ضرر به حق‌الناس؛ بازی با امنیت زیرساخت‌ها

مریم لطفی: محمدرضا کاشفی، معاون توسعه مدیریت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، به‌تازگی گفته است کاهش ۵۰‌درصدی بودجه این معاونت، احتمال توقف پروژه‌ها در سال ۱۴۰۴ و همچنین رکود توسعه فناوری را به همراه خواهد داشت. او هشدار داده: «با توجه به نرخ بالای ارزها، با این اوصاف، سال آینده عملا امکان تعریف پروژه‌های جدید وجود نخواهد داشت و برنامه‌ها به دلیل کمبود منابع متوقف می‌شوند و فقط می‌توانیم پروژه‌های قبلی را جلو ببریم. در چنین شرایطی که فناوری به‌سرعت در حال تغییر است، ما دچار رکود می‌شویم و نمی‌توانیم با وضعیتی که پیش آمده، پروژه جدید تعریف و پیشرفت کنیم».

کاشفی به مهر گفته است: «وقتی وقفه‌ای در حرکت شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد می‌شود تا سه، چهار سال دچار آسیب می‌شوند و این آسیب‌ها می‌تواند تا یک دهه ادامه یابد».

او به استدلال‌های سازمان برنامه برای کاهش بودجه هم اشاره کرده است: «آنها قول داده‌اند از امسال بودجه کمتر نشود و جبران کنند، اما با توجه به ساختار بودجه‌ای، تحقق این وعده دشوار به نظر می‌رسد». معاون توسعه مدیریت معاونت علمی همچنین با اشاره به رایزنی با مجلس و گفت‌وگو با آقایان تاجگردون و قالیباف درباره بودجه معاونت توضیح داده که در شرایطی که بودجه دو‌مرحله‌ای شده و سقف بودجه‌ای نیز بسته شده، سازمان برنامه نمی‌تواند در مرحله دوم سقف بودجه را افزایش دهد. آنها تنها می‌توانند عدد ما را یک بگذارند که هر چقدر وصول شود، همان را لحاظ کنند، اما متأسفانه سازمان برنامه هنوز زیر بار این موضوع نرفته است.

کفه نابرابر بودجه‌ای

اما کاهش بودجه پروژه‌های فناوری‌محور در حالی است که سهم بودجه برخی نهادها با وجود اقبال کم عمومی همچنان افزایشی است. مثلا بودجه صداوسیما از بودجه عمومی دولت در سال ۱۴۰۴ بیش از بودجه ۱۰ وزارتخانه و حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان است. «سهم صداوسیما از بودجه عمومی دولت معادل مجموع اعتبارات بودجه‌ای کل وزارتخانه‌های نفت، دادگستری، امور خارجه و میراث فرهنگی است و با وزارت جهاد کشاورزی برابری می‌کند».

این در حالی است که طبق آخرین نظرسنجی ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران) در پاییز ۱۴۰۳، تنها ۱۱ درصد از مردم فیلم و سریال‌های صداوسیما را دنبال می‌کنند. صداوسیمایی که اقدام به ساخت برنامه‌هایی می‌کند که اغلب خودش هم حاضر به گردن‌گرفتن آن نیست؛ مانند برنامه «جعبه ‌سیاه» در شبکه افق که به میهمانانش کفن هدیه می‌داد و با واکنش‌های بسیار منفی همراه بود، تا جایی که حتی رئیس سازمان صداوسیما هم در واکنش به حاشیه‌های ایجاد‌شده درباره اهدای کفن در شبکه افق به میهمانان از طرف مجری، تأکید کرد که در این زمینه تذکر داده و از نگاه او هم این کار با هر هدف و تحت هر عنوانی، خطا بوده است.

حتی پیش از افزایش بودجه امسال، در سال 1401 کارزاری از سوی مردم راه افتاده و از رئیس مجلس خواسته شده بود تا بودجه صداوسیما حذف و رقم آن بین مردم تقسیم شود؛ «با توجه به اینکه یارانه کالاهای اساسی که مستقیما با حیات مردم مرتبط است، از طرف دولت به‌اصطلاح «هدفمند» شده است، ساخت بی‌شمار شبکه‌های تلویزیونی که از پول بیت‌المال تأمین می‌شوند و تعداد بسیار کمی از مردم آن را مشاهده می‌کنند، فقط هدر‌رفت بیت‌المال است. در شرایط فعلی که اکثریت مردم جامعه مشکلات معیشتی فراوانی دارند و وضعیت اقتصادی کشور به‌هیچ‌عنوان مساعد نیست، درخواست می‌شود بودجه در نظر گرفته‌شده برای صداوسیما به شکل مستقیم بین مردم تقسیم شود».

از سوی دیگر چندی پیش اعتماد گزارشی منتشر کرد مبنی بر اینکه بودجه جامعه‌المصطفی بیشتر از بودجه دانشگاه‌های علم و صنعت و علامه طباطبایی است و افزایش 40‌درصدی داشته است. جامعه‌المصطفی نهادی علمی و بین‌المللی با هویت حوزه‌ای است که با هدف گسترش علوم اسلامی، انسانی و اجتماعی، با رویکرد آموزشی، پژوهشی و تربیتی داوطلبان را تحت پوشش قرار می‌دهد.

این نهاد ردیف بودجه مستقلی دارد و در سال 1402، رقمی معادل هزارو 17 میلیارد تومان بودجه مصوب داشته است؛ بنا بر اخبار منتشر‌شده «برای سال جاری، دولت پیشنهاد کرده تا هزارو 226 میلیارد تومان در اختیار این نهاد مذهبی قرار بگیرد. در همین حال 200 میلیارد تومان هم بودجه اختصاصی پیشنهاد شده است که سرجمع می‌شود 40 درصد افزایش بودجه برای سال 1403».

دفاع از حق مردم

این وضعیت در حالی است که مختصصان حوزه فناوری درباره این موضوع ابراز نگرانی می‌کنند. مسعود شکرانی، عضو هیئت‌مدیره و رئیس کمیسیون تأمین تجهیزات سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، دراین‌باره به «شرق» می‌گوید: «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در همه جای دنیا یک وزارتخانه پیشرو است،‌ اما متأسفانه در ایران بعد از آقای غرضی و عارف عده‌ای تمام وقت راه افتاده‌اند و مدام بال و پر این وزارتخانه را چیده‌اند و انواع و اقسام دستگاه‌های موازی با این وزارتخانه را به راه انداخته‌اند».

او ادامه می‌دهد: «توسعه کاربردی فناوری اطلاعات در زمان آقای خاتمی را شاهد بودیم و اتفاقات خوبی در سال‌های طلایی ۸۰ تا ۸۴ رقم خورد و حجم پروژه‌ها افزایش پیدا کرد. این نشان‌دهنده آن است که توان بسیار بالایی در کشور در این زمینه داریم. در آن دوران میلیاردها دلار صرفه‌جویی شد؛ فقط یک قلمش نرم‌افزار شرکت مربوط به فولاد مبارکه بود که ۲۵۰ میلیون دلار دریافت کرد‌ و دیگر نیازی نداشتیم یک‌چهارم میلیارد دلار پول نرم‌افزار به کشورهای خارجی بدهیم و به‌راحتی از پسِ این کار در کشور برآمدیم».

شکرانی با ابراز تأسف درباره چنین تصمیم‌گیری‌هایی توضیح می‌دهد: «برخی فکر می‌کنند کامپیوتر در حد پیام‌رسان و شیطنت‌های توییتری است، برای همین بودجه‌های حوزه فناوری را نصف کرده‌اند. این در حالی است که قیمت دلار در مقایسه با اول سال سه، چهار برابر شده است. عملا با یک بحران بسیار جدی روبه‌رو خواهیم شد. مثلا اگر دیدید جریمه‌ای در فسا برای شما نوشته شده و شما تا حالا در زندگی‌تان فسا را ندیدید، اصلا تعجب نکنید. به خاطر این است که سیستم‌های موجود درست نگهداری نمی‌شوند. سیستم‌های قدیمی هم با انواع و اقسام عدم به‌روزرسانی‌ها مواجه خواهند شد و بحران‌های بسیار جدی در پیش داریم. اما متأسفانه دوستان حواس‌شان به این موضوعات نیست».

او مثالی می‌زند: «فقط روی سیستم بیمه سلامت، در ماه یک میلیارد ای‌پی‌ آی‌کال داریم؛ یعنی اگر این سیستم یک ساعت خاموش شود، چیزی نزدیک به سه میلیون ای‌پی آی‌کال را از دست خواهیم داد. می‌دانید چه حجم از نارضایتی ایجاد می‌کند؟ الان در کشور همه چیز به صورت الکترونیکی است؛ صدور ویزا، تمدید پاسپورت و... بعد بودجه نهادی به این مهمی را کاهش می‌دهند و در مقابل بودجه‌هایی را افزایش می‌دهند که خاصیت مشخصی برای مردم یا کشور ندارد».

عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران این موضوع را ناشی از دید نادرست نمایندگان مجلس می‌داند: «به نظر می‌رسد مجلس بدون توجه به نیازهای جامعه دست به چنین اقدام خطرناکی زده است. کاهش بودجه موجب می‌شود دستگاه‌های به‌روز برای امنیت اطلاعات خریداری نشود. همین حالا نیز ما شاهد مشکلات بسیار بنیادی و اساسی روی موضوع امنیت اطلاعات هستیم. یادمان نرفته که دوربین‌های زندان اوین هک شد و اطلاعات پرونده مردم روی سایت عدالت علی قرار گرفت و همین‌طور موارد مشابه. حالا با بی‌توجهی به این موضوع و کاهش بودجه وضع از چیزی که اکنون هست‌ هم بدتر می‌شود».

او ادامه می‌دهد: «الان مردم به سیستم‌های آنلاین و الکترونیکی عادت کرده‌اند و امکان اینکه به سیستم کاغذی برگردیم، وجود ندارد. همین حالا فرض کنید اگر به هر دلیلی سیستم‌های کارت‌زنی از کار بیفتد، کدام‌یک از ما برای خرید بدیهی‌ترین نیازهای‌مان در خانه پول نقد داریم؟».

شکرانی به برنامه هفتم توسعه و موضوع تحول دیجیتال هم اشاره می‌کند: «در برنامه توسعه هفتم به موضوع تحول دیجیتال توجه ویژه شده است. این برنامه یک سند بالادستی هم دارد. در ماده ۴۸، ماده ۸۹، ماده ۱۰۵ و ماده ۱۰۷ برای تک به تک این موارد با جزئیات دستورالعمل داده شده است. در سند گفته شده که تا پایان برنامه هفتم باید ۱۵ درصد کارکنان دولت کاهش پیدا کند و این کاهش را با خدمات الکترونیکی جایگزین کنیم. یکی از همین راه‌ها، توسعه برنامه‌های فناورانه‌محور است. هوش مصنوعی به دستگاه‌های قدرتمندی نیاز دارد. مثلا اگر بخواهیم به دلیل کمبود بودجه دیتاها را روی سرورهای روسیه ببریم‌ هم که کاری عقلانی نیست».

او تأکید می‌کند که حتما لازم است نمایندگان مجلس در این زمینه بازنگری جدی داشته باشند: «توقع جدی ما از فراکسیون اقتصادی مجلس این است که از حق مردم دفاع کنند، چون در غیر ‌این ‌صورت حق‌الناس بر عهده آنهاست».‌