آزادی و رنج

شهرزاد رویایی: جنگ اول جهانی تمام شده اما تبعاتش دامان کل اروپا را گرفته است. شعیم سوتین در همان سال‌های میانه دو جنگ عالم‌گیر، شقه گوشت را نقاشی می‌کند؛ تصویری اکسپرسیو از شقه گوسفندی آویزان، بر پس‌زمینه‌ای آبی. خطوط قوی قلم -چه بر پیش‌زمینه و چه بر پس‌زمینه- حس و حالی را در این تصویر خشونت‌بار به یادگار گذاشته که تا همین امروز هم انگار یادگار سال‌هایی عجیب است و آدم‌هایی که میانه گذر تند و پرآشوب زمانه. هنرمند انگار تنها کسی است که می‌تواند برای چنین روزگاری تصویری بسازد و این کاری است که شعیم سوتین در آن ایام بعد از جنگ در اتاق کوچک یک آپارتمان اشتراکی در پاریس می‌کند؛ به یاد تبعیدش از بلاروس، به یاد بی‌پولی و گرسنگی آن روزها و به یاد ایامی که از دل فاجعه به‌جا مانده است.

هنرمندان فارغ از هر چیز انگار تصویری از دوران را برای همیشه، برای ما ثبت می‌کنند؛ گاه عین‌به‌عین، آن‌چنان‌که از یک عکاس خبری انتظار می‌رود و گاه آن‌چنان تمثیلی که تصویر از محدوده زمان عبور کرده و تأویلی جهان‌شمول می‌شود؛ آن‌چنان‌که در شقه گوشت شعیم سوتین بر جای مانده است. با این‌حال هنرمندان با هر مرام و باور، با هر نگاه و رویکرد، انگار آن لحظه گذرا و تند تاریخ را در اذهان ثبت و ضبط می‌کنند؛ مانند ردپایی که از یک انگار در میانه راه گم می‌شود، اما راهی است برای کشف و شناخت جهان و آنچه بر آدم‌های نادیده‌ای در یک دوران تاریخی رفته است. شاید کار هنر همین باشد که جهان را همین‌قدر دست‌نیافتی برایمان ثبت کند. هنر و آنچه هنرمند از خود به جا می‌گذارد نوعی فناناپذیری را در خود دارد اما این فناناپذیری فقط برای گذاشتن ردپایی از خود نیست و در طول تاریخ هنرمندان با آنچه در جهان دیده‌اند و نسبت به آن اثر را خلق کرده‌اند، ردپای تاریخ را ثبت کرده و می‌کنند. هنرمندان را می‌توان مستندسازان تاریخ دانست.

در دوره‌های مختلف تاریخ هنر دو مفهوم در هم گره خورده آزادی و رنج برای هنرمندان مطرح بوده و از ظهور مدرنیست‌ها این مفهوم بیشتر در آثار هنرمندان تجلی پیدا کرده است. آنچه از ما می‌ماند، بیش از خود ما معرف ما خواهد بود و میراثی برای آینده. کسانی که هستند و ردی از خود نمی‌گذارند شاید که هرگز نبوده‌اند.