«شرق»، مزیت های دور جدید تنش زدایی ایران با غرب را بررسی می کند
مذاکرات جدید، توافق جدید، امتیازات جدید
عبدالرحمن فتح الهی: دیپلمات‌های ارشد فرانسه، آلمان، بریتانیا و اتحادیه اروپا ۱۰ روز پیش با همتایان ایرانی خود در ژنو دیدار و در مورد برنامه هسته‌ای ایران گفتگو کردند.
آکسیوس به نقل از همین دیپلمات‌های اروپایی خبر داد «ایرانی‌ها در این مذاکرات به صراحت اعلام کردند که می‌خواهند مذاکراتی را درباره توافق هسته‌ای جدیدی آغاز کنند که با توافق سال ۲۰۱۵، که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد، متفاوت باشد».
به گفته این دیپلمات ها هم چنین «ایرانی‌ها از اروپایی‌ها خواستند این پیام را به واشنگتن منتقل کنند و تأکید کردند که منتظر یک طرح یا پیشنهاد از سوی ایالات متحده هستند.» همزمان وبسایت عبری شبکه ۱۲ اسرائیل هم گزارش داد که «ترامپ ترجیح می‌دهد به توافقی بسیار سخت‌گیرانه با تهران دست یابد که مانع از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شود و معتقد است که می‌تواند با ایران به تفاهم برسد.»
تهران و اعلام آمادگی چندباره برای آغاز مذاکرات
در سوی دیگر هم مسعود پزشکیان پنجشنبه هفته گذشته با خواندن این بیت که «آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است/ با دوستان مروت با دشمنان مدارا»، افزود که «چین با تمام عظمتی که دارد اولین دشمن خود را آمریکا می‌داند، با این حال با او مدارا می‌کند برای این‌که می خواهد حداکثر منفعت را از دنیایی که در آن زندگی می کند داشته باشد.» لذا رئیس جمهور ایران با یادآوری این نکته که «مقام معظم رهبری سیاست خارجی را بر اساس عزت و مصلحت و حکمت تبیین کرده‌اند»، تاکید داشت که «به جز اسرائیل باید با همه ارتباط داشته باشیم.»
سه شنبه هفته گذشته هم کاظم غریب آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در حاشیه هفتاد و پنجمین سالگرد تصویب کنوانسیون‌های ۱۹۴۹ ژنو در جمع خبرنگاران صراحتا عنوان داشت که «جمهوری اسلامی ایران همانند گذشته آمادگی برای آغاز و از سرگیری مذاکرات رفع تحریم را دارد.» آن طور که این دیپلمات ارشد کشورمان تصریح کرده «در صورت اراده لازم، مذاکرات شکل خواهد گرفت و به نتیجه خواهد رسید.» لذا غریب آبادی بر این موضوع صحه گذاشت که «عاقلانه‌ترین راه این است که گفت‌وگوهای رفع تحریم آغاز شود و به مسیر درست و صحیح خودش برگردیم.»
گروسی و امید به توافق جدید
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم طی گفت‌وگویی در حاشیه نشست داووس ابراز امیداوری کرد که «با تغییر دولت در آمریکا، امور رسیدگی به موضوع برنامه هسته‌ای ایران در چارچوب توافقی هسته‌ای به جریان بیفتد.» گروسی با همین لحن مثبت در مجمع جهانی اقتصاد یادآور شد که «اصول بنیادین برجام، مانند رویکرد معامله‌ای، می‌تواند الهام بخش یک توافق جدید باشد.» هرچند که به اذعان وی «دیگر نمی‌توان انتظار داشت تمام بازیگران کلیدی در یک طرف میز مذاکره قرار بگیرند.»
رئیس دیده بان هسته ای سازمان ملل در داووس پیشنهاد داد که «ایران باید به تفاهم درباره فعالیت اتمی خود با دولت دونالد ترامپ برسد تا از کشاندن خاورمیانه به یک درگیری نظامی دیگر جلوگیری کند.» با اینحال مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره به اقتضائات جدید محیط بین الملل متذکر شد که «در گذشته، با وجود تفاوت‌های بزرگ میان اعضای گروه ۵+۱، درک مشترکی وجود داشت که اکنون وجود ندارد.» لذا گروسی نتیجه گرفت که «این تغییر بنیادین نیازمند معماری جدیدی برای مذاکرات است.»
به باور این دیپلمات ارشد هسته ای، «تیم ترامپ تمایل دارد به توافق جدیدی با ایران دست یابد.» البته گروسی در حاشیه نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد در داووس برای چندمین بار متوالی «مرگ توافق سال ۲۰۱۵» را اعلام و تاکید کرد که «برای حالت کنونی برنامه هسته‌ای ایران کافی نیست؛ دولت ترامپ نیز از بازگشت به برجام حمایت نخواهد کرد.»
مذاکرات جدید، توافق جدید، امتیازات جدید
اگرچه با توجه به مواضع طرف‌های اروپایی، آمریکایی و ایرانی و حتی آژانس بین المللی انرژی اتمی پیرامون ضرورت مذاکره، می توان به دور جدید گفت وگوهای تهران و غرب امیداور بود. اما امیرمهدی ذُکایی در گفت وگو با «شرق»، ابتدا به ساکن اذعان دارد که «این دست موضع‌گیری‌ها، چه از سوی کشورهای اروپایی یا دولت ترامپ و چه از سوی ایران و حتی رافائل گروسی به معنای در دسترس بودن مذاکرات و حصول توافق نیست.»
زیرا از منظر این کارشناس «باید با یک قرائت واقع بینانه متذکر شد که هنوز راه بسیار زیادی برای آغاز گفت وگوها وجود دارد و در این بین پارامتر مختلفی از نحوه مدیریت جنگ اوکراین و پایان دادن به تحولات خاورمیانه گرفته تا نوع مناسبات اروپا و آمریکا و همچنین آینده روابط واشنگتن با پکن و مسکو و ...، می‌تواند روی مدل مذاکرات ایران با اعضای۱+۵ اثرگذار باشد.»
ضمن آنکه به اعتراف این کارشناس، «پس از تحولات مربوط به ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و اتفاقاتی که در ۱۵ ماه گذشته برای غرب آسیا روی داده است، تنها مسیری که ایران بتواند طی زمان و با صرف کمترین هزینه موفق به انجام این موازنه سازی شود، آغاز مذاکرات و حصول توافق با غرب است.»
ذکایی در تبیین و تشریح بیشتر امتیازات جدید ناشی از این موازنه سازی برای ایران، «علاوه بر بهبود وضعیت اقتصادی ناشی از لغو تحریم‌ها به امتیازات دیگری نظیر رسیدن به معاهدات و توافقات جدید اقتصادی و تجاری با اروپا و حتی آمریکا در جهت تقویت توان کشور، مدیریت تحولات پیرامونی کشور از موضع برتر به خصوص در قبال کشورهای حاشیه خلیج فارس، منطقه قفقاز با محوریت آذربایجان و ترکیه و همچنین مرزهای شرقی و در خصوص افغانستان اشاره دارد.»
به زعم این کارشناس «اگر مذاکرات جدید به توافق جدید با غرب و به خصوص آمریکا منجر شود و تهران از موضع برتر در قبال محیط پیرامون ورود کند، خود به خود مناقشات مرزی و برخی طرح‌های ضدامنیتی از ادعای امارات بر جزایر سه گانه تا تلاش‌های مخرب باکو و آنکارا پیرامون دالان زنگزور و نقش آفرینی طالبان در خصوص مسائل مرزی و حقابه ایران حل خواهد شد.»
چراکه از دید این مفسر حوزه سیاست خارجی «پس از این مذاکرات توان استراتژیک و قدرت چانه زنی ایران در منطقه افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد که یک امتیاز و مزیت جدی خواهد بود و بازیگران پیرامونی دیگر توان تحمیل اراده خود بر تهران را ندارند.» این‌ها علاوه بر آن است که ذکایی، «موضوع جلوگیری از مانور سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی اسرائیل بر روی پرونده هسته‌ای و در نهایت انزوای بنیامین نتانیاهو را هم جزو مزیت‌های کلیدی دور جدید مذاکرات می‌داند».
