تجربه‌های آموزنده کشورهای جهان در پدافند غیرعامل
پدافند غیرعامل به مجموعه‌ای از تدابیر و اقداماتی اطلاق می‌شود که بدون استفاده از سلاح و به منظور کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری در برابر تهدیدات مختلف به کار می‌رود. به بیان دیگر پدافند غیرعامل به معنای اقداماتی صرفا در برابر یک دشمن خارجی نیست و گستره وسیعی در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، شهری، زیستی، سایبری و... دارد.
سید طه‌حسین مدنی - رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند
پدافند غیرعامل به مجموعه‌ای از تدابیر و اقداماتی اطلاق می‌شود که بدون استفاده از سلاح و به منظور کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری در برابر تهدیدات مختلف به کار می‌رود. به بیان دیگر پدافند غیرعامل به معنای اقداماتی صرفا در برابر یک دشمن خارجی نیست و گستره وسیعی در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، شهری، زیستی، سایبری و... دارد. اجرای ملزومات پدافند غیرعامل بر عهده همه نهادها، سازمان‌ها، صنایع و... است. کشورهای توسعه‌یافته جهان سعی کرده‌اند گستره وسیع پدافند غیرعامل را با نگاهی عمیق در عمل اجرا کرده و آن را در مسائل و موضوعات مختلفی که با آن مواجه هستند، جاری و از تکرار یا بروز بحران‌ها جلوگیری کنند.
پدافند غیرعامل اقتصادی در آمریکا
ایالات متحده سعی کرده پدافند غیرعامل را در حوزه اقتصاد و مسائل مالی لحاظ کند. بحران مالی سال 2008 در آمریکا کافی بود تا این کشور با دستور مستقیم جورج بوش، رئیس‌جمهوری وقت این کشور، با نگاه مبتنی بر پدافند غیرعامل به وزارت خزانه‌داری و فدرال رزرو، مسئولیت‌هایی ذیل قانون تثبیت اقتصادی اضطراری، برای نظارت بر وضعیت اقتصادی واگذار کند. نگاه پدافند غیرعاملی به حوزه اقتصادی در سال 2009 و بعد از روی کار آمدن باراک اوباما هم ادامه یافت و قانونی تحت عنوان «احیای اقتصادی و سرمایه‌گذاری» برای بهبود وضعیت اقتصادی و ثبات نظام مالی تصویب شد تا از نارضایتی اجتماعی و از‌دست‌رفتن سرمایه اجتماعی پیشگیری کند.
پدافند غیرعامل سلامت در کره جنوبی
سال 2015 و پس از تجربه شیوع بیماری «مرس» در کره جنوبی، این کشور پدافند غیرعامل در حوزه سلامت را جدی‌تر گرفت و قوانین مربوط به آن را اصلاح کرد. کره بر همین مبنا قانون «پیشگیری از بیماری‌های عفونی» را اصلاح و پدافند غیرعامل را در آن لحاظ کرد. کره جنوبی در سال 2020 با همین نگاه، وزارت بهداشت و رفاه را موظف به راه‌اندازی «آژانس کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها» (KDCA) کرد تا زیرساخت‌های بهداشت عمومی را تقویت کند.
پدافند غیرعامل سایبری در سنگاپور
سنگاپور در سال 2014 با نگاه مبتنی بر پدافند غیرعامل، یک برنامه از طریق دفتر ملت و دولت هوشمند سنگاپور (SNDGO) برای بهره‌گیری از فناوری به منظور افزایش تاب‌آوری ملی اجرا و نام آن را «ملت هوشمند» گذاشت. چهار سال بعد یک سیستم شناسایی دیجتال ملی هم به این برنامه اضافه شد تا دولت بتواند امنیت سایبری و خدمات عمومی را ارتقا دهد.
پدافند غیرعامل انرژی در آلمان
دفتر حفاظت مدنی (BBK) آلمان به دلیل چالش‌های مربوط به انرژی و اتکای زیاد به گاز، در سال 2010 با نگاه پدافند غیرعامل، موضوع تنوع‌بخشی به سبد انرژی را در دستور کار خود قرار داد. این کشور همچنین در سال 2015 یک اپلیکیشن هشدار اضطراری راه‌اندازی کرد تا همه هشدارها را از طریق آن اطلاع‌رسانی کند.
تجربه فنلاند در نگاه عمیق به پدافند غیرعامل
کمیته امنیت ملی وزارت دفاع فنلاند در سال 2003 با دغدغه پدافند غیرعاملی و به دلیل نگرانی از فاصله بین دستگاه‌های دفاع ملی، مدلی از امنیت جامع را با نگاه پدافند غیرعامل تصویب و تمام بخش‌های دفاع ملی را با هم ادغام کرد. موضوع حملات سایبری و جنگ‌های سایبری، به‌روزرسانی این مدل را در سال 2010 به دنبال داشت.
استونی هم با نگاه مبتنی بر پدافند غیرعامل، پس از آنکه در سال 2007 با حملات شدید سایبری مواجه شد، واحد دفاع سایبری را از طریق اداره سیستم اطلاعاتی (RIA) تأسیس و در سال 2014 تغییراتی در آن ایجاد کرد که هدف آن افزایش تاب‌آوری دیجیتالی و رشد اقتصادی بود.
پدافند غیرعامل سوئد برای افکار عمومی
آژانس شرایط اضطراری کشور سوئد که از سال‌های گذشته یک استراتژی دفاع جامع را برای آمادگی در برابر تهدیدات احتمالی تدوین و اجرائی کرده بود، در سال 2015 این دستورالعمل را با نگاه پدافند غیرعامل بازنگری کرد. این کشور در سال 2020 مکانیسم‌های دفاع روانی برای مقابله با فیک‌نیوز را به این استراتژی اضافه کرد تا از افکار عمومی در برابر آن محافظت کند.
پدافند غیرعامل کانادا در برابر تهدیدات سایبری
اداره امنیت عمومی کانادا هم در سال 2009 استراتژی ملی برای زیرساخت‌های حیاتی در راستای حفاظت از خدمات اساسی را معرفی و در سال 2014 با ایجاد یک‌سری تغییرات در آن، به سمت تقویت تاب‌آوری در برای تهدیدات سایبری رفت.
ضرورت عمق‌بخشی به پدافند غیرعامل در ایران
با توجه به تجربه کشورهای یادشده در زمینه پدافند غیرعامل، ایران هم باید با عمق‌بخشی به پدافند غیرعامل، این موضوع را در مسائل و چالش‌های مهم کشور لحاظ کند. مسکن یکی از این موضوعات است که در غیاب نگاه پدافند غیرعاملی به یک ابرچالش تبدیل شده و امروز خود را در ناترازی واحدهای مسکونی، اجاره‌نشینی و بدمسکنی نشان داده است. این وضعیت تاب‌آوری جامعه را در برابر مسائل اجتماعی، جنگ، زلزله و... کم کرده و در صورت وقوع کوچک‌ترین حادثه‌ای، ممکن است تلفات زیادی به بار بیاورد. انرژی، به‌ویژه تنوع‌بخشی به شیوه‌های تأمین برق برای جبران ناترازی، هم یکی دیگر از زمینه‌های مهم برای تسری و تعمیم نگاه پدافند غیرعامل است. با نگاه پدافند غیرعامل، دولت نباید فقط به انرژی خورشیدی برای رفع ناترازی تکیه کند، چون واردات و تولید داخلی پنل‌های خورشیدی، ریسک‌های متعددی دارد. همچنین در توسعه برق هسته‌ای باید بر میکرورآکتورها به‌جای رآکتورهای بزرگ‌مقیاس تمرکز کرد، چون میکرورآکتورها از قابلیت حفاظت بیشتری در برابر حملات نظامی برخوردار هستند. حمل‌ونقل هم یکی از حوزه‌های مهم است که به نگاه مبتنی بر پدافند غیرعامل نیاز دارد. با این نگاه ما نباید بیش از حد به حمل‌ونقل جاده‌ای تکیه کنیم و باید سهم حمل‌ونقل ریلی را در جابه‌جایی بار کشور افزایش دهیم، چون حمل‌ونقل ریلی از مزیت‌های پیشگیرانه بیشتری در برابر حمل‌ونقل جاده‌ای برخوردار است. نگاه پدافند غیرعامل در کشور باید حتما در حوزه امنیت غذایی به‌ویژه حفظ اراضی کشاورزی جاری باشد، چون بدون زمین، کشاورزی هم برای تولید غذا وجود نخواهد داشت و این امنیت غذایی را دچار چالش خواهد کرد. علاوه‌بر‌این ما باید با نگاه پدافند غیرعامل از جنگل‌ها هم حفاظت کنیم، چون بخش زیادی از آب مورد نیاز کشور به واسطه جنگل‌ها تأمین می‌شود و جنگل‌ها در کاهش آلودگی و در نتیجه مرگ‌و‌میر ناشی از آلودگی هم اثرگذاری دارند. یکی دیگر از موضوعاتی که باید در چارچوب پدافند غیرعامل به آن توجه کنیم، بحث پسماند است. نبود نگاه پدافند غیرعامل در زمینه پسماندهای عفونی ممکن است آب و خاک کشور را آلوده و حتی منجر به شیوع بیماری و مرگ بخشی از جمعیت شود.
