از تغییر جنسیت دوزیستان تا سردرگمی حیات‌وحش در زیستگاه
تخریب و جزیره‌ای‌شدن زیستگاه‌ها، تغییر جنسیت به‌ویژه در میان دوزیستان، سردرگمی انواع گونه‌ها در بالا و پایین رفتن از ارتفاعات، خواب زمستانی زودهنگام، گسترش آتش‌سوزی‌ها به علت خشک‌شدن جنگل‌ها و مراتع، برخی از تأثیرات تغییر اقلیم بر تنوع زیستی و زیستگاه‌ها‌ست.
ایرنا: تخریب و جزیره‌ای‌شدن زیستگاه‌ها، تغییر جنسیت به‌ویژه در میان دوزیستان، سردرگمی انواع گونه‌ها در بالا و پایین رفتن از ارتفاعات، خواب زمستانی زودهنگام، گسترش آتش‌سوزی‌ها به علت خشک‌شدن جنگل‌ها و مراتع، برخی از تأثیرات تغییر اقلیم بر تنوع زیستی و زیستگاه‌ها‌ست. اقلیم متنوع ایران باعث شده انواع زیادی از گونه‌های گیاهی و جانوری در نقاط مختلف آن رشد کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود هشت هزار گونه گیاهی در کشور وجود دارد که حدود ۸۰ درصد تعداد گونه‌های گیاهی در تمام قاره اروپا‌ست. از طرف دیگر، تنوع جانوری هم در ایران چشمگیر است، به طوری که بیش از دو هزار گونه جانوری در طبیعت کشور زندگی می‌کند، در این میان از حشره‌خور کوتوله دوگرمی گرفته تا نهنگ ۱۳۰تنی دیده می‌شود که بسیار شگفت‌انگیز است.
علاوه‌بر‌این، توان زایش زیستگاه‌های کشور هم باعث شده تنوع زیادی از انواع گونه‌های گیاهی و جانوری در آن رشد کند. شاید به لحاظ وسعت، مناطق حفاظت‌شده ایران تا حدودی از عدد تعیین‌شده در دنیا عقب باشد، اما از لحاظ تنوع زیستی غنی است. امروزه در دنیا به طور متوسط ۱۴ درصد از مساحت کشورها به عنوان مناطق حفاظت‌شده شناخته می‌شود. در کشور ما این مناطق حدود ۱۲ درصد از وسعت تمام کشور، یعنی حدود ۱۹ میلیون هکتار را شامل می‌شود. البته برنامه حفاظت از تنوع زیستی جهانی کشورها را موظف کرده که ۱۷ درصد از مساحت خود را به مناطق حفاظت‌شده ارتقا دهند که سازمان حفاظت محیط زیست برنامه‌هایی در این زمینه دارد.
با وجود این اما به دلایل مختلف در‌حال از دست دادن انواع گونه‌های ارزشمند هستیم. به عنوان مثال، شیر ایرانی و ببر مازندران را برای همیشه از دست دادیم و یوزپلنگ آسیایی هم در آستانه انقراض قرار دارد. بر‌اساس نتیجه یک مطالعه در ایران، نزدیک ۲۲ درصد از پستانداران، ۱۱ تا ۱۲ درصد از پرندگان، ۱۴ درصد از خزندگان و ۳۶ درصد از دوزیستان در معرض تهدید هستند. البته وضعیت دنیا هم از لحاظ در خطر انقراض بودن انواع گونه‌های گیاهی و جانوری مساعد نیست. به طوری که مطابق آخرین آمار منتشر‌شده در سال ۲۰۱۹ و ارزیابی یک برنامه ۹ساله از ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹، مشخص شد حدود ۲۵ درصد گیاهان، ۲۵ درصد جانوران و حدود ۵ درصد حشرات در معرض تهدید انقراض هستند. البته انقراض گونه‌ها مسئله جدیدی نیست و دنیا تاکنون انقراض‌های زیادی به خود دیده است.
دانشمندان معتقدند اکنون در میانه ششمین انقراض دسته‌جمعی قرار داریم، اما تفاوتی که انقراض‌های امروزی با گذشته دارد، علت و به صورت دسته‌جمعی‌بودن آن است، در‌حالی‌که در گذشته علت بیشتر طبیعی بود. اما امروزه به علت فعالیت‌های انسانی مانند جاده‌سازی، فعالیت‌های معدنی، انواع آلودگی‌ها و تغییر اقلیم که موجب تخریب زیستگاه‌ها یا جزیره‌ای‌شدن آنها شد، انقراض شتاب گرفته است.
به عبارتی باز هم پای انسان در میان است. این خودشیفتگی بشر و اینکه خود را مالک اول و آخر دنیا و هر‌آنچه در آن است می‌داند، عرصه را بر سایر گونه‌ها تنگ کرده است. حالا که پدیده تغییر اقلیم نسبت به سال‌های گذشته با سرعت زیادی پیش می‌رود و سال‌به‌سال اثرش شدت می‌یابد، قطعا تنوع زیستی را بیش‌از‌پیش در خطر نابودی قرار می‌دهد.
کارشناس تنوع زیستی درباره نقش تغییر اقلیم بر تنوع زیستی به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: تغییر اقلیم روی رفتار حیات‌وحش، پوشش گیاهی و حتی فصل‌ها تأثیر بسیار دارد. در‌واقع این تأثیر روی رفتار تولیدمثلی گونه‌ها، تغذیه، تغییر در زمان و مکان بارش‌ها و حتی جابه‌جایی فصل‌ها با جدیت قابل مشاهده است.
اشکان اشعریون در پاسخ به اینکه این تغییرات در کجا برای انسان مهم می‌شود، افزود: قطعا آنجایی که این تغییر رفتارها بتواند برای انسان خطرناک باشد. به عنوان مثال، وقتی گونه‌های بزرگ‌تر در زیستگاه‌های طبیعی به غذا دسترسی نداشته باشند، به سکونتگاه‌های انسانی نزدیک می‌شوند؛ روندی که اکنون درباره خرس در برخی مناطق اتفاق می‌افتد، به‌ویژه در فصولی که به صورت بیولوژیکی فصل پرخوری این حیوان است، تقاضای حیوان برای غذا باعث می‌شود که به سکونتگاه‌های انسانی نزدیک شود و این موضوع تعارض بین انسان و حیوان را بیشتر می‌کند.
او ادامه داد: این روند درباره جوندگانی که خواب زمستانی دارند هم صدق می‌کند. در‌واقع تغییرات فصل مانند گرم‌تر یا سردتر‌شدن حتی دیر و زود شدن فصول روی چرخه طبیعی زندگی آنها اثر می‌گذارد. به عنوان مثال، اوایل پاییز در بیشتر مناطق کشور برف بارید این برف زودهنگام برای بسیاری از جوندگان یعنی اینکه بروند داخل لانه‌هایشان و تا آخر فصل بیرون نیایند، برای برخی پرندگان مهاجر یعنی اینکه زمان شروع مهاجرت یا ادامه مهاجرت است، مثلا تالاب میقان همیشه به این معروف بود که اولین برفی که می‌بارید پرندگان به پرواز در می‌آمدند و مسیرشان را ادامه می‌دادند.
عضو کارگروه تخصصی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت گفت: حالا تصور کنید برفی که قرار بود اواخر پاییز ببارد اول پاییز باریده و دوباره بعد از مدتی هوا گرم شد. این حالت چرخه طبیعی جانوران را دچار اختلال می‌کند، چون آنها به صورت طبیعی با گرم و سرد شدن هوا و بارش برف و باران تنظیم هستند. بنابراین با هر خللی در روند طبیعی به زندگی آنها هم خدشه وارد می‌شود.
او افزود: یکی دیگر از اثرات تغییر اقلیم، کم‌بارشی است که موجب خشک‌شدن مراتع و جنگل‌ها و دامن‌زدن به آتش‌سوزی‌ها می‌شود. هر‌چند بیشتر آتش‌سوزی‌های ما عامل انسانی دارد، اما تا حدودی در گسترش آتش‌سوزی‌ها مؤثر است. به عنوان مثال، تغییر اقلیم موجب شده فاصله بارش‌ها در جنگل‌های هیرکانی زیاد شود، از‌این‌رو در این شرایط با جنگلی خشک مواجه هستیم که قابلیت بروز آتش‌سوزی بیشتری دارد.
اشعریون اظهار داشت: همچنین تغییر اقلیم در زاد‌و‌ولد و حتی نحوه نگهداری از توله‌ها و گوساله‌های برخی از گونه‌ها تأثیر می‌گذارد، چون گویی فصل‌ها را گم می‌کنند. همچنین در تعیین جنسیت دوزیستان بسیار تأثیرگذار است، چون جنسیت گونه‌ها در زمان تخم‌ریزی به آب‌و‌هوا بستگی دارد. یعنی تعادل جنس نر و ماده را به هم می‌زند، چون دما در زمان تخم‌ریزی جنسیت را تعیین می‌کند. حالا اگر تغییر کند نسبت جنسیت هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در ایران چند گونه اندمیک دوزیست داریم که یکی از مهم‌ترین آنها سمندر لرستانی است که در معرض انقراض هم قرار دارد. او گفت: حتی تغییر اقلیم موجب جابه‌جایی برخی از گونه‌ها به ارتفاعات بالاتر می‌شود. یعنی با گرم‌تر‌شدن دمای زمین، برخی گونه‌ها به ارتفاعات بالاتر می‌روند یا زمانی که برف زودهنگام می‌بارد، موجب پایین‌تر آمدن برخی گونه‌ها از ارتفاعات می‌شود. در مجموع سرما یا گرمای خارج از حد طبیعی در بالا و پایین رفتن گونه‌ها به ارتفاعات اثر می‌گذارد.
