ایران در مرحله پنجره جمعیتی قرار دارد
ایران اکنون در مرحله پنجره جمعیتی قرار دارد که با وجود دارابودن بیش از دوسوم نیروی کار و فعال ۱۵ تا ۶۴ ساله یک فرصت طلایی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد و هرگونه بهره‌برداری از این امکان، نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و راهبردی است.
ایرنا: پژوهشگر اندیشکده موج گفت: ایران اکنون در مرحله پنجره جمعیتی قرار دارد که با وجود دارابودن بیش از دوسوم نیروی کار و فعال ۱۵ تا ۶۴ ساله یک فرصت طلایی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد و هرگونه بهره‌برداری از این امکان، نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و راهبردی است.
علی‌اصغر رضوانی با اشاره به اهمیت مدیریت جمعیت و سیاست‌های جمعیتی در توسعه پایدار کشور اظهار کرد: جمعیت به عنوان یک مفهوم کلیدی در علوم اجتماعی و جمعیت‌شناسی، به تمامی افرادی اطلاق می‌شود که به‌صورت مستمر در یک واحد جغرافیایی مشخص زندگی می‌کنند.
وی ادامه داد: این مفهوم، ابعاد مختلفی از جمله ویژگی‌ها، رفتارها و تعاملات اجتماعی افراد را در بر می‌گیرد و بررسی آن از جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، به‌ویژه در عصر حاضر که تغییرات سریع و گسترده‌ای در این حوزه‌ها مشاهده می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی با بیان اینکه تحقیقات مؤسسات علمی و تحقیقاتی مختلف، از جمله مؤسسه آکسفام وابسته به دانشگاه آکسفورد، به بررسی روندهای جمعیتی و تأثیرات آنها پرداخته‌اند، افزود: این تحقیقات به ما این امکان را می‌دهد که ضمن درک بهتر از وضعیت کنونی، به پیش‌بینی تغییرات آینده و چالش‌های احتمالی بپردازیم. پژوهشگر اندیشکده موج با تأکید بر نقش سیاست‌های جمعیتی در مدیریت و هدایت جمعیت عنوان کرد: سیاست‌های جمعیتی به منظور مدیریت و هدایت جمعیت در راستای اهداف توسعه‌ای کشورها طراحی می‌شود و می‌تواند تأثیرات عمیقی بر سلامت، آموزش، اشتغال و کیفیت زندگی افراد داشته باشد؛ به عنوان نمونه، سیاست‌های تشویقی برای افزایش زاد و ولد در برخی کشورها به‌منظور مقابله با بحران‌های جمعیتی و پیری جمعیت اجرا می‌شود و درک دقیق از جمعیت و روندهای آن می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های مؤثر در سطح کلان کمک کند و زمینه‌ساز توسعه پایدار شود.
رضوانی با اشاره به تقسیم‌بندی سیاست‌های جمعیتی به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم توضیح داد: سیاست‌های مستقیم شامل برنامه‌هایی است که به طور صریح بر جمعیت تأثیر می‌گذارد، مانند سیاست‌های زاد و ولد، مهاجرت و کنترل جمعیت، این سیاست‌ها معمولا به صورت قوانین و مقررات دولتی اعمال می‌شود و هدف آنها تأثیرگذاری بر ترکیب و اندازه جمعیت است.
به گفته وی، سیاست‌های غیرمستقیم به اقداماتی اشاره دارد که به طور غیرمستقیم بر جمعیت تأثیر می‌گذارد، مانند بهبود شرایط اقتصادی، آموزشی و بهداشتی که می‌تواند بر نرخ زاد و ولد و مهاجرت تأثیر بگذارد.
رضوانی با اشاره به جایگاه ایران به عنوان هجدهمین کشور پرجمعیت جهان، گفت: جایگاه ایران در رتبه‌بندی جمعیتی جهان و منطقه، اهمیت ویژه‌ای در رقابت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایجاد می‌کند. با توجه به اینکه تنها پاکستان در بین کشورهای همسایه جمعیت بیشتری دارد، ایران باید از جایگاه و رتبه خود به عنوان یک مزیت استراتژیک برای توسعه پایدار استفاده کند.
وی با تأکید بر اهمیت بهره‌برداری از منابع طبیعی و انسانی غنی کشور افزود: جمعیت ایران می‌تواند به عنوان یک عامل کلیدی در بهبود کیفیت زندگی و کاهش فقر نقش‌آفرینی کند. اما برای تحقق این هدف، نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و استفاده بهینه از این ظرفیت هستیم.
این پژوهشگر با اشاره به ساختار سنی جمعیت ایران خاطرنشان کرد: با توجه به تحقیقات اندیشکده موج، از نظر ساختمان سنی جمعیت حدود ۲۲.۸ درصد زیر ۱۵ سال، ۶۹.۷ درصد در سنین کار و فعالیت (۱۵ تا ۶۴ سال) هستند که از این آمار نزدیک به ۴۴.۸ درصد در بازه سنی میانسالی بین ۳۰ تا ۶۴ سال قرار دارند و ۷.۵ درصد در سنین ۶۵ ساله و بیشتر هستند. وی همچنین با اشاره به آمارهای جمعیتی در استان‌های مختلف کشور افزود: پرجمعیت‌ترین استان کشور، استان تهران با ۱۴ میلیون و ۴۲۵ هزار نفر و کم‌جمعیت‌ترین استان کشور استان ایلام با ۵۷۹ هزار نفر جمعیت است. استان سیستان‌وبلوچستان، با سهم ۳۸ درصدی جمعیت کمتر از ۱۵ سال جوان‌ترین استان کشور و در مقابل استان گیلان با سهم ۱۱ درصدی جمعیت ۶۵ سال و بیشتر سالمندترین استان کشور هستند.
رضوانی با اشاره به روند نزولی ولادت‌ها در کشور نیز اظهار کرد: تعداد ولادت‌های ثبت‌شده از یک میلیون و ۴۸۷ هزار و ۹۲۳ نفر در سال ۱۳۹۶ به یک میلیون و ۵۷ هزار و ۹۶۴ نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده که نشان‌دهنده روندی نزولی است. به گفته وی، بر اساس این تحقیقات الگوی کاهشی فرزندآوری در مناطق شهری و روستایی تکرار شده است؛ در فصل تابستان ۱۴۰۳ تعداد ولادت‌های ثبت‌شده به ۲۵۳ هزار و ۸۰۳ نفر رسیده که در مقایسه با فصل قبل ۱۵ هزار و ۸۹ مورد افزایش و نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱۸ هزار و ۱۸۳ مورد کاهش یافته است.
در سال ۱۴۳۰ حدود ۱۹ درصد بالای ۶۵ سال دارند
رضوانی با تأکید بر لزوم چاره‌اندیشی برای جلوگیری از پیری جمعیت به وضعیت جمعیت کشور در سال ۱۴۳۰ پرداخت و خاطرنشان کرد: در سال ۱۳۳۵ تنها چهار درصد از جمعیت کل کشور در سنین ۶۵ ساله و بیشتر بودند اما با گذشت زمان، سهم جمعیتی آنها رو به افزایش گذاشته به گونه‌ای که انتظار می‌رود در سال ۱۴۳۰ تقریبا یک‌پنجم جمعیت کشور حدود ۱۹ درصد این سنین را تجربه کنند. این کارشناس ادامه داد: در فاصله سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۰ تعداد زنان و مردان سالمند ۶۵ ساله و بیشتر تقریبا برابر یا نزدیک به هم بوده اما از سال ۱۳۹۵ به بعد جمعیت زنان سالمند پیشی گرفته به گونه‌ای که انتظار می‌رود در سال ۱۴۳۰ این شکاف به رقمی بالغ بر ۲.۱ میلیون نفر به نفع زنان برسد.
پنجره جمعیتی به چه موقعیتی اطلاق می‌شود
رضوانی با تأکید بر اهمیت پنجره جمعیتی تأکید کرد: کشور ما در حال حاضر در مرحله‌ای قرار دارد که به آن «پنجره جمعیتی» یا «فرصت جمعیتی» اطلاق می‌شود؛ این مرحله زمانی رخ می‌دهد که جمعیت مولد شامل افراد ۱۵ تا ۶۴ ساله به بیش از دوسوم جمعیت کل برسد و می‌تواند به عنوان یک فرصت طلایی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور تلقی شود؛ در این مرحله، با توجه به وجود نیروی کار جوان و فعال، کشور می‌تواند به افزایش تولید و رشد اقتصادی دست یابد اما بهره‌برداری از این فرصت نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و استراتژیک است.
این پژوهشگر حوزه جمعیت همچنین با اشاره به اهمیت موضوع جمعیت و سیاست‌گذاری‌های مرتبط با آن در ایران، گفت: در سال‌های اخیر، موضوع جمعیت به یکی از مسائل محوری و مورد توجه پژوهشگران و سیاست‌گذاران تبدیل شده است. در این راستا، توجه به دو بُعد اساسی کمیت و کیفیت جمعیت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، در حالی که معمولا تمرکز بر افزایش جمعیت و نرخ باروری معطوف می‌شود، غفلت از ابعاد کیفی جمعیت می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
رضوانی با تأکید بر لزوم توجه هم‌زمان به کمیت و کیفیت جمعیت افزود: کیفیت جمعیت نه تنها بر نرخ باروری تأثیر می‌گذارد، بلکه به‌طور مستقیم با توسعه پایدار و رفاه اجتماعی در ارتباط است و بررسی سیاست‌های کلی جمعیت کشور و تحلیل ابعاد مختلف آن می‌تواند به شناسایی نقاط قوت و ضعف موجود کمک کند و راهبردهای مؤثری برای بهبود وضعیت جمعیت ارائه دهد. وی ادامه داد: سیاست‌های کلی جمعیت کشور شامل ۱۴ بند است و در این سیاست‌ها به ابعاد مختلف کیفیت جمعیت، از جمله رفع موانع ازدواج، تحکیم خانواده، ارتقای امید به زندگی و توانمندسازی جمعیت در سنین کار پرداخته شده است؛ این سیاست‌ها به‌طور جدی به کیفیت جمعیت توجه داشته و غفلت از این بُعد در تحلیل‌ها باید اصلاح شود.
