واکنش پارلمان محلی پایتخت به کاهش فشار آب
بحران فرونشست، بیخ گوش تهران تشنه
رگ‌های حیاتی تهران و بسیاری از شهرهای کشور، سال‌هاست که در سکوت خشک می‌شوند. بحران آب، نه ناگهانی بلکه آرام و بی‌صدا، در پس سال‌ها کم‌توجهی و سوءمدیریت عیان شده درحالی‌که فشار آب در خانه‌ها کاهش می‌یابد و چاه‌های عمیق‌تر حفر می‌شوند، فرونشست زمین، فاجعه‌ای خاموش را در دل شهر رقم می‌زند. امروز، فرونشست زمین در تهران و حفر چاه‌های عمیق، زنگ خطر دیگری از بحرانی است که ریشه در سال‌ها بی‌توجهی دارد.
نورا حسینی: رگ‌های حیاتی تهران و بسیاری از شهرهای کشور، سال‌هاست که در سکوت خشک می‌شوند. بحران آب، نه ناگهانی بلکه آرام و بی‌صدا، در پس سال‌ها کم‌توجهی و سوءمدیریت عیان شده درحالی‌که فشار آب در خانه‌ها کاهش می‌یابد و چاه‌های عمیق‌تر حفر می‌شوند، فرونشست زمین، فاجعه‌ای خاموش را در دل شهر رقم می‌زند. امروز، فرونشست زمین در تهران و حفر چاه‌های عمیق، زنگ خطر دیگری از بحرانی است که ریشه در سال‌ها بی‌توجهی دارد.
چند روزی است شهروندان تهران در بسیاری از نقاط شهر کاهش فشار آب را تجربه می‌کنند. معاون بهره‌برداری و توسعه آب در این زمینه توضیح داده است که امسال بارندگی ۴۶ درصد در مقایسه با سال‌های نرمال کمتر شده و در مقایسه با سال گذشته ۲۵ درصد کاهش یافته است؛ همین امر موجب شده سدهای آبی در وضعیت بدی قرار بگیرند، به‌طوری که ذخایر سدهای پنج‌گانه تهران نزدیک به شش درصد است.
او با اشاره به اینکه به دلیل ایام خانه‌تکانی و ماه مبارک رمضان مصرف آب شدت گرفت، افزود: این موضوع منجر به افزایش مصرف و تشدید ضعف منابع آبی شد، به همین علت امکان جبران آن وجود نداشت و مجبور هستیم فشار آب شهر را کنترل کنیم. شرایطی که ما ایجاد کرده‌ایم، آن است که فشار آب تا طبقه دوم وجود دارد و اگر کسی در این دو طبقه با مشکل آب و فشار آب مواجه است، این مسئله را به واحدهای ۱۲۲ اطلاع دهند تا آن مورد را برطرف کنیم.
این مقام مسئول احتمال جیره‌بندی آب در تهران را رد نکرده و گفته است که جیره‌بندی آب در دو حالت اتفاق می‌افتد؛ یکی شرایط بسیار دشوار و نبود نزولات آسمانی و دیگری همکاری‌نکردن مردم. بنابراین احتمال جیره‌بندی آب وجود دارد.
روز گذشته هم مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، در صحن علنی شورا نسبت به کمبود منابع آبی و خطر فرونشست زمین در پایتخت هشدار داد و خواستار برنامه‌ریزی اصولی برای تأمین پایدار آب شد. مهدی چمران، با تأکید بر مسئولیت ویژه شورا در قبال پایتخت، گفت: ما نماینده مردم تهران هستیم و وظیفه مستقیم داریم برای حل مشکلات این شهر راهکار ارائه دهیم.
او با اشاره به نامه‌ای که به‌تازگی درباره فرونشست زمین و بحران آب در تهران دریافت شده، گفت که مشکل کم‌آبی در تهران دیگر یک مسئله پنهان نیست، بلکه کاملا آشکار است. متأسفانه ما در تهران نه‌تنها با بحران آلودگی هوا روبه‌رو هستیم، بلکه منابع آبی هم به‌شدت کاهش یافته است. وزیر نیرو اعلام کرد که میزان بارش‌ها امسال ۱۳ تا ۲۰ درصد کمتر از سال گذشته بوده و در مقایسه با میانگین سالانه، حدود ۵۲ تا ۵۴ درصد کاهش داشته‌ایم. این روند چند سالی است که ادامه دارد و کمبود منابع آبی به یک معضل جدی تبدیل شده است.
چمران در ادامه نسبت به پیامدهای حفر چاه‌های عمیق برای تأمین آب هشدار داد و گفت: منابع تأمین آب تهران محدود است و با کاهش نزولات جوی، فشار بیشتری به چاه‌های زیرزمینی وارد می‌شود. در‌حال‌حاضر چاه‌های معمولی دیگر پاسخ‌گو نیستند و به سمت چاه‌های عمیق ۲۵۰ متری و بیشتر می‌رویم. اما این اقدام، باعث خشک‌شدن سایر منابع زیرزمینی و در نتیجه، تشدید فرونشست زمین خواهد شد. در برخی نقاط، فرونشست زمین تا ۳۰ سانتی‌متر گزارش شده که برای تهران بسیار خطرناک است.
او با تأکید بر اینکه تأمین آب یک نیاز اساسی و انکارناپذیر است، افزود: اگر حتی یک روز آب در تهران قطع شود، زندگی دچار اختلال جدی خواهد شد. اما نباید تنها راهکار را در حفر چاه‌های عمیق جست‌وجو کرد، بلکه باید به روش‌های جایگزین تأمین آب نیز فکر کنیم.
چمران به صرفه‌جویی در مصرف آب، به‌ویژه در ایام خانه‌تکانی و شب عید تأکید کرد و گفت: متخصصان و مسئولان هشدار داده‌اند که تابستان سختی از نظر تأمین آب در پیش داریم. بنابراین همه ما وظیفه داریم که در مصرف آب دقت بیشتری داشته باشیم.
رئیس شورای شهر تهران با اشاره به برنامه‌های اجرائی برای مدیریت منابع آبی گفت: بودجه‌ای برای جمع‌آوری و انتقال آب‌های سطحی به تهران اختصاص داده‌ایم. همچنین پروژه لوله‌کشی آب از سد طالقان در دست اجراست، اما تکمیل آن زمان‌بر است و حدود دو سال طول می‌کشد. در این شرایط، برداشت بی‌رویه از چاه‌های عمیق اقدامی خطرناک است و باید یک راه‌حل اصولی و پایدار پیدا کنیم.
چمران به موضوع تمرکززدایی از پایتخت هم اشاره کرد و گفت: تمرکززدایی و کاهش بار جمعیتی و اداری تهران باید به‌‌طور هم‌زمان اجرائی شود. در گذشته تجربه‌ای ناموفق در این زمینه داشتیم، اما این بار باید برنامه‌ریزی دقیق و مدون داشته باشیم تا از این شرایط بحرانی خارج شویم. این مشکل تنها مختص تهران نیست، بلکه بسیاری از شهرهای دیگر نیز با بحران منابع آبی مواجه هستند و نیاز به تصمیم‌گیری جدی و درست در سطح کلان وجود دارد.
او تأکید کرد: مشکلاتی که امروز با آن روبه‌رو هستیم، حاصل سال‌ها سیاست‌گذاری نادرست است. باید هرچه سریع‌تر الگوی مدیریت منابع آب و توسعه شهری را اصلاح کنیم تا تهران و دیگر شهرهای کشور از بحران‌های آینده در امان بمانند.
مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران نیز در‌این‌باره به «شرق» گفت: بحث کمبود آب، مسئله‌ای نیست که فقط مربوط به چند سال گذشته باشد. وقتی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که تقریبا در نیم‌قرن گذشته، میزان بارش‌ها در کشور ما هر سال رو به کاهش بوده است. حالا ممکن است در برخی سال‌ها اندکی افزایش داشته باشیم، اما میانگین ۵۰ساله نشان می‌دهد که هر پنج یا ۱۰ سال یک بار، کاهش بارش‌ها به شکل درخور‌توجهی رخ داده است. اولین گلایه ما این است که چرا تاکنون به این موضوع به صورت جدی پرداخته نشده است؟ چرا باید کار به جایی برسد که یکباره اعلام کنند سیستم دچار بحران شده است؟
سال گذشته هم همین کار را کردند. البته آقای چمران در دو سال گذشته خیلی قاطعانه ایستادگی کردند و اجازه ندادند، اما اکنون از دستگاه‌های نظارتی و اجرائی که در حال فشار آوردن به شهرداری تهران هستند، خواهش می‌کنم که با نگاه علمی‌تری به مسئله بپردازند. باید بررسی کنند که چه کسانی در این نیم‌قرن کوتاهی کرده‌اند؟ چرا اقدامی برای مدیریت منابع آب انجام نشده است؟ چرا حالا یکباره اعلام می‌شود که در دو سال گذشته آب کم شده است؟ مگر آب یکباره کم شده؟ این روند کاهش منابع آبی، تدریجی و طی ۵۰ سال رخ داده و کسی هم به آن توجه نکرده، چون مطالبه‌گری در این حوزه وجود نداشته است.
این عضو شورای شهر تهران تأکید کرد: مدیران باید پاسخ‌گو باشند. چرا کسی از مدیران مسئول نمی‌پرسد که شما که مسئولیت داشتید، چرا پیگیری نکردید؟ چرا برای حل مشکل نشتی سد لار اقدامی نشد؟ ما سالانه تقریبا ۱۶۵ میلیون مترمکعب آب از دست می‌دهیم، چرا طی این سال‌ها اقدامی برای حل این مشکل صورت نگرفته؟ پس مسئله کمبود آب، موضوعی نیست که فقط به دو یا سه سال اخیر مربوط باشد، بلکه مسئله‌ای چندین‌ساله است. بهعنوان مثال، در بخش کشاورزی حدود ۸۸ درصد از آب کشور مصرف می‌شود، اما نیمی از آن هدر می‌رود. از این ۸۸ درصد، مقدار زیادی یا تبخیر می‌شود یا به شکل غیربهینه مصرف می‌شود. چرا نباید این آب به‌درستی مدیریت شود؟ درحالی‌که فقط دو درصد از آب کشور در حوزه صنعت و هشت درصد در دیگر بخش‌ها استفاده می‌شود. اگر تنها ۱۰ درصد در حوزه کشاورزی صرفه‌جویی کنیم، این میزان معادل کل مصرف آب آشامیدنی شهرهای کشور خواهد بود. چرا کسی نباید برای این موضوع تدبیری بیندیشد؟ مدیرانی که در این حوزه اهمال کرده‌اند، باید پاسخ‌گو باشند.
به گفته پیرهادی در کشورهای توسعه‌یافته برای کاهش مصرف آب، برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای انجام می‌شود. این در حالی است که در کشور ما، در بسیاری از مناطق، مردم در ماه مبارک رمضان با کاهش فشار آب مواجه شده‌اند. مردم مجبور می‌شوند برای جبران این مشکل، مخزن بخرند و از پمپ استفاده کنند که این مسئله خود باعث افزایش مصرف برق می‌شود.
به گفته او در بحث آب‌های زیرزمینی، وضعیت به‌‌گونه‌ای شده که شرکت آب و فاضلاب برای حفر صد حلقه چاه ۲۵۰متری در برخی مناطق، در حال گرفتن مجوز از مراجع ذی‌صلاح است. اما آقای چمران در این دو سال ایستادگی کرده‌اند و گفته‌اند «اگر لازم است ما را اعدام کنید، اما اجازه نخواهیم داد این چاه‌ها حفر شوند». چرا؟ چون این مسئله باعث فرونشست زمین در تهران خواهد شد. در برخی مناطق تهران، میزان فرونشست به ۳۰ سانتی‌متر رسیده و این آمار، توسط مراجع علمی تأیید شده است. من نامه‌ای را برای رؤسای سه قوه و نهادهای امنیتی مانند شورای تأمین استان و قرارگاه ثارالله آماده کرده‌ام، چون این موضوع به‌زودی ابعاد امنیتی پیدا خواهد کرد. ممکن است ۲۰، ۳۰ یا ۵۰ سال دیگر، فرونشست زمین به داخل شهرها سرایت کند و خسارات مالی و جانی جبران‌ناپذیری برای شهروندان به بار بیاورد.
رئیس کمیسیون سلامت تأکید کرد: مسئله آب، چیزی نیست که در دو، سه سال اخیر به وجود آمده باشد. کسانی که در این زمینه کوتاهی کرده‌اند، باید پاسخ‌گو باشند. ما برای سال ۱۴۰۳ عدد چهار همتی را در نظر گرفته‌ایم، اما چرا کسی برای پیگیری آن اقدامی نکرده است؟ برخی نهادهای نظارتی حتی این موضوع را نادیده گرفته‌اند. وزارت نیرو در قالب یک تفاهم‌نامه این بودجه را در اختیار داشته، اما چرا هیچ اقدامی برای انتقال ۱۶ میلیون مترمکعب آب از سد لار به تهران انجام نشده است؟
او با اشاره به کاهش فشار آب گفت: یکی از دلایل اصلی این اقدام، کاهش میزان نشتی در لوله‌های فرسوده است. بسیاری از لوله‌های شبکه آب، عمر مفیدشان تمام شده و باید نوسازی شوند. برخی از این لوله‌ها ۴۰ تا ۵۰ سال قدمت دارند و اکنون در حال از بین رفتن هستند.
پیرهادی در ادامه به موضوع فرونشست اشاره کرد و گفت: آب‌های فاضلاب تصفیه‌شده می‌توانند در چاه‌های تغذیه مصنوعی تزریق شوند تا منابع آب زیرزمینی حفظ شوند. این روش در بسیاری از کشورهای دنیا اجرا می‌شود، اما در کشور ما کسی به فکر این موضوع نیست. مشکل اینجاست که بسیاری از مدیران، مسئولیت را به گردن نفر بعدی می‌اندازند. می‌گویند «من که دو سال بیشتر در این پست نیستم، چرا خودم را درگیر کنم؟ نفر بعدی هر طور خواست عمل کند». این طرز تفکر، باعث شده کسی پاسخ‌گو نباشد. از طرفی، اگر مدیری بخواهد کار کند، آن‌قدر تحت فشارهای نظارتی قرار می‌گیرد که در نهایت از ادامه کار منصرف می‌شود. برخی از مدیران ترجیح می‌دهند هیچ کاری نکنند و هیچ حرفی نزنند، چون این‌طور کمتر مورد بازخواست قرار می‌گیرند.
در جلسه روز گذشته شورای شهر دوباره موضوع کمپین نجات تهران و وضعیت بحرانی پایتخت مطرح شد. مهدی اقراریان، رئیس کمیته نظارت شورای شهر تهران، به موضوع تمرکززدایی از پایتخت اشاره کرد و گفت: مدتی است که بنده و برخی از همکاران در قالب کمپین نجات تهران، تمرکززدایی را بهعنوان اولین و مهم‌ترین گام در حل مشکلات پایتخت مطرح کرده‌ایم. خوشبختانه این دغدغه فراتر از اختلافات سیاسی مورد توجه بسیاری از دلسوزان شهر تهران قرار گرفته است.
او از دولت، مجلس و مسئولان مربوطه خواست تا اجرای قانون تمرکززدایی را با جدیت دنبال کنند و تصریح کرد: امیدوارم دولت و همچنین نمایندگان تهران در مجلس، این موضوع را در اولویت قرار دهند.
اقراریان هشدار داد: سیاست‌ها و شیوه مدیریت شهری در تهران دارای اشتباهات اساسی است که تنها به یک دوره مدیریتی خاص محدود نمی‌شود. تغییر الگوی حکمرانی شهری ضروری است و تا زمانی که تمرکززدایی و توسعه شهرهای اقماری تهران مورد توجه قرار نگیرد، مشکلات تهران ادامه خواهد داشت. باید پیش از آنکه فرصت از دست برود، برای نجات تهران اقدام کرد.
بحران آب در تهران و دیگر شهرهای کشور، حاصل دهه‌ها بی‌توجهی و سیاست‌گذاری‌های نادرست است. درحالی‌که منابع آبی به‌شدت کاهش یافته، سوءمدیریت و نبود برنامه‌ریزی صحیح، وضعیت را بحرانی‌تر کرده است. حفر چاه‌های عمیق، تنها مُسکنی موقتی است که پیامدهای خطرناکی مانند فرونشست زمین را به همراه دارد. راه‌حل این بحران، نه در اقدامات مقطعی بلکه در اصلاح الگوی مدیریت منابع آب، تمرکززدایی و بازنگری جدی در سیاست‌های آبی کشور است. آیا مسئولان از این غفلت تاریخی درس خواهند گرفت؟
