گفت‌وگو پیش نیاز لازم دارد

محمد رهبری، هادی صفری - رئیس قوه قضاییه در روز دوشنبه طی سخنانی اعلام کرد که آمادگی گفت‌وگو با گروه‌ها، جناح‌های سیاسی و عموم مردم پیرامون حوادث و مسائل اخیر را دارد. این سخنان او، خیلی سریع مورد توجه کاربران مختلف شبکه‌های اجتماعی از جمله کاربران توییتر قرار گرفت و واکنش‌های زیادی به آن داده شد. در این مدت نزدیک به 13 هزار توییت راجع به این پیشنهاد و امکان گفتگو در این رابطه منتشر شد که این توییت‌ها بیش از 500 هزار ریتوییت و حدود 1.5 میلیون لایک داشت. البته این میزان از لایک و ریتوییت، با توجه به فضای این روزهای توییتر اتفاقی عجیب نیست و به‌طور کلی هر موضوعی در این روزها لایک و ریتوییت بالایی دارد. اما محتوای توییت‌های منتشر شده راجع به پیشنهاد گفت‌وگو چه بود؟

بررسی توییت‌های منتشر شده نشان می‌دهد که اکثر توییت‌ها محتوای اعتراضی و انتقادی داشته و این پیشنهاد رییس قوه قضاییه چندان مورد اقبال واقع نشده است. اما جنس مخالفت‌ها با یکدیگر تفاوت داشته است. کاربران برانداز و مخالف جمهوری اسلامی به یک شکل اعتراض و مخالفت کرده و کاربران اصلاح‌طلب و میانه‌رو به شکل دیگری. این تفاوت در موضع‌گیری جایی است که باید دقیق شد و آن را یکسان تلقی نکرد. مخالفان جمهوری اسلامی در خارج از کشور، بنا به رویکرد و هدفشان به‌طور طبیعی با این پیشنهاد مخالفت می‌کنند؛ اما آنچه مهم است آن است که اصلاح‌طلبان و نیروهای میانه‌رو که سال‌ها از گفتگو دفاع می‌کردند چرا در فضای توییتر نسبت به این پیشنهاد موضع منفی گرفتند. تحلیل توییت‌های منتشر شده می‌تواند به این پرسش پاسخ دهد.

بررسی شبکه بازنشرهای توییت‌های مربوط به پیشنهاد رئیس قوه قضاییه، برای تحلیل فضای توییتر و فهم مواضع هر یک از گروه‌های سیاسی مفید است. نکته قابل تأمل که در گراف زیر نیز نمایان است آن است که کاربران انقلابی و اصولگرا، در این مدت موضع روشنی نسبت به پیشنهاد رئیس قوه قضائیه نداشته‌اند و به جز چند اکانت شاخص، عمده این کاربران نسبت به این پیشنهاد سکوت کرده‌اند؛ موضوعی که می‌توان آن را نوعی عدم همراهی با این پیشنهاد از جانب این کاربران می‌توان تلقی کرد.

محتوای توییت‌ها حاوی چه مفهومی است؟

اما کاربرانی که در این رابطه توییت زده‌اند چه مضامینی را به‌کار برده‌اند؟ بررسی ابر کلمات این توییت‌ها نشان می‌دهد که عمدتا هشتگ‌هایی که این روزها در توییتر فارسی ترند است، در این توییت‌ها نیز به‌کار رفته است. اما اگر از این هشتگ‌ها گذر کنیم، کلیدواژه‌های «زمان»، «اعتراض»، «زندان» و «مذاکره» را می‌توان به عنوان کلیدواژه‌هایی که بیشترین تکرار را در توییت‌ها داشته‌اند مشاهده کرد که بیانگر آن است که عمده کاربران، خصوصا مخالفان جمهوری اسلامی، با اشاره به بازداشت معترضان معتقدند که دیگر زمان مذاکره و گفت‌وگو نیست. این مضمون در توییت‌های سیما ثابت، مجری شبکه ایران‌اینترنشنال کاملا دیده می‌شود؛ توییت‌های او که در این زمینه بیش از همه لایک شده است همین مضمون دیده می‌شود که «کسی با شما حرفی ندارد».

اما آنچه در توییت‌های کاربران اصلاح‌طلب دیده می‌شود تا حدی متفاوت از فضای کلی توییت‌های مخالفان جمهوری اسلامی است. در توییت‌های آن‌ها چندان اثری از هشتگ‌هایی که این روزها در توییتر ترند است دیده نمی‌شود؛ به جای آن، نام «تاجزاده» به عنوان نماد کسی که خواهان گفت‌وگو با نظام سیاسی بود، برجسته شده است. به‌نظر می‌رسد کاربران اصلاح‌طلب در توییتر معتقدند که بازداشت تاجزاده که صرفا با گروه‌ها و افراد مختلف گفت‌وگو می‌کرد نشان می‌دهد که اراده جدی برای گفت‌وگو وجود ندارد.

برای نمونه، توییت‌‌های صادق زیبا کلام و سعید مروارید هر کدام با بیش از 6 هزار لایک، بیانگر همین مسأله است:

توییت صادق زیبا کلام:

" ایکاش آیت الله محسنی اژه ای بعنوان   شروع دیالوگ‌،بمردم میفرمودند که تاجزاده با چه کسانی «تبانی» کرده بوده که به ۵سال حبس محکوم شده؟چگونه اذهان عمومی را مشوه کرده بوده که دوسال هم بخاطر آن محکومیت گرفته؟ کلی گویی بکنار،فائزه هاشمی مرتکب چه اقدامات خلافی شده بوده که بازداشت میشود؟"

توییت سعید مروارید:

" فردای روزی که قاضی القضات گفت بیایید گفتگو کنیم ، ۵ سال زندان برای #مصطفی_تاجزاده بریدند."

این توییت‌ها نشان می‌دهد که از دید جریانات سیاسی داخل کشور و نیروهای میانه‌رو و اصلاح‌طلب، پیشنهاد گفت‌وگو از جانب رئیس قوه‌قضاییه جدی تلقی نشده است. آن‌ها، بر خلاف مخالفان جمهوری اسلامی در خارج از کشور، اصل گفت‌وگو را رد نکرده‌اند؛ با این‌حال معتقدند که رفتار قوه قضاییه و دستگاه‌های نظامی و امنیتی به‌گونه‌ای است که نمی‌توان پیشنهاد گفت‌وگو را جدی تلقی کرد. در واقع آنچه در لایه مفهومی توییت‌های آن‌ها دیده می‌شود آن است که می‌گویند: گفت‌وگو بستر و زمینه‌هایی لازم دارد و از جمله ویژگی‌های لازم برای شکل‌گیری گفت‌وگو، تحمل ِ شنیدن نظر مخالف و حق آزادی بیان و آزادی انتقاد از مسئولان است و بازداشت افرادی که صرفا نقد و گفت‌وگو کردند بیانگر آن است که هنوز چنین زمینه‌ای فراهم نشده است.