماند؛
معین میثاق: امید به زندگی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه انسانی است که نشان‌دهنده میانگین سال‌هایی است که یک فرد در یک جامعه می‌تواند انتظار داشته باشد زنده بماند؛ با در نظر‌گرفتن نرخ مرگ‌و‌میر و وضعیت سلامت عمومی. این شاخص در کنار عواملی چون درآمد سرانه، آموزش و دسترسی به بهداشت، برای ارزیابی سطح رفاه جوامع استفاده می‌شود. در خاورمیانه، منطقه‌ای که به واسطه تعارضات سیاسی، تغییرات اجتماعی و تحولات اقتصادی به‌طور مستمر در کانون توجه قرار دارد، امید به زندگی با نوسانات و چالش‌های منحصر‌به‌فردی روبه‌رو بوده است. در این گزارش، به بررسی وضعیت امید به زندگی در کشورهای مختلف خاورمیانه پرداخته و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه جامعه‌شناختی و آماری مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
وضعیت کلی امید به زندگی در خاورمیانه: در سطح جهانی، میانگین امید به زندگی به‌طور مداوم افزایش یافته؛ با این وجود در خاورمیانه این شاخص در دهه‌های اخیر به دلیل ترکیبی از عوامل مثبت و منفی، نوساناتی را تجربه کرده است. طبق آمار بانک جهانی و سازمان بهداشت جهانی، امید به زندگی در خاورمیانه به دلیل توسعه بخش بهداشت در برخی کشورها مانند قطر و امارات متحده عربی و در عین حال به دلیل جنگ‌ها و درگیری‌های داخلی در کشورهایی مانند سوریه، یمن و عراق متفاوت است. کشورهای حوزه خلیج فارس، به دلیل ثروت فراوان حاصل از نفت و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بهداشتی، سطح بالایی از امید به زندگی را نشان می‌دهند. در مقابل، کشورهایی که با جنگ، درگیری‌های داخلی و بحران‌های اقتصادی مواجه‌اند، امید به زندگی پایین‌تری دارند.
آمارهای جهانی و منطقه‌ای: طبق آخرین گزارش‌ها، قطر یکی از بالاترین شاخص‌های امید به زندگی در خاورمیانه را با بیش از 79 سال دارد. این کشور با سرمایه‌گذاری عظیم در بخش‌های بهداشتی و رفاهی توانسته است به این رقم دست یابد. امارات متحده عربی نیز با شاخص امید به زندگی نزدیک به 78 سال، در میان کشورهای برتر منطقه قرار دارد. این کشور به دلیل اقتصاد قوی و توسعه مداوم زیرساخت‌های درمانی، جایگاه مناسبی در منطقه دارد. ایران، با امید به زندگی حدود 76 سال، توانسته است با توجه به سرمایه‌گذاری در بخش بهداشت عمومی، دستاوردهای قابل توجهی کسب کند. هرچند تحریم‌های اقتصادی و نوسانات سیاسی اخیر، تأثیرات منفی بر روند پیشرفت این کشور داشته است. لبنان با امید به زندگی حدود 78 سال، با وجود بحران‌های اقتصادی و سیاسی داخلی، همچنان از نظر سلامت عمومی جایگاه مناسبی دارد. این کشور با تکیه بر خدمات درمانی کارآمد و حمایت بین‌المللی در شرایط نسبتا خوبی قرار دارد. سوریه، یمن و عراق، به دلیل جنگ و درگیری‌های داخلی با کاهش شدید امید به زندگی روبه‌رو شده‌اند. به‌عنوان مثال، امید به زندگی در یمن به کمتر از 66 سال کاهش یافته است.
عوامل مؤثر بر امید به زندگی در خاورمیانه: جنگ و ناامنی: جنگ و ناامنی یکی از اساسی‌ترین عواملی است که به کاهش امید به زندگی در بسیاری از کشورهای خاورمیانه منجر شده است. سوریه، یمن، عراق و لیبی نمونه‌های بارز این موضوع هستند. جنگ‌های داخلی و بین‌المللی منجر به تلفات انسانی، تخریب زیرساخت‌های بهداشتی و اجتماعی و مهاجرت‌های گسترده شده است؛ برای مثال، در سوریه که از سال 2011 درگیر جنگ داخلی است، میلیون‌ها نفر جان باخته‌اند یا مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند. این عوامل تأثیر مستقیمی بر امید به زندگی دارند.
تلفات مستقیم ناشی از جنگ: از دست رفتن جان‌ها به دلیل درگیری‌های نظامی، مهم‌ترین عاملی است که به کاهش امید به زندگی در این کشورها منجر شده است؛ برای مثال، در جنگ داخلی سوریه، صدها هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند. تخریب زیرساخت‌ها: بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به عنوان اهداف نظامی نابود شده‌اند که باعث کاهش دسترسی مردم به خدمات درمانی حیاتی شده است. این موضوع به‌ویژه در یمن دیده می‌شود؛ جایی که سیستم درمانی تقریبا فروپاشیده است. بحران مهاجرت و پناه‌جویان: میلیون‌ها نفر از سوریه، عراق و یمن به کشورهای دیگر یا مناطق داخلی فرار کرده‌اند. این جمعیت‌های آواره به دلیل شرایط زندگی سخت در کمپ‌ها و دسترسی محدود به خدمات بهداشتی، با کاهش شدید امید به زندگی مواجه‌اند.
بهداشت و دسترسی به خدمات درمانی: دسترسی به خدمات بهداشتی و کیفیت آنها عامل بسیار مهمی در تعیین امید به زندگی است. کشورهایی مانند قطر و امارات متحده عربی، با زیرساخت‌های بهداشتی قوی و بهره‌مندی از پزشکان متخصص، موفق به افزایش امید به زندگی شده‌اند. این در حالی است که کشورهایی مانند یمن و سوریه، به دلیل جنگ و بحران‌های اقتصادی، از دسترسی به خدمات بهداشتی محروم‌اند. سرمایه‌گذاری در بخش بهداشت: کشورهای ثروتمند خاورمیانه مانند قطر، امارات و عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری عظیم در بخش بهداشت توانسته‌اند به خدمات درمانی پیشرفته دست یابند. این کشورها از پزشکان متخصص بین‌المللی و تجهیزات پیشرفته بهره‌مند هستند که بهبود قابل توجهی در امید به زندگی ایجاد کرده است. کمبود دسترسی در مناطق بحران‌زده: در مقابل، کشورهایی مانند یمن که درگیر جنگ داخلی هستند با کمبود شدید در دسترسی به خدمات درمانی روبه‌رو هستند. بر اساس گزارش‌ها، حدود 80 درصد از جمعیت یمن نیاز فوری به کمک‌های انسانی دارند و سیستم بهداشتی کشور تقریبا فروپاشیده است.
عوامل اقتصادی: سطح درآمد و اقتصاد نقش بسزایی در تعیین کیفیت زندگی و امید به زندگی دارد. کشورهای خلیج فارس که دارای اقتصادهای قوی مبتنی بر نفت هستند، از نظر بهبود امید به زندگی در سطح بالایی قرار دارند. این کشورها نه‌تنها به بهداشت و رفاه عمومی توجه دارند؛ بلکه با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در آموزش و فناوری‌های پیشرفته، کیفیت زندگی را برای شهروندان خود بهبود بخشیده‌اند. تأثیر اقتصاد نفتی بر امید به زندگی: کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس مانند عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی به دلیل درآمد بالای نفتی، موفق به ایجاد زیرساخت‌های قوی بهداشتی و رفاهی شده‌اند؛ به‌عنوان مثال، قطر از برنامه‌های رفاهی و خدمات بهداشتی رایگان برای شهروندان خود بهره‌مند است که تأثیر مستقیمی بر افزایش امید به زندگی داشته است. تأثیر بحران اقتصادی: در مقابل، کشورهایی که با رکود اقتصادی مواجه هستند؛ مانند ایران و لبنان، به دلیل کاهش درآمدهای نفتی و افزایش تورم، با چالش‌های جدی در زمینه بهداشت و رفاه عمومی روبه‌رو هستند. این عوامل باعث شده است که دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی برای بسیاری از افراد جامعه دشوارتر شود.
فرهنگ و سبک زندگی: سبک زندگی و الگوهای تغذیه‌ای و رفتاری نیز تأثیرات قابل توجهی بر امید به زندگی دارند؛ برای مثال، کشورهای خلیج فارس با مشکل افزایش چاقی و بیماری‌های مرتبط با سبک زندگی مدرن مانند دیابت و بیماری‌های قلبی روبه‌رو هستند. تغییرات سبک زندگی: در کشورهایی مانند امارات و عربستان سعودی، افزایش رفاه اقتصادی و مصرف غذاهای فرآوری‌شده منجر به شیوع بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت و بیماری‌های قلبی شده است.
تحلیل جامعه‌شناختی: از منظر جامعه‌شناختی، امید به زندگی یکی از شاخص‌های پیچیده است که منعکس‌کننده تفاوت‌های ساختاری و اجتماعی در جوامع خاورمیانه است. تحلیل این شاخص از منظر عوامل طبقاتی، جنسیتی و فرهنگی به ما کمک می‌کند تا پویایی‌های اجتماعی این منطقه را بهتر درک کنیم.
تفاوت طبقاتی: خاورمیانه به دلیل اختلافات شدید اقتصادی و اجتماعی، شاهد تفاوت‌های عمیق در امید به زندگی میان طبقات مختلف است. افراد ثروتمندتر به خدمات درمانی و بهداشتی پیشرفته‌تری دسترسی دارند و در نتیجه امید به زندگی بالاتری دارند. در مقابل، افراد فقیر و آسیب‌پذیر که به‌ویژه در مناطق روستایی و بحران‌زده زندگی می‌کنند، از این مزایا محروم‌اند.
نقش جنسیت: امید به زندگی زنان در خاورمیانه، همانند بسیاری از نقاط جهان، بیشتر از مردان است. این امر ناشی از تفاوت‌های بیولوژیکی و همچنین تفاوت در نقش‌های اجتماعی و سبک زندگی است. با این حال، در کشورهای درگیر جنگ مانند سوریه و یمن، این الگو با چالش‌های جدیدی مواجه شده است. زنان در این کشورها نه‌تنها به دلیل خشونت و ناامنی، بلکه به دلیل محرومیت از دسترسی به حقوق و فرصت‌های برابر، با خطرات بیشتری مواجه‌اند.
نتیجه‌گیری
امید به زندگی به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه انسانی، به‌شدت تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله جنگ، ناامنی، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی است. خاورمیانه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خاص خود و تنوع گسترده در سطح توسعه، نمونه‌ای منحصربه‌فرد از تغییرات و نوسانات در این شاخص است. برای بهبود وضعیت امید به زندگی در این منطقه، نیاز به تلاش‌های هماهنگ در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. سرمایه‌گذاری در بهداشت و رفاه عمومی، پایان‌دادن به جنگ‌ها و مناقشات داخلی و ایجاد فرصت‌های برابر، برای همه افراد جامعه به‌ویژه زنان و طبقات محروم، از جمله اقدامات اساسی برای بهبود این شاخص در آینده است.
