هوشمندی چین در قبال جنبش کنترل هوش مصنوعی

رقابت قدرت‌های اصلی هوش مصنوعی جهان (آمریکا، اروپا و چین) در مهار این پدیده در یک‌ ماه گذشته شتاب جدی به خود گرفته است. برخی کشورها آن را قانونمند‌سازی، کنترل و قاعده‌مند‌ کردن نامیده و معتقدند که باید در اولین اقدام شتاب کنونی رشد هوش مصنوعی را حداقل برای مدتی متوقف کرد تا سازوکارهای قانونی آن آماده شود. اتحادیه اروپا اولین اقدام عملی در تدوین مقررات مربوطه را در پارلمان به تصویب رساند. محاکمه پر‌سرو‌صدای تیک‌تاک در کمیسیون‌های کنگره آمریکا و سفر نخست‌وزیر انگلیس به آمریکا و دعوت به مهار جهانی هوش مصنوعی از طرف انگلوساکسون‌ها نیز نشانگر ترس واماندگی قدرت‌های سیاسی از کنترل غول چراغ جادو بود؛ اما دولت چین با راهبردی کاملا متفاوت، خاموش اما هوشمند، با این مقوله برخورد کرده است. رئیس‌جمهوری چین در هفته گذشته و بدون هیاهو، با ایلان ماسک و بیل گیتس در پکن ملاقات خصوصی کرده ‌و هم‌زمان این کشور کنفرانسی بین‌المللی با عنوان «گفت‌وگوی تمدن‌های دیجیتال» در زادگاه کنفسیوس ترتیب داده است. شاید هر سه قدرت اصلی جهان در ضرورت قانونمندی و ضابطه‌مند کردن حوزه هوش مصنوعی توافق دارند؛ اما از منظر اندیشمندان حوزه هوش مصنوعی، دلایل زیادی برای این شتاب‌زدگی از سوی قدرت‌های جهان وجود دارد که درک آن در گرو پاسخ‌گویی به سؤالات کلیدی زیر است:

1- آیا هدف دولت‌ها از قانونمند کردن هوش مصنوعی تأمین مصالح و حریم خصوصی مردم است یا ترس از محدودیت قدرت در کنترل جامعه یا رقابت بر سر قدرت با دشمنان خود؟

2- آیا اقدامات سمبلیک و حرکت شتاب‌زده دولت‌ها در ماه گذشته با سرعت برق‌آسای تکوینی و اثرات هوش مصنوعی همخوانی دارد؟

3- چگونه می‌توان از قاعده‌مندی هوش مصنوعی و کنترل قانونی آن صحبت کرد، وقتی که حتی بر سر بسیاری از مفاهیم و حتی واژه هوش مصنوعی و سطوح آن از نظر حقوقی تفاهمی وجود ندارد.

4- چرا پس از سال‌ها و تنها در یک‌ ماه گذشته و پس از رونمایی از جی‌پی‌تی این دغدغه به یک موج بی‌سابقه سیاسی حقوقی دولت‌ها تبدیل شده است؟

5- نقش فراموش‌شده سازمان ملل، در این میان چیست و چرا برای تدوین مقررات جهانی از صحنه غایب است؟

‌6- اما شاید کلیدی‌ترین سؤال آن باشد که جایگاه و منظر چین در این رقابت بر سر هوش مصنوعی چیست و چه تدبیری اندیشیده است؟

برای پاسخ‌گویی به این پرسش باید وضعیت چین شامل پتانسیل‌ها، توانمندی‌ها و چالش‌های آن را در حوزه هوش مصنوعی دانسته و راهبرد آن در مواجهه با دو قدرت دیگر را بدانیم. چین به‌خوبی می‌داند که هوش مصنوعی یک فناوری کلیدی در کنترل جهان آینده است و می‌تواند معجزه‌وار باعث افزایش قدرت رقابت، بهره‌وری، محافظت از امنیت ملی و کمک به حل چالش‌های اجتماعی آنها شده و چهره و جایگاه آنان را در جهان پیش‌رو به‌کلی دگرگون کند. در این صحنه رقابت بین‌المللی کشورهای مختلف براساس ظرفیت‌های خود و اهداف توسعه‌ای خود استراتژی‌های متفاوتی را در قبال هوش مصنوعی اتخاذ کرده‌اند. بر پایه تحقیقی که از طرف «مرکز نوآوری در داده‌ها» منتشر شده، مقایسه سه رقیب اصلی جهانی، شامل ایالات متحده آمریکا، چین و اتحادیه اروپا را با بررسی شش دسته از معیارهای تأثیرگذار بر اقتصاد هوش مصنوعی شامل ۱- نیروی انسانی ماهر و استعدادهای نخبه و خلاق، ۲- تحقیق، ۳- توسعه، ۴- به‌کارگیری و ‌پذیرش، 

۵- داده‌ها و ۶- سخت‌افزارها را از نظر موقعیت نسبی در اقتصاد هوش مصنوعی مقایسه می‌کند. این تحقیق درنهایت نشان می‌دهد که با وجود اقدامات و ابتکار عمل جسورانه در زمینه هوش مصنوعی از سوی چین، کماکان آمریکا در این زمینه با فاصله زیاد و به‌ صورت مطلق پیشرو است. چین در رده دوم قرار دارد و اتحادیه اروپا نیز در رده سوم است. البته این رده‌بندی ممکن است در سال‌های آینده تغییر کند؛ زیرا به نظر می‌رسد چین با سرعت زیاد در‌حال پیشی‌گرفتن از ایالات متحده و اتحادیه اروپا است؛ اما زمانی که حجم نیروی کار در سه حوزه را مقایسه می‌کنیم، شرایط تغییر می‌کند به نحوی‌ که نیروی کار ماهر در ایالات متحده بیشتر می‌شود؛ درحالی‌که چین به جایگاه سوم، پس از اتحادیه اروپا سقوط می‌کند. ناگفته نماند که برتری آمریکا در بهره‌مندی از نیروهای خبره و خلاق بیش از آنکه در تربیت و آموزش آنها باشد، در قدرت جذب نیروهای جوان و تحصیل‌کرده خارجی است که به دنبال زندگی بهتر و جذابیت‌های شغلی به این کشور مهاجرت می‌کنند.

‌برای درک بهتر و ملموس‌تر نقاط قوت هوش مصنوعی هر سه منطقه جغرافیایی و مقایسه توان نیروهای کار آنها، به‌ صورت امتیازات کمّی نیز در این گزارش محاسبه شده است. با ارزیابی قدرت و توان نیروی ماهر و خلاق، ایالات متحده (۵۸.۲ امتیاز)، اتحادیه اروپا در رتبه دوم (۲۴.۳ امتیاز) و چین در رتبه سوم (۱۷.۵ امتیاز) قرار دارد. همان‌طور‌که این گزارش نشان می‌دهد، چین در حوزه دسترسی به کلان‌داده‌ها که شرط اصلی تسلط و آزمون الگوریتم‌های دقیق است و همچنین به‌ کار بستن هوش مصنوعی در حوزه عمل در مقایسه با دیگر رقبا برتری کامل دارد؛ اما از نقطه نظر پژوهش، توسعه و همچنین استعدادهای مورد‌نیاز نوآوری و هوش مصنوعی از هر دو رقیب خود عقب‌تر است. این گزارش با تأکید فراوان معتقد است که چین در حوزه سرچشمه‌های خلاقیت که نیروهای نخبه و مبتکر است، باید ظرفیت خود را برای آموزش کیفی و تدریس موضوعات مرتبط با هوش مصنوعی در سطح آکادمیک و دانشگاه بازسازی کرده و توسعه عمقی دهد، ارتقای کیفیت تحقیق را مهم‌تر از توسعه کمیت تشویق کند و فرهنگ دسترسی آزاد به داده‌ها را تقویت کند. تحقیقات بی‌شمار دیگری نیز از سوی دولت چین در دو دهه گذشته انجام شده و به همین موضوع از زوایای دیگری پرداخته‌اند. در تلاش برای فائق‌آمدن بر این محدودیت کلیدی حزب کمونیست و دولت چین به آسیب‌شناسی و تحلیل عوامل این تنگنا پرداخته است. بخشی از دلایل این موضوع را می‌توان در عوامل زیر دسته‌بندی و خلاصه کرد: ۱- عوامل مرتبط به محیط فرهنگی-اجتماعی، ۲- مبانی، محتوا و متدهای سیستم‌های آموزش و پرورش حاکم بر کشور و نهایتا ۳- محدودیت این کشور در تربیت نیروهای خود و جذب نیروهای نخبه بین‌المللی.

چین برای مواجهه با این محدودیت اقدامات جدی در تحول سیستم آموزش عالی نخبگان خود انجام داده است؛ اما این تنها یکی از معضلات و تنگناهای توسعه و بهبود محیط نوآوری در این کشور است و همان‌طور‌که گفته شد، چالش‌های جدی در مقابل این کشور در صحنه رقابت بین‌المللی وجود دارد. همگام با تحولات سیستم آموزش ملی، مهم‌ترین عامل ضعف چین در جذب نخبگان بین‌المللی و شرکت‌های اروپایی است. ضریب جذب محدود نخبگان بین‌المللی هوش مصنوعی از طرف چین در مقایسه با اروپا و آمریکا، عملا امکان رقابت در بهره‌گیری از استعدادهای نوآور جهان را از این کشور گرفته است. بسیاری معتقدند که تبلیغات منفی کشورهای غربی و ضعف قدرت نرم و هژمونی چین در صحنه جهانی در قبال اروپا و آمریکا دلیل اصلی عدم جذابیت و کشش این کشور از نقطه نظر فرهنگی و اجتماعی در بین نخبگان این رشته است. هرچند دولت چین در سال‌های گذشته تدابیر سخاوتمندانه و جدیدی در جذب استعدادهای بین‌المللی به کار بسته است‌ اما تأثیر این تلاش‌ها با سرعت و شتابی که در توسعه این رشته به‌ وجود آمده، فاصله معنی‌داری دارد. با شدت‌گرفتن رقابت‌های منفی حاصل از تضاد منافع بین چین و غرب و محدودیت‌هایی که آمریکا و برخی کشورهای غربی برای تحصیل دانشجویان چینی در مراکز برجسته علمی و دانشگاه‌های معتبر این کشورها به‌تازگی ایجاد کرده‌اند، می‌تواند در ضعف توان رقابتی چین در انتقال دانش و فناوری‌های پیشرفته هوش مصنوعی و پرورش استعدادهای خلاق مؤثر بوده و فاصله موجود را اضافه یا حفظ کند. تحولات اخیر در صحنه رقابت هوش مصنوعی و محدودیت‌های قانونی در کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا دقیقا بهترین شرایط را برای چین فراهم خواهد کرد تا با جذب ابرکمپانی‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی‌ که به دنبال فضای آزاد و بدون محدودیت هستند، یک‌شبه ره صد‌ساله رفته و آنها را جذب فعالیت بدون محدودیت در خاک چین کنند. بدیهی است که اگر حتی بخشی از این خواسته نیز فراهم شود، چین بر اصلی‌ترین عامل محدودکننده در دسترسی به هوش مصنوعی فائق آمده و می‌تواند به صحنه‌گردان اصلی حوزه هوش مصنوعی تبدیل شود. ناگفته نماند که چین پیش از آمریکا و اروپا و در چارچوب امنیت ملی خود قوانین و مقرراتی به‌‌منظور کنترل امنیتی هوش مصنوعی تدوین کرده است و می‌تواند به‌راحتی پذیرای کمپانی‌های بین‌المللی یا نیروهای نخبه آنان شود. وجود مزیت کلان‌دادهای عظیم و سرعت و وسعت به‌کارگیری هوش مصنوعی در چین، که می‌تواند باعث تجاری‌شدن و کسب درآمد بیشتر آنها شود، قطعا در جذب این کمپانی‌ها و استعدادهای نخبه بین‌المللی به‌ منظور خلق الگوریتم‌های دقیق‌تر به انگیزه آنان شتاب بیشتری می‌دهد. از منظر سیاست‌مداران هوشمند چین، برگزاری کنفرانس بین‌المللی «گفت‌وگوی تمدن‌های دیجیتال» قطعا بهترین میدان نخبه‌گزینی و دعوت عام برای خروج از جنگ تمدن‌ها و دعوت جهانی به صلح و مصلحت ملت چین براساس تعالیم کنفسیوس خواهد بود.

* کارشناس و مدرس دانشگاه‌های چین در حوزه نوآوری

منابع:

1-China aims to become an innovation powerhouse, 08-Jun-2021, CGTN Website.

2- Who Is Winning the AI Race: China, the EU or the United States? By Daniel Castro, Michael McLaughlin, and Eline Chivot August 2019.

3- Emadi, Mohammad Hossein, (2016), Innovation Development Model in China, a review on process and challenges. Presentation for discussion in “Higher Education and Research Institute, Shandong China.

4- China soft power. FP, Why China is Uncool. By Georg Gao, 2017