انتقال پایتخت با هدف حذف فشار از تهران
نشست تخصصی بازخوانی یک پژوهش، «مطالعات امکان‌سنجی جابه‌جایی پایتخت»، توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برگزار شد.
نشست تخصصی بازخوانی یک پژوهش، «مطالعات امکان‌سنجی جابه‌جایی پایتخت»، توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برگزار شد. رضا هاشمی، معاون اسبق شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی، در نشست بازخوانی مطالعات امکان‌سنجی جابه‌جایی پایتخت با بیان این مطلب که در سال‌های ۶۸، ۸۳ و ۸۸، سه مطالعه جامع و مفصل با هدف برداشتن فشار از تهران انجام شد و همه اینها پاسخ‌های غیرمستقیم به مسئله انتقال پایتخت داشتند، گفت: آخرین مطالعه در این زمینه در زمان آغاز به کار دولت آقای روحانی از سال ۹۲ آغاز شد که در سال ۹۳ نخستین ویرایش آن آماده شد و در سال ۹۴ مجلس شورای اسلامی با تصویب قانون امکان‌سنجی جابه‌جایی پایتخت، وزارت راه و شهرسازی را موظف به انجام این مطالعه کرد.
او افزود: سال 1394 مجلس با تصویب قانون امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و ساماندهی و تمرکززدایی از تهران، وزارت راه و شهرسازی را موظف به انجام آن کرد. مطالعات در همین‌جا یعنی مرکز تحقیقات ساختمان راه و شهرسازی انجام و در قالب دو گزارش آماده شد. یکی مربوط به انتقال پایتخت تحت عنوان «تهران و مسئله پایتختی» و دیگری مربوط به ساماندهی و تمرکززدایی از تهران تحت عنوان «طرح ساماندهی منطقه شهری تهران-کرج». برای بررسی و تصویب این طرح‌ها، شورایی متشکل از وزرا و مقامات مختلف کشور پیش‌بینی شده بود.
به گفته او، هر دو طرح بعد از جلسات مقدماتی متعدد در وزارت راه و شهرسازی در شورای مزبور مطرح شدند. درباره ایده انتقال پایتخت، تقریبا هیچ نظر موافقی وجود نداشت؛ هر‌چند شخص رئیس‌جمهور وقت مُصر به این کار بود.
او گفت: اگر سیر تاریخی 25ساله مطالعات انتقال پایتخت از سال 67 تا 92 بررسی شود، بعید است پیوستگی، تداوم و تکاملی در این مطالعات ربع‌قرنی پیدا شود. یک دلیل شاید آن است که سطح‌بندی مسائل و تصمیمات و صلاحیت نهادهای تصمیم‌گیرنده در هر سطح مراعات نمی‌شود. چرا وقتی مجلس درخصوص امکان‌سنجی انتقال پایتخت و ساماندهی و تمرکززدایی از تهران، قانون تصویب می‌کند و اجرای آن را از دولت مطالبه می‌کند، سراغی از نتایج کار به این مهمی نمی‌گیرد؟ الان 9 سال از تصویب قانون و هفت سال از اتمام مطالعات و بررسی اولیه آن گذشته است.
او تأکید کرد: انتقال مرکز سیاسی با فرض داشتن توجیه کافی، یک رویداد تاریخی در تحولات تمدنی یک کشور است و به نظر می‌رسد سطح تصمیم‌گیری درباره آن، بالاتر از سطح تصمیم‌گیری درباره قوانین عادی است.
هاشمی در ادامه افزود: ایده انتقال پایتخت به هر دلیلی که باشد، زمانی تحقق‌پذیر است که در مسیر تکمیل زیرساخت‌های توسعه کشور باشد و شاهد ورود به سطح جدیدی از توسعه در کشورمان باشیم.
معاون اسبق شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی گفت: همه اینها در‌حالی است که عملکرد بخش مهندسی ما در حوزه شهرسازی و معماری، پس از انقلاب تحلیل رفته است. بزرگ‌ترین پروژه شهرسازی و معماری کشورمان، شهرک اکباتان است که بخشی از آن پس از انقلاب ساخته شد و باید پرسید چند شهرک بعد از آن در کشور ساخته شده است. واقعیت آن است که کشور در راهسازی، سدسازی و تونل‌سازی جزء کشورهای پیشرو دنیاست، اما در شهرسازی و معماری تجربه لازم را نداریم.
او با اشاره به انتقال پایتخت اندونزی از جاکارتا به نوسانتارا گفت: این مسئله با هزینه ساخت ۳۵ میلیارد دلاری در هشتمین اقتصاد جهان با چهار‌هزار‌و ۶۶۰ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی (حدود سه برابر ایران) انجام شده است. ایده طراحی پایتخت جدید اندونزی در سال ۲۰۱۹ ارائه و از سال ۲۰۲۲ اجرائی شد و از اواسط سال گذشته میلادی به پایتخت نیمه‌تمام نقل‌مکان کردند و پیش‌بینی شده تا ۲۰۴۵ تکمیل شود. ما نیز باید ببینیم مطابق شرایط کشورمان، چقدر بنیه این کار را داریم. محاسبات سرانگشتی نشان می‌دهد این مهم دست‌کم ۱۶ میلیارد دلار و ۹ در هزار تولید ناخالص ملی هزینه در بر خواهد داشت.
این پژوهشگر شهرسازی و معماری ادامه داد: انتقال پایتخت جدید اندونزی بدون کسب اجماع کافی از مردم و نخبگان و صرفا با تمایلات رئیس‌جمهور انجام شد و ما نیز بهتر است تجربه نه‌چندان موفق اندونزی را در انتقال پایتخت در نظر داشته باشیم.
او گفت: انتقال پایتخت، تصمیمی کاملا متفاوت با پروژه‌های بسیار بزرگ عمرانی است و باید حتما بررسی‌های تمدنی علاوه‌بر بررسی‌های اقتصادی در آن مورد توجه قرار گیرد. با توجه به اینکه مطالعات ۲۵ساله انتقال پایتخت هیچ‌گاه مورد استفاده قرار نگرفته و شاهد کم‌توجهی سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران هستیم، این مسئله نمی‌تواند نشانه خوبی باشد.
غلامرضا کاظمیان در نشست بازخوانی مطالعات امکان‌سنجی جابه‌جایی پایتخت، با اشاره به اینکه سال 1394 مجلس قانونی را تحت عنوان امکان‌سنجی انتقال مرکز اداری-سیاسی کشور، ساماندهی و تمرکززدایی تهران مصوب کرد، گفت: بر‌اساس این قانون، مقرر شد شورای ساماندهی انتقال پایتخت به ریاست رئیس‌جمهوری یا معاون اول او، به همراه سازمان‌های مرتبط و ذی‌ربط این شورا تشکیل شود. همچنین کارگروه تخصصی انتقال مرکز اداری-سیاسی کشور و ساماندهی و تمرکززدایی از تهران به ریاست وزیر راه و شهرسازی باید تشکیل می‌شد.
او با بیان این مطلب که سال 98 کتابچه سند سیاست‌گذاری تهران در شواری ساماندهی ارائه شد، اضافه کرد: این در‌حالی بود که از سال 1400 تا‌کنون موضوع مذکور پیگیری نشده است.
معاون وزیر راه و شهرسازی با اشاره به اینکه دو جلسه شورای مذکور به ریاست رئیس‌جمهوری و معاون اول او برگزار شده است، تصریح کرد: در سند سیاست‌گذاری تهران، به هشت ابر‌مسئله اشاره شده که آلودگی، آب و پراکنده‌روی توسعه کالبدی از جمله این مسائل است.
کاظمیان با بیان اینکه تهران ظرفیت‌های خیلی زیادی در حوزه اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و... دارد، گفت: وقتی از ساماندهی تهران حرف می‌زنیم، منظور کدام تهران است؟ شهر تهران، شهرستان تهران، استان تهران یا مجموعه شهری یعنی تهران و البرز؟ واقعیت این است که سرنوشت شهر تهران از مجموعه شهر تهران (تهران و البرز) جدایی‌ناپذیر است.
او در ادامه افزود: در بحث انتقال باید بدانیم مبدأ و مقصد چه وضعیتی دارند و اینکه وضعیت پس از انتقال مبدأ و مقصد چگونه خواهد بود؟ چه اتفاقی در مبدأ می‌افتد؟ مطالعات نشان می‌دهد با جابه‌جایی پایتخت، حداکثر ۶۰۰ هزار نفر جمعیت آن نیز که مربوط به کارکنان وزارتخانه‌ها و دستگاه حکومتی است، منتقل خواهند شد و از تهران ۹ میلیون نفری، هشت میلیون‌و ۴۰۰ هزار نفر با همان مشکلات باقی خواهند ماند.
او بیان کرد: در جابه‌جایی پایتخت باید الزامات و ملاحظات سیاسی، جغرافیایی، امنیتی، اقتصادی و... را نیز مد نظر داشت؛ زیرا صرفا یک پروژه ساختمانی یا طرح شهرسازی نیست، بلکه یک سیاست کلان است که باید به همه ابعاد آن پرداخته شود.
او با برشمردن چهار سناریو برای ساماندهی پایتخت گفت: اول اینکه هیچ کاری نکنیم. این یک اتفاق عجیب نیست، خیلی وقت است کاری نمی‌کنیم. دوم اینکه تمرکززدایی در تهران را انجام دهیم. سوم استراتژی توزیع قدرت سیاسی، اجتماعی و... را اجرا کنیم. چهارم اینکه مرکز سیاسی کشور منتقل شود. او در ادامه با بیان اینکه خانواده کارکنان دولت حاضر نیستند در موضوع انتقال پایتخت جابه‌جا شوند، اضافه کرد: لازم است سناریوهای گفته‌شده را اولویت‌بندی کنیم.
محمد‌حسین شریف‌زادگان، استاد دانشگاه شهید بهشتی، نیز در این نشست تخصصی گفت: مطرح‌شدن منطقه مکران به عنوان پایتخت جدید عجیب بود. توسعه مکران آخرین شانس توسعه کشور است و می‌تواند ایران را در مدار توسعه جدید قرار دهد، اما اکنون آنجا بیابانی بیش نیست. در طول تمدن کشورمان، شهرها در کنار دریاها توسعه یافته‌اند، اما امروز پایتخت به دلایل امنیتی به وسط کشور منتقل شده است و باید گفت به دلایل امنیتی، مطرح‌شدن نام‌هایی نظیر مکران زیبنده نیست و امروز نیز هیچ‌کس در دنیا چنین کاری انجام نمی‌دهد. او یادآور شد: سواحل مکران بسیار بکر است، راه و راه‌آهن مناسبی ندارد، مطالعات محیطی در آن انجام نشده و با مشکل توفان‌های دریایی مواجه است.
در این زمینه باید حتما به نظرات کارشناسان وزارت راه و شهرسازی اهتمام داشته باشیم. باید دولت، ستاد تقویت تهران را جدی‌تر بگیرد و انرژی‌مان را صرف رفع مشکلات این کلان‌شهر کنیم که در این صورت شهر بسیار خوبی خواهیم داشت.
