زنان؛ قربانیان خاموش فقر و تبعیض

سحر طلوعی:‌ شاید روزها و ماه‌های گذشته خبرهایی از بَست‌نشستن شهروندان لبنانی در بانک‌های بیروت و دیگر شهرهای این کشور شنیده باشید. شاید گزارش گروگان‌گیری آنها در بانک‌ها را خوانده باشید. شهروندان لبنانی مدت‌هاست برای دریافت پس‌اندازهای ارزی (‌اغلب دلاری‌) خود مشکل دارند. بانک‌های ورشکسته و اقتصاد فشل لبنان ارزی برای ارائه به مشتریان ندارد. بحران اقتصادی گریبان لبنانی‌ها را گرفته است‌ اما این فقط یک سوی ماجراست. سوی دیگر بحران اقتصادی، تأثیرات اجتماعی و تبعات آن در زندگی روزمره است. یکی از آثار اجتماعی بحران اقتصادی لبنان، افزایش خشونت خانگی علیه زنان این کشور است. نه‌تنها زنان لبنانی‌ بلکه زنان سوری آواره ساکن در کمپ‌های لبنان هم از خشونت در امان نیستند. روزنامه گاردین در گزارشی به این خشونت‌ها پرداخته است.

تحقیقات سازمان ملل نشان می‌دهد در بازه زمانی ژانویه تا اکتبر در دو سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، 27 نفر از زنان لبنانی جان خود را بر اثر خشونت خانگی از دست داده‌اند. همسران این زنان نقش اول را در ازدست‌رفتن جان آنها بازی کرده‌اند. سازمان ملل می‌گوید عدد واقعی بیشتر از ۲۷ نفر است. بسیاری از این وقایع گزارش نمی‌شوند و پنهان می‌مانند. سوزانده‌شدن، خفگی و کتک‌خوردن از‌جمله رفتارهای خشونت‌باری است که زنان لبنانی در همه این سال‌ها تجربه کرده‌اند.

فعالان اجتماعی، حقوق‌دان‌ها و استادان دانشگاه می‌گویند در قانون لبنان زن و مرد برابر هستند‌ اما در برخی موارد مثل قوانین ارث و مشابه آن متأثر از شرع اسلام تفاوت‌هایی وجود دارد. از این گذشته، عرف و فرهنگ مرد‌سالارانه لبنان هم کار خودش را کرده و با تکیه بر ارزش‌های خود به نابرابری جنسیتی و بی‌عدالتی در این زمینه دامن زده است.

آنها معتقدند فرهنگ و عرف تبعیض و نابرابری جنسیتی و نگاه مردسالارانه، همواره همراه زیست لبنانی‌ها بوده است اما در سال‌های اخیر، خاصه سه سال پاندمی کرونا، این فرهنگ بیش از پیش نمود پیدا کرده و تقویت شده و از میان جامعه زنان لبنانی و زنان مهاجر سوری قربانی گرفته است. کارشناسان می‌گویند وقتی اوضاع اقتصادی بحرانی می‌شود، زنان بیش از پیش زیر فشار قرار می‌گیرند و «زن‌‌کُشی» برجسته‌ترین اتفاقی است که روی می‌دهد. گویی مردان انتقام وضع موجود را از زنان می‌گیرند. در گزارش سازمان ملل آمده در سال ۲۰۱۹ کاهش بی‌سابقه و غم‌انگیز ارزش واحد پولی لبنان، ۸۰ درصد جمعیت این کشور را به سمت فقر سوق داده است. این وضعیت مشکلات قدیمی جامعه لبنانی را تشدید کرده است؛ تقویت فرهنگ مردسالارانه و خشونت علیه زنان.

بحران اقتصادی لبنان نه‌تنها متأثر از سه سال همه‌گیری کرونا بلکه بیش از هر موضوعی متأثر از آشفتگی سیاسی و عدم ثبات دولت در این کشور است. در‌واقع عوامل مختلفی از‌جمله عوامل سیاسی و اقتصادی دست به دست هم داده‌اند تا خشونت خانگی علیه زنان لبنانی افزایش یابد.

فعالان اجتماعی و حقوق‌دان‌های لبنانی می‌گویند زنان و بازمانده‌های آنها حتی به نظام قضائی و قضات و دادگاه‌ها هم برای تحقق عدالت و رسیدگی به ماجرا امیدی ندارند. نظام قضائی لبنان متأثر از آشفتگی و عدم ثبات سیاسی بی‌‌ثمر و بی‌اثر شده و تلاشی برای تغییر و اصلاح و حتی اجرای قوانین موجود نمی‌کند. از آن گذشته، وقتی دولتی در لبنان تشکیل نمی‌شود یا دوره فعالیت آن کوتاه است، مرجع رسمی توجهی به وضع موجود نمی‌کند و در بر همان پاشنه سابق می‌چرخد. اتفاق ناامیدکننده جامعه لبنان، تن‌دادن زنان به خشونت و عدم اعتراض است. در‌واقع وزن مشکلات اقتصادی چنان زیاد است که زنان بیش از هر موضوعی درگیر تأمین غذا و پوشاک خود و فرزندان هستند و به خشونت‌های خانگی علیه خود توجه نمی‌کنند. به عبارت بهتر، خشونت خانگی اولویت امروز زنان لبنانی نیست. البته ترس زنان از گزارش بدرفتاری‌ها و ناامیدی از اجرای عدالت هم در عدم واکنش‌ آنها بی‌تأثیر نیست.

جامعه معلمان لبنانی در تأیید تن‌دادن زنان به انواع خشونت‌‌های خانگی می‌گویند همه این وقایع در نسبت با فقر تعریف می‌شود. مناطق فقیر لبنان بیش از مناطق ثروتمند درگیر این ماجرا هستند. همه ما می‌دانیم وقتی خانواده‌ای فقیر و ناتوان می‌شود، نخستین کاری که می‌کند، توقف تحصیل دختران خود است. آنها به ازدواج کودکان دختر هم اشاره می‌کنند که متأثر از بحران اقتصادی رونق گرفته است. پدر و مادرانی که از عهده تأمین غذا و پوشاک فرزندان خود برنمی‌آیند و این میان دختربچه‌ها را شوهر می‌دهند تا بار را از دوش خود بردارند.