هنر پشت درهای بسته

نسیم زمانی: اصلاح ساختار کف و دیوارها، بازسازی سقف‌های آسیب‌دیده و تأمین روشنایی مناسب گالری‌ها از جمله توجیه‌هایی بود که مسوولان شهری در سال 1400 موزه هنرهای معاصر اصفهان را به دست مرمت گران سپردند.آن روزهایی که در اوج شیوع کرونا هر از چند گاهی به دلیل محدودیت‌ها این موزه تعطیل می‌شد و گویا بهترین فرصت برای بازسازی آن بدون هیچ‌گونه تغییر در ساختار فضاهای داخلی فقط برای رفع آسیب‌ها و استحکام‌بخشی علمی آن فراهم آمده بود که به انجام هم رسید و بارها خبر بازگشایی این موزه در آینده‌ای بسیار از منابع مختلف به گوش رسید اما حالا که زمستان 1403 هم از راه رسیده و عنقریب فترت موزه سه ساله می شود، کماکان موزه تعطیل اما ردیف بودجه برای کارکنان آن گویا برقرار است.

مرمت موزه هنرهای معاصر به پایان رسید

اردیبهشت‌ماه 1403 ابوطالبی مدیر منطقه ۳ شهرداری اصفهان بابیان اینکه ۹۰ درصد عملیات مرمت و بازسازی، محوطه‌سازی، رنگ رویه، گچ کاری ضلع شمالی و ترمیم در و پنجره و روشنایی انجام‌شده است گفت: این مکان تا اوایل تیر سال جاری در اختیار هنرمندان قرار می‌گیرد.چند ماه پس‌ازآن نیز در شهریورماه امسال، دوباره از بازگشایی این موزه خبر رسید.

حال‌آنکه اکنون در آخرین ماه از فصل پاییز خبرهایی از پایان مرمت شنیده شد و همانطور که گفته شد هنوز بازگشایی نشده است.موزه هنرهای معاصر در بنایی قرارگرفته است که در اصل، متعلق به عصر صفوی و به‌عنوان رکیب خانه معروف بود. مکانی که برای نگهداری وسایل سوارکاری و یراق‌آلات اسطبل دولتی مورداستفاده قرار می‌گرفت و پس از پایان سلسله صفویه موقتاً بسته شد.تا دوره قاجار که به دستور حاج محمدحسین خان صدر اصفهانی صدراعظم فتحعلی شاه بازگشایی شد. این بنا، در زمان شاهزاده قجری، مسعود میرزا ملقب به ظل السلطان پس از تعمیرات برای سکونت این حاکم مورداستفاده قرار گرفت.

در دوره پهلوی که اداره آمار و ثبت‌احوال اصفهان در اینجا مستقر شد دوباره دستخوش تغییراتی به‌ویژه در قسمت غربی شد.پس‌ازآن هم با مرمت‌های تدریجی و انجام بازسازی توسط شهرداری اصفهان به محلی به نام موزه هنرهای معاصر تبدیل و در اسفندماه ۱۳۷۳ هجری شمسی مورد بهره‌برداری رسمی قرار گرفت.اما اینکه چرا تقریباً 3 دهه پس از تغییر کاربری این بنا به موزه، در سال 1400 با مرمتی مجدد روبرو شد به مشکلاتی چون ترک‌خوردگی سقف، موریانه زدگی و نشست دیوارها مربوط می‌شد که گرچه پیش‌ازاین هم اقداماتی در همین راستا شده بود اما کار اصولی انجام نگرفته بود تا این بار که مرمت عمیق و کاملی بر روی این بنا صورت پذیرفت.یک اقدام بسیار ضروری و مهم باهدف حفظ هویت فرهنگی موزه و استمرار فعالیت‌های آن برای انتقال ارزش‌های فرهنگی که بر حال و هوای فضای هنری شهر هم تاثیر بسزایی دارد.

موزه هنرهای معاصر فقط نام موزه را یدک می‌کشد

مهدی تمیزی کارشناس و هنرمند هنرهای تجسمی در گفتگو با شرق بیان کرد: بازسازی موزه هنرهای معاصر، توسط سازمان نوسازی و بهسازی تحت نظارت مهندس ایزد خواستی به انجام رسید و قرار است به‌زودی با برگزاری نمایشگاهی از پوسترهایی که در طول 30 سال اخیر برای این موزه طراحی‌شده است بازگشایی شود.

وی افزود: اما داستان مرمت این بنا از زمانی آغاز شد که به دلیل شیوع کرونا با باز و بسته بودن موزه به این نتیجه رسیدیم که پس از 3 دهه یک بازسازی شایسته‌ای برای این محل انجام پذیرد تا بتواند سال‌های زیادی پابرجا بماند.به گفته این فعال این بنا برای شروع مرمت به سازمان نوسازی بهسازی شهرداری اصفهان تحویل داده شد و با ورود به لایه‌های زیرین، آسیب‌دیدگی زیادی در پی‌ها و ستون‌های سقف، مشاهده شد، ازاین رو قرار شد به‌طور اساسی مورد تعمیر و مرمت قرار گیرد.

وی توضیح داد: ساختمان‌های ضلع شمالی موزه، کاملاً نشست کرده بود به‌طوری‌که ترک عمیقی سرتاسر این ضلع افتاده بود. ساختمان غربی هم از قسمت جلویی دچار نشست شده بود. از دیگر ایراداتش که حتماً لازمه رسیدگی را داشت و هیچ زمانی فرصت آن فراهم نمی‌شد مربوط به سقف بسیار سنگین 2 ساختمان شمالی و غربی موزه بود. سال 73 که این موزه مرمت‌شده بود بر اساس ساختارهای مرمتی آن زمان و خیلی به‌سرعت انجام‌گرفته بود؛ بنابراین با اقدامی که در این مرمت فعلی صورت پذیرفت حدود 10 کامیون از خاک و نخاله‌های ساختمانی که فشار سنگینی وارد می‌آوردند از روی این سقف‌ها برداشته شد.مابقی اقدامات مرمتی نیز در این موزه مرتبط با اصلاحات ظاهری می‌شود.

در ادامه این کارشناس یادآور شد: موزه هنرهای معاصر فقط نام موزه را یدک می‌کشد و به مفهوم واقعی، موزه نیست. موزه هنرهای معاصر در هر شهر و کشوری که باشد برای ارائه دوره‌ای آثار هنری مناسب است که از جایگاه و ساخت موزه‌ای برخوردار باشد و گویا موزه هنرهای معاصر اصفهان، فاقد این ویژگی‌ها است.قابل‌ذکر است امروزه اکثر موزه‌ها ارائه‌کننده فرهنگ و هنر به شیوه تعاملی به مخاطبان خود هستند و به‌مانند قرون 17 و 18 عمل نمی‌کنند و اگر موزه‌ای با این فرایند اشاره‌شده امروزی یعنی تعامل با مخاطبان مدنظر باشد چنین موزه‌ای در اصفهان، تقریباً موجود نیست.وی تصریح کرد: فعلا اصفهان دارای 3 موزه افتخارآمیز است نخست موزه موسیقی اصفهان در چهارباغ، متعلق به بخش خصوصی، دوم موزه موسیقی ارامنه جلفا متعلق به بخش خصوصی و سوم موزه ملی هنر واقع در خیابان عباس‌آباد متعلق به بنیاد مستضعفان و به غیرازاین 3 مورد هر چه در اصفهان بانام موزه نامیده شود نادرست است.

تمیزی گفت: با این اوصاف اصفهان نسبت به شهرهایی مانند تبریز و شیراز ازلحاظ موزه بسیار عقب است. در مقایسه با کشورهای دیگر که اصلاً نمی‌توان ادعایی داشت. در چین یا کشورهای غربی به میزانی موزه و یا نهادهای هنری و تاریخی وجود دارد که با بارها سفر کردن هم امکان دیدن بخشی از این موزه‌ها فراهم نمی‌شود.حال در اصفهان به‌عنوان یک شهر فرهنگی و تاریخی هنوز محلی که ازلحاظ ابعاد و اندازه و شیوه ارائه خدمات به مخاطبان در سطح موزه قرار گیرد وجود ندارد.وی در ارتباط با ظرفیت‌های استانی برای تأسیس موزه‌های جدید بیان کرد: رفتارهای شهرداران در هر دوره‌ای موجب شده است که یک تفکر بر شهر غالب شود. با این تصور که امکان تأسیس موزه وجود دارد. اقداماتی به انجام رسیده که واقعاً تعجب‌آور است. درصورتی‌که موزه نیازمند یک فرایند طولانی اندیشه و اجراست.

همین موزه هنرهای معاصری که در سال 73 تأسیس شد اقدام اشتباه و شتاب‌زده‌ای از سوی شهرداری در دهه 70 خورشیدی قرن پیشین بود. چراکه نمایش آثار هنرهای معاصر دریک مکان متعلق به عصر تاریخی یک تناقضی است که به آن توجه نشد.این کارشناس گفت: یا موزه بلدیه ای که شهرداری در عمارت باغ زرشک تأسیس نموده آن‌هم از آن رفتارهای شتاب‌زده و ناصحیحی است که موزه‌ای متعلق به شهرداری را در عمارت تاریخی جای‌داده است. درحالی‌که چنین موزه‌ای باید در مکانی قرار گیرد که کالبد آن متعلق به شهرداری باشد. ضمن آنکه راهروها و اتاق‌های تنگ و کوچک این بنا مناسب موزه شدن نبوده است.تمیزی اظهار کرد: حالا هم که قرار است کارخانه ریسباف به موزه تبدیل شود. سؤال آن است با چه تفکر، زیرساخت و توانایی می‌توان چنین فضای چند هزار متری را به موزه تبدیل نمود؟وی تاکید کرد: درمجموع از این تصمیمات و اقدامات بدن تفکر که هیچ آینده‌نگری در آن وجود ندارد بسیار فراوان است.

شهر موزه‌ای بدون موزه

بدون شک مرمت موزه هنرهای معاصر اصفهان از آسیب‌های ساختاری و در جهت احیای هویت تاریخی یک مسیر دشوار و البته ضروری بود که می‌بایست به انجام می‌رسید.اما آنچه قابل‌تأمل است آن‌که چرا اصفهان، فاقد موزه‌ای است که به‌طور واقعی بتوان نام موزه را بر آن گذاشت.یک شهر تاریخی که به‌عنوان شهر موزه مطرح است لبریز از آثار تاریخی و محوطه‌های باستانی است که هرکدام بمانند یک موزه عمل می‌کنند.عده‌ای معتقدند در این سال‌ها تمرکز اصلی بر نگهداری و مراقبت از آثاری مانند پل‌های تاریخی، میدان‌ها و بناها بوده است ازاین‌رو نسبت به ایجاد موزه غفلت شده است.دیدگاه برخی هم آن است تأسیس موزه دریک شهر موزه، چندان ضرورتی ندارد به عبارتی اصفهان باوجوداین میزان از آثار و ابنیه ارزشمند و تاریخی کمبودی درزمینهٔ موزه ندارد، عده‌ای دیگر نیز با رد این دیدگاه، تاسیس موزه‌های جدید را پیشنهاد می‌کنند.در این حال آنچه اکنون شاهد آن هستیم فقدان موزه‌ای درخور و شایسته دریک شهر تاریخی و گردشگری است.

چه‌بسا می‌بایست با جای دادن تعداد فراوانی از موزه‌های غنی و متنوع در خود، حرف نخست را در این زمینه می‌زد.