سیاست در مقیاس اینچ

صادق قطب‌زاده

از طرفداران مصدق بود و مخالف شاه، بعد از انقلاب تا وزارت خارجه نیز پیش رفت؛ اما در نهایت در شهریور سال 61 اعدام شد.

قطب‌زاده در دهه 40 به همراه مصطفی چمران و ابراهیم یزدی، بر ضد شاه متحد شدند. با ورود امام خمینی (ره) به فرانسه در آنجا حضور داشت و با هواپیمای «پرواز انقلاب» در 12 بهمن سال 57 به ایران بازگشت.

او عضو شورای انقلاب شد و با روی‌کار‌آمدن دولت موقت از مهندس مهدی بازرگان حکم سرپرستی صداوسیما را دریافت کرد و تا آذر سال 58 در این سمت ماند و سپس به وزارت خارجه رفت و وزیر شد، از اقدامات قطب‌زاده در آن دوران تلاش برای حل اشغال سفارت آمریکا در تهران و بازگرداندن شاه به ایران برای محاکمه بود. او در همان سال شانس خود برای رسیدن به مقام ریاست‌جمهوری را امتحان کرد؛ اما با 48هزارو 547 رأی آخر شد. فروردین‌ سال 61 اعلام شد که صادق قطب‌زاده به اتهام کودتا علیه جمهوری اسلامی و تلاش برای ترور امام خمینی (ره) بازداشت شده است. حجت‌الاسلام ری‌شهری در کتاب خاطرات خود دراین‌باره آورده: «آقای قطب‌زاده در تاریخ ۱۷ فروردین ۱۳۶۱ به اتهام توطئه نظامی برای براندازی جمهوری اسلامی بازداشت شد. قطب‌زاده البته مدعی بود که این‌‌جانب هرگز نخواستم که نظام جمهوری اسلامی را براندازم. اصلا مسئله براندازی نظام جمهوری اسلامی مطرح نبوده؛ بلکه به نظر من برعکس بوده. قطب‌زاده برای کودتا یک‌سال‌ونیم فعالیت کرده بود و پس از دستگیری اعلام کرد که آماده‌ام حرف‌هایم را در مصاحبه تلویزیونی بگویم؛ اما به شرط اینکه من را فورا یا اعدام کنید یا عفوم کنید».

قطب‌زاده در نهایت، ۲۰ روز محاکمه شد و پس از پنج ماه حضور در زندان اوین در 24 شهریور سال 61 اعدام شد. درباره او کتاب «از وزارت تا اعدام» در ایران چاپ شده و «کارول جروم» خبرنگار کانادایی و نامزدش نیز کتاب «مرد در آینه» را در خارج از کشور منتشر کرده‌اند.

‌صداوسیمای شورایی

طبق قانون اساسی پیشین، صداوسیما زیر نظر شورایی به نام شورای سرپرستی صداوسیما اداره می‌شد که در اصل ۱۷۵ آن آمده بود: «در رسانه‌های گروهی (رادیو و تلویزیون)، آزادی انتشارات و تبلیغات طبق موازین اسلامی باید تأمین شود. این رسانه‌ها زیر نظر مشترک قوای سه‌گانه قضائیه (شورای عالی قضائی)، مقننه و مجریه اداره خواهد شد. ترتیب آن را قانون معین می‌کند». پس از رفتن صادق قطب‌زاده از صداوسیما در آذر 58، شورای انقلاب اسلامی یک تیم پنج‌نفره را به‌عنوان سرپرستان این سازمان تا سوم اسفند سال 58 انتخاب کرد. بعد از آن ابوالحسن بنی‌صدر به‌عنوان رئیس‌جمهور، یک شورای سه‌نفره تشکیل داد که تا اردیبشهت سال 59 اداره امور را بر عهده داشتند. بعد از آن چند ماهی تقی فراحی و سپس محمد مبلغی اسلامی، امور صداوسیما را بر عهده گرفتند. از آبان سال 59، مرحوم علی‌اکبر محتشمی‌پور و عبدالله نوری سرپرستان صداوسیما شدند. شورای سرپرستی سپس از بهمن سال 59 تا تیر 60، علی لاریجانی، از مرداد 60 تا تیر 62 محمد هاشمی‌رفسنجانی و بعد از او محمدجواد لاریجانی را تا مرداد ۱۳۶۲ به‌عنوان سرپرست این سازمان انتخاب کردند.

محمد هاشمی‌رفسنجانی

برادر کوچک آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، از مرداد سال 62 تا شهریور سال 68 ریاست سازمان صداوسیما را بر عهده می‌گیرد. در سال 68 قانون اساسی دوباره تغییر کرد و شورای سرپرستی منحل شد. طبق اصل جدید: «نصب و عزل رئیس سازمان صدا‌و‌سیمای جمهوری اسلامی ایران با مقام رهبری است و شورایی مرکب از نمایندگان رئیس‌جمهور و رئیس قوه قضائیه و مجلس شورای اسلامی (هر‌کدام دو نفر) نظارت بر این سازمان خواهند داشت. خط‌مشی و ترتیب اداره سازمان و نظارت بر آن را قانون معین می‌کند». مقام معظم رهبری بر‌اساس قانون جدید مسئول تعیین رئیس صداوسیما می‌شوند و ایشان دوباره برای محمد هاشمی‌رفسنجانی حکم ریاست می‌زنند. او در ابتدای انقلاب از اعضای شورای مرکزی «حزب جمهوری اسلامی» بود و در دهه 70 از مؤسسان «حزب کارگزاران سازندگی». او حدود 11 سال رئیس سازمان صداوسیما بود و از مهم‌ترین اقداماتش، تأسیس شبکه سوم سیما و همچنین شبکه‌ها و دفاتر استانی و برون‌مرزی است. بعد از آن به دولت برادرش پیوست و «معاون رئیس‌جمهور در امور اجرائی» شد. هاشمی از سال 75 تا سال 90 نیز در مجمع تشخیص مصلحت نظام در کنار آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی حضور داشت. بعد از فوت برادر بزرگ‌تر، در سال 96 کاندیدای ریاست‌جمهوری شد؛ اما شورای نگهبان صلاحیت او را تأیید نکرد.

علی لاریجانی

از اصولگرایان مورد غضب قرار‌گرفته محسوب می‌شود و پیش از ریاست 10ساله‌اش بر صداوسیما سابقه حضور در آن را داشت. در سال 60 رئیس واحد مرکزی خبر بود و مدتی نیز از سال 60 تا 62 با حکم شورای سرپرستی در بالاترین رده این سازمان حضور داشت. او یک سال پایانی دولت اول آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسید و در سال 72 از مقام معظم رهبری حکم ریاست بر سازمان صدا‌و‌سیما را گرفت. در دوره لاریجانی تعداد شبکه‌های رادیو و تلویزیونی افزایش یافت و «روزنامه جام‌جم» راه‌اندازی شد. برنامه‌های جنجالی نیز در دوران او ساخته شد؛ از‌ جمله «هویت» و «چراغ». صداوسیمای لاریجانی از منتقدان اصلاح‌طلبان بود که در دوم خرداد 76 روی کار آمده بودند. سال 84 به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی به دولت احمدی‌نژاد پیوست؛ اما بعد از دو سال استعفا داد و قصد مجلس کرد.

لاریجانی از سال 87 تا 98 به‌عنوان نماینده قم در مجلس حضور داشت و ریاست آن را بر‌عهده داشت. او دیگر نامزد انتخابات مجلس نشد تا شانس خود را در سال 1400 برای ریاست‌جمهوری امتحان کند؛ اما شورای نگهبان او را تأیید صلاحیت نکرد.

عزت‌الله ضرغامی

‌خود را نه اصولگرا می‌داند و نه اصلاح‌طلب، اما در دوران حضورش در صداوسیما هیچ‌گاه به نفع اصلاح‌طلبان قدمی برنداشت. از دانشجویانی بود که در اشغال سفارت آمریکا نقش داشت، در سال 61 به سپاه پیوست و در رادیو مشغول به کار شد. ضرغامی در اوایل دهه 70 به مدت دو سال معاون وزیر ارشاد در امور مجلس بود و از 74 تا 76 معاون امور سینمایی این وزارتخانه شد. سال 79 علی لاریجانی او را به صداوسیما دعوت کرد و معاون امور مجلس و استان‌های سازمان صدا‌و‌سیما شد. بعد از رفتن لاریجانی در سال 83، ضرغامی به جایش نشست. در دوره مدیریت او نیز شبکه‌های زیادی به رادیو و تلویزیون اضافه شد؛ اما رابطه‌شان با اصلاح‌طلبان خوب نشد، اوج این اختلافات را می‌توان در مناظره‌های سال 88 و برنامه‌های بعد از آن که از تلویزیون پخش شد، دید. یکی دیگر از اتفاقات مهم در دوره او خروج آرشیو چندین‌ساله این سازمان و پخش آن از شبکه‌های خارج از کشور بود. ضرغامی بعد از رفتن از صداوسیما به عضویت «شورای عالی انقلاب فرهنگی» و «شورای عالی فضای مجازی» درآمد و تلاش کرد با حضور در دنیای مجازی خود را به‌عنوان یک فعال سیاسی و نامزد بالقوه ریاست‌جمهوری حفظ کند. او البته امسال در انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم ثبت‌نام کرد؛ اما مانند علی لاریجانی به در بسته شورای نگهبان خورد. ضرغامی سکوت پیشه کرد و در دولت ابراهیم رئیسی به وزارت «میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی» رسید.

‌محمد سرافراز

با 18 ماه حضور در صداوسیما، کمترین دوره را داراست؛ هر‌چند او از دوران ریاست محمد هاشمی‌رفسنجانی از قدیمی‌های این سازمان محسوب می‌شد. سرافراز از سال 71 معاون برون‌مرزی صداوسیما بود و در دوره ضرغامی مدیریت شبکه‌های انگلیسی‌زبان «پرس تی‌وی» و اسپانیایی‌زبان «هیسپان تی‌وی» را برعهده داشت. او پیش از حضور در رأس این سازمان عضو شورای عالی فضای مجازی بود، با آمدنش در بسیاری از مدیریت‌ها و نیروهای سازمان تغییر ایجاد کرد. یکی دیگر از حواشی دوره مدیریت سرافراز، فردی به نام «شهرزاد میرقلی‌خان» بود که پیش از حضور او، مدیر روابط بین‌الملل پرس‌ تی‌وی بود؛ اما با حمایت‌های سرافراز به‌عنوان بازرس ویژه رئیس صداوسیما منصوب و چندی بعد نیز از ایران خارج شد. سرافراز در 22 اردیبهشت سال 95 یکباره استعفا داد و رفت. سرافراز چند سال پیش کتاب خاطرات خود در دوران حضورش در صداوسیما را با عنوان «روایت یک استعفا» در فضای مجازی منتشر کرد که آن نیز حواشی زیادی داشت.

عبدالعلی علی‌عسگری

دوره پنج‌ساله اول حضور او در صداوسیما، اردیبشت ماه به پایان رسیده است و طبق آخرین اخبار دوره‌اش تمدید نخواهد شد. او البته قبل از ریاست بر سازمان نیز در آن حضور داشت، سال 83 مشاور ریاست سازمان صدا‌و‌سیما بود و بعد به معاونت آموزشی صدا‌و‌سیما و ریاست دانشگاه صدا‌و‌سیما رسید. سپس 10 سال «معاون توسعه و فناوری رسانه» صداوسیما بود و به راه‌اندازی تلویزیون دیجیتال و انتقال فناوری تلویزیونی از آنالوگ به دیجیتال کمک کرد؛ اما با آمدن محمد سرافراز از صداوسیما رفت. از دوره حضور علی‌عسگری در این سازمان به‌عنوان اوج ریزش مخاطب و شکست از فضای مجازی نام برده می‌شود، افت کیفی برنامه‌های تلویزیونی، حضور چهره‌های غیر‌تخصصی در این سازمان و تعطیلی برنامه 90 با اجرای عادل فردوسی‌پور در دوره او رخ داد. این شایعه مطرح است که علی‌عسگری به جای محمد مخبر به ستاد اجرائی فرمان امام (ره) برود.