اضطراب بازگشایی مدارس

مهدی ملک‌محمد. روان‌شناس

در ماه‌های اخیر می‌توان سخن عارفانه شیخ ابوالحسن خرقانی را با نگاهی جدید و دنیوی فهمید و بازگو کرد که گفت: «تو رنگ اینها را به من نمای تا من جایگاه ایشان با تو نمایم». مسئله رنگ و جایگاه آن در دوران همه‌گیری کووید19 در کشورمان، تبدیل به موضوعی مهم اما بسیار مبهم شده است. مهم از این جهت که قرار بوده در طرح فاصله‌گذاری هوشمند، رنگ‌ها هدایتگر تصمیم‌گیرندگان در ستاد ملی کرونا باشند و نیز به مردم هر شهر و روستایی خبر دهند که میزان خطر ابتلا چقدر است، ولی مبهم نیز هست؛ چراکه تفاوت چندانی بین مناطق سفید، زرد و قرمز در تصمیمات دیده نمی‌شود؛ بازگشایی کسب‌وکارها، برگزاری کنکور و فعالیت‌های دیگر در تمامی مناطق کشور تقریبا شیوه یکسانی داشته و دارد و حتی طرح ترافیک در ابرشهر قرمز تهران دوباره برقرار می‌شود تا نشان‌مان دهند رنگ مناطق فقط برای خبر است، نه تصمیم‌گیری. اکنون تشریفاتی‌بودن این رنگ‌ها در بازگشایی مدارس رخ نموده؛ وزیر آموزش‌و‌پرورش در سخنانی پرابهام بیان می‌کند مدارس مناطق قرمز نیز پانزدهم شهریور باز خواهند بود و دانش‌آموزان باید به‌صورت گروه‌بندی به مدرسه بروند؛ چراکه آموزش حضوری نفعی بسیار بیشتر از آموزش مجازی دارد. سخنانی که برخلاف بخش‌نامه‌ای است که ایشان حدود یک ماه پیش آن را امضا کردند و در آن قید شده بود که آموزش برای دانش‌آموزان مدارس مناطق قرمز فقط از طریق مجازی خواهد بود. تأثیر روان‌شناختی صحبت‌های وزیر آموزش‌و‌پرورش بر والدین دانش‌آموزان موضوعی نیست که بتوان به‌راحتی از کنار آن گذشت. نگارنده در هفته‌های اخیر با والدین نگران بسیاری مواجه شده که نمی‌توانستند دریابند مسئولان آموزش‌و‌پرورش برای بازگشایی مدارس چه برنامه مشخصی در سر دارند و صحبت‌های گاه متضاد مسئولان این وزارتخانه بر ابهام آنها افزوده بود و ابهام آغاز اضطراب است، اضطرابی که در بزنگاه‌های دیگری در این هفت ‌ماه دوران همه‌گیری رخ نموده و از سوی مسئولان امر به آن بی‌توجهی شده ولی دیری نخواهد گذشت که آثار بلندمدت این اضطراب‌ها خود را به شکل‌های گوناگون از‌جمله خشونت عریان شهروندان نسبت به همدیگر مشخص می‌شود. حال، چرا رنگ‌ها چنین اضطراب‌زا شده‌اند؟ پاسخ در یک کلام این است: چون رنگ باخته‌اند! تعیین رنگ‌ها ایده بسیار خوبی بود برای حفظ سلامت جسم و روان شهروندان و در بسیاری از کشورها در دوران همه‌گیری شکل گرفت، اما وقتی این رنگ‌ها، کم‌رنگ می‌شوند و شهروند نشسته در استان قرمز از لحاظ تصمیمات استانی و شهری تفاوتی بین خود با شهروند نشسته در استان زرد نمی‌بیند، دچار ابهامی بزرگ می‌شود و همین ابهام، ناهماهنگی شناختی برایش فراهم می‌کند. واقعیت آن است که شهروند منطقه قرمزی مانند تهران باید به محل کارش برود، در دانشگاه یا مدرسه حضور یابد، به‌دلیل طرح ترافیک توان عبور و مرور با اتومبیل شخصی‌اش در شهر را ندارد و باید وارد ازدحام خطرناک و بدون فاصله مناسب در مترو و اتوبوس شود ولی در اخبار ببیند و بخواند که شهرش از لحاظ خطر کروناویروس قرمز است. چنین شهروندی به‌صورت طبیعی احتمال خطر را در ذهنش پایین می‌آورد تا بتواند بدون اضطراب فعالیت اجتماعی‌اش را انجام دهد ولی شوربختانه ویروس کووید19 منتظر همین رویداد است تا بتواند وارد بدن شهروندی شود که به‌دلیل برآورد پایین خطر کووید19 پروتکل‌ها را به‌خوبی رعایت نمی‌کند. و البته توجیه همه این رنگ‌باختگی‌ها، اقتصاد است که گفته می‌شود نمی‌توان کشور را تعطیل کرد و دشمن در پی تعطیلی کشور بوده و هست و این توجیه برای نگارنده که با سلامت روان شهروندان سروکار دارد، عجیب و غریب است؛ چراکه مگر می‌توان اقتصادی را به‌صورت مولد پیش برد، بدون داشتن شهروندانی سالم در جسم و روان؟ مگر می‌توان روان شهروندان را هر روز با یک تصمیم آشفته کرد و در‌عین‌حال از آنها انتظار داشت در محل کارشان با تمرکز و نشاط حضور یابند؟ و در انتها تنها یک سؤال از وزیر محترم بهداشت که می‌تواند فقط شمه‌ای از موضوعی متفاوت باشد که برای شهروندان نگران تبیین نمی‌شود: آیا کودک و نوجوانی که مجبور است با ماسکی سه‌لایه و گاه غیراستاندارد به‌مدت پنج ‌ساعت در کلاس درس با شرایط تهویه‌ای که همه از آن آگاهیم، حضور یابد، سلامت جسمش و فعالیت مغزش به‌سبب کمبود اکسیژن دریافتی با خطر مواجه نخواهد شد؟ همه این نگرانی‌ها در دوران همه‌گیری کاهش می‌یافت اگر مسئولان امر مانند عارف بزرگ قرن پنجم هجری، ابوالحسن خرقانی، به رنگ‌ها اهمیت ویژه‌ای می‌دادند و هر رنگ جایگاه خاصی در تصمیمات‌شان داشت.