کنفرانس تغییر اقلیم سازمان ملل، نقش مراکز ملی آب و هواشناسی

سحر تاجبخش-رئیس سازمان هواشناسی: کنفرانس‌های تغییر اقلیم سازمان ملل (UNCCC)، کنفرانس‌های سالانه‌ای است در محدوده فعالیت‌های کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد که درباره تغییرات آب‌و‌هوا (UNFCCC) برگزار می‌شوند. نشست‌های رسمی این کنفرانس‌ها برای ارزیابی پیشرفت کشورها در مقابله با تغییرات اقلیم، در دو برنامه سازگاری با تغییرات و کاهش انتشار برگزار می‌شود. این نشست‌ها معمولا با مشارکت گسترده و گاهی در بالاترین سطح شرکت‌کنندگان برگزار می‌شود و به کنفرانس اعضا (COP) معروف است. تاکنون 29 نشست COP انجام شده که اولین آن در برلین آلمان (COP1-1995) و آخرین آن باکوی آذربایجان (COP29 -2024) هم‌اکنون در‌حال برگزاری است. از مهم‌ترین توافق‌ها در این نشست‌ها می‌توان به پیمان کیوتو و توافق پاریس اشاره کرد که در ادامه به اختصار تشریح می‌شوند.

پیمان کیوتو در سال 1997 در کیوتو ژاپن مورد مذاکره قرار گرفت. بر‌اساس این پیمان، کشورهای پیشرفته صنعتی باید شش گاز گلخانه‌ای تولیدی کشور خود را از جمله دی‌اکسیدکربن و متان را بر‌اساس توافقات انجام‌شده کاهش دهند. این پیمان شامل برخی کشورهایی که درحال‌حاضر جزء تولیدکنندگان بزرگ گازهای گلخانه‌ای هستند نمی‌شد.

توافق پاریس درواقع درخواستی برای توافق بر سر واکنش قوی‌تر کشورها نسبت به خطر تغییر اقلیم با استفاده از روش‌های زیر است:

1- حفظ افزایش کمتر از دو درجه سانتی‌گراد میانگین دمای جهانی نسبت به دوران صنعتی و تلاش برای محدودکردن آن به هدف 1.5 درجه سانتی‌گراد تا سال 2025.

یادآوری می‌شود هدف 1.5 درجه سانتی‌گراد، به مفهوم کنترل افزایش دمای جو کره زمین به حداکثر 1.5 درجه سانتی‌گراد بالاتر از میانگین پیش از دوره صنعتی (1850-1900) و عمدتا با هدف حفظ اکوسیستم‌های طبیعی کره زمین است. اهمیت حفظ هدف 1.5 درجه سانتی‌گراد تا سال 2050 علاوه‌بر ضرورت حفظ اکوسیستم‌های طبیعی، پیشگیری از افزایش رخداد پدیده‌های حدی مانند خشک‌سالی، سیلاب و امواج گرمایی در دنیاست. بر‌اساس گزارش‌های هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم (IPCC)، بسیاری از موجودات دریایی با افزایش بالاتر از هدف 1.5 درجه سانتی‌گراد و برگشت‌ناپذیری برخی از این گونه‌های دریایی دور از ذهن نیست. لازم به ذکر است افزایش میانگین دمای کره زمین در 10 ماه اول سال 2024 به بیش از 1.5 درجه سانتی‌گراد رسیده است.

2- افزایش سازگاری با پیامدهای تغییر اقلیم و تقویت تاب‌آوری و توسعه فرایندهای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای.

3- تقویت سازوکارهای مالی در مسیر کاهش انتشار و توسعه اقلیم تاب‌آور.

همان‌گونه که قبلا اشاره شد، بر‌اساس این توافق‌ها، کشورها به کمک برنامه ملی مشارکت (NDC) که خودشان ارائه می‌دهند، سهم مشخص اقدامات کشور متبوعشان را برای اجرای برنامه‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اعلام می‌کنند. البته در این راستا مذاکرات فشرده و غالبا چالشی بین کشورهای مؤثر در تولید گازهای گلخانه‌ای و سایر کشورها رد‌و‌بدل می‌شود. بدیهی است کشورهایی که بخشی از اقتصاد آنها بر‌پایه تولید گازهای گلخانه‌ای است، به اجرای برنامه‌های سازگاری با پیامدهای تغییر اقلیم در مقایسه با برنامه کاهش انتشار، گرایش بیشتری دارند.

گفتنی است یکی از مصوبات حاصله در COP28 در کشور امارات متحده عربی (2023)، با موافقت رؤسای جلسات COP28، COP29 و COP30، تشکیل یک تروئیکا برای توسعه راه پیشرو، برای دستیابی به هدف 1.5 درجه سلسیوس است که در‌واقع، چشم‌انداز NDC‌ها نیز است.

از دیگر موضوعات اصلی در این نشست‌ها، تأمین منابع مالی برای انجام اقدامات سازگاری با تغییر اقلیم و کاهش انتشار به ‌عنوان راهکارهای اصلی مقابله با تغییرات اقلیمی است که چانه‌زنی‌های زیادی در‌این‌باره در تمامی نشست‌ها انجام می‌شود.

بیست‌و‌نهمین کنفرانس اعضا (COP29) آذریابجان- باکو؛ 2 تا 12 نوامبر 2024

چشم‌انداز نشست بیست‌و‌نهمین COP در باکو بر‌اساس دو اصل افزایش تقاضا و اقدام عملی در افزایش اولویت تأمین منابع مالی استوار است. اتخاذ هدف کمی تجمعی جدید (NCQG) در موارد مالی می‌تواند پیشرفت‌های اجرائی و حمایتی را تسهیل کند و این مهم، اولین هدف اصلی بعد از توافق‌نامه پاریس در COP29 است. از مهم‌ترین ابتکارهای ریاست COP29 درباره کاهش انتشار و سازگاری با تغییر اقلیم، می‌توان به ایجاد کریدورهای انرژی‌سیز، مشارکت اقدام چند‌بخشی (MAP) برای شهرهای سالم پایدار و تاب‌آور در مقابل اقلیم، ابتکار آب و حذف گاز متان از زباله‌های آلی اشاره کرد. در ابتکار MAP، به‌کارگیری سامانه هشدارهای سریع برای همه (EW4All)، که ابتکار سازمان هواشناسی جهانی(WMO) بر‌اساس توصیه رئیس سازمان ملل متحد در COP27، به نظارت بر آلودگی شهری و سامانه‌های هشدار بهداشتی در مورد امواج گرمایی کمک می‌کند. در این راستا و در COP29، بیانیه‌ای توسط برخی وزرای توسعه شهری، همچنین شهرداران و مقامات علمی درباره موضوع شهرنشینی و تغییرات اقلیمی امضا می‌شود.

سازمان جهانی هواشناسی و  COP29

از دیدگاه WMO، ایجاد فصل امور مالی اقلیمی یکی از اصول مهم برای حمایت از سامانه‌های هشدار سریع، خدمات اقلیمی، مدیریت منسجم منابع، خدمات هواشناسی کشاورزی و سیستم‌های دیدبانی است که محصولات، داده‌ها و علوم در دسترس را برای برنامه‌های سازگاری و کاهش، به‌ویژه درکشورهای در‌حال‌توسعه و کمتر‌توسعه‌یافته فراهم می‌کند و در این راستا WMO، مستند راهنمای اقلیم و توسعه امور مالی تهیه کرده است که بر نقش سازمان‌های ملی آب‌و‌هوا علوم اقلیمی متمرکز است و تجربه‌هایی در مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در حوزه اقلیم را در اختیار تصمیم‌گیران ملی ارائه می‌کند. این مستند در COP29 معرفی می‌شود. سازمان جهانی هواشناسی هم نقش فعالی را در رویداد «روز اطلاعات زمین» (Earth Information Day) درCOP29 دارد. این سازمان یک رویداد جانبی با عنوان «افزایش بودجه‌های اقلیمی برای اقدامات لازم سازگاری در توسعه سامانه‌های هشدار سریع با تمرکز بر افراد آسیب‌پذیر» را مدیریت می‌کند. شاخص‌های ابتکاری بین‌سازمانی مانند ابتکار هشدار سریع برای همه (EW4All) و مراقبت از گازهای گلخانه‌ای در مقیاس جهانی (G3W) که توسط WMO معرفی شده‌اند، سهم و مشارکت کلیدی این سازمان برای اهداف موافقت‌نامه پاریس هستند. این سازمان بین‌المللی، اجرا‌شدن مراحل EW4All را به ‌عنوان مثال‌هایی از ابتکارهای منطقه‌ای در سطح بین‌المللی در COP29 معرفی می‌کند.

نقش مراکز ملی آب و هواشناسی در برنامه ملی مشارکت

تهیه اطلاعات و خدمات علمی اقلیمی و آب‌شناسی با‌کیفیت، برای ارتقای محصولات اقلیمی و آب‌شناسی از الزمات افزایش پیشرفت و بهبود تاب‌آوری تقویت ظرفیت سازگاری کشورها و همچنین شناسایی راهکارهای کاهش انتشار و رسیدن به وضعیت تولید صفر خالص است. همچنین مشارکت در فرایندهای ملی مرتبط با اقلیم، راهبردها و تهیه NDC از ضروریات است.

در این راستا، سازمان‌های ملی آب‌و‌هواشناسی نقش کلیدی در تهیه NDC‌ها به ‌عنوان مسئول اصلی تولید داده و اطلاعات اقلیمی مرتبط با سازگاری تغییرات اقلیم و کاهش انتشار دارند، اما معمولا در توسعه و اجرای NDC‌ها دخالتی ندارند. سازمان جهانی هواشناسی اکیدا بر مشارکت مراکز ملی آب‌و‌هواشناسی در تهیه NDC و سایر فعالیت‌های اقلیمی توصیه می‌کند. در‌این‌باره، در سخنرانی رئیس هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم (IPCC) در این کنفرانس (COP29) نیز‌ به اهمیت نقش دیدبانی زمین در شناسایی بهتر پیامدهای تغییر اقلیم اشاره کرد.

برخی راهکارها و ظرفیت‌ها برای مقابله با پیامدهای تغییر اقلیم

یکی از مهم‌ترین راهکارهای سازگاری با پیامدهای تغییر اقلیم، استفاده از ظرفیت‌های انرژی‌ پاک است. امروزه بزرگ‌ترین مزرعه تولید انرژی تابشی در کشور با چین پتانسیل تولید 2.9 گیگا‌تن انرژی خورشیدی است. در اروپا نیز در سال 2024، تولید برق به کمک انرژی‌های تجدیدپذیر باد و تابش خورشید از تولید آن به کمک سوخت‌های فسیلی پیشی گرفته است. بنابراین ضرورت توسعه استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر با توجه به ظرفیت‌های خدادادی در حوزه‌های تابش خورشید و باد، در کشور بدیهی است. خوشبختانه در برنامه هفتم توسعه کشور دستور برای تهیه برنامه تغییر اقلیم درج شده که امیدواریم با برنامه‌ریزی در تهیه هرچه سریع‌تر این برنامه، شاهد حرکت‌های جدی دستگاه‌های مرتبط به سمت اهداف توسعه پایدار کشور از جمله اقدامات اقلیمی باشیم.