چالش‌هایی که با نخستین قسمت «اکنون» از راه رسید
با انتشار نخستین قسمت «اکنون»، فضای پرتنش استمراری سال‌های اخیر میان پلتفرم «فیلیمو» و «سازمان صوت و تصویر فراگیر» موسوم به «ساترا» در رسانه‌های سراسری مجازی و جریان اصلی اوج گرفت.
با انتشار نخستین قسمت «اکنون»، فضای پرتنش استمراری سال‌های اخیر میان پلتفرم «فیلیمو» و «سازمان صوت و تصویر فراگیر» موسوم به «ساترا» در رسانه‌های سراسری مجازی و جریان اصلی اوج گرفت.
ساترا در نامه‌ای در تاریخ 30/8/1403 از پلتفرم فیلیمو درخواست کرد در برنامه «اکنون»، هیچ اشاره‌ای به شباهت این برنامه به برنامه کتاب‌باز نشود؛ چون مالکیت فکری این برنامه متعلق به صداوسیما‌ست.
محمد‌جواد شکوری‌مقدم، مدیرعامل آپارات و فیلیمو، در نخستین واکنش، با انتشار نامه ساترا در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: اکنون نامه‌ای از ساترا به دستم رسید که مشخص شد تحمل پخش یک قسمت از برنامه «اکنون» سروش صحت را هم نداشتند. وقتی رقیب، نقش داور و رگولاتور را داشته باشد، همین می‌شود که به خودش اجازه دهد چنین نامه‌ای بزند و «اشاره» را هم جزء حق مالکیت حساب کند!
پست مدیرعامل فیلیمو به‌صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها منتشر شد. درباره این اختلاف‌نظر باید به چند نکته اشاره کرد که شبکه نسیم پس از مدیریت محمدرضا خوشرو، بر اساس روندی کاملا مشهود، اقدام به پاک‌سازی چهره‌های هنری با برنامه‌های ممتاز کرد و این شبکه از گردونه تماشای عمومی خارج شد. کتاب‌باز نیز مشمول این سیاست شد و طبیعی است رسانه ملی اگر مطالبه‌اش مالکیت فکری این برنامه است، تولید این برنامه را با چهره دیگری به غیر از سروش صحت ادامه می‌داد. از طرفی به این موضوع باید اشاره کرد که چهره محوری این برنامه چندی قبل با اجرای برنامه کتاب‌خوانی در کانادا، با هجمه مخالفان سیاسی مواجه شد که با تدبیر ایرانیان فرهنگ‌دوست، در همان برنامه رفع تنش صورت گرفت. اینکه چهره‌ای فرهنگی از سوی نهادی همچون ساترا نتواند برنامه فرهنگ‌ساز خود در حوزه کتاب را ادامه دهد و در خارج از کشور به‌عنوان وابسته‌ای حاکمیتی شناخته شود، لبه‌های تیز دو قیچی را برای محدودسازی یک هنرمند عیان می‌کند. اما درباره رویکرد مدیرعامل فیلیمو نیز نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که این پلتفرم در پخش فیلم‌ها و سریال‌های روز جهان ظاهرا کپی‌رایتی پرداخت نمی‌کند و در حوزه آفرینش هنری سیاست نمونه‌سازی خود را آزادانه دنبال می‌کند. برنامه‌هایی نظیر شب‌های مافیا (برداشتی از نمونه‌ها متنوع خارجی)، شام ایرانی (نمونه بازسازی‌شده بفرمایید شام)، جوکر (بازسازی‌شده برنامه Last One Laughin) ملاقات با حسین (باسازی‌شده برنامه با حسین حرف بزن، محصول صداوسیما)، صداتو (بازسازی‌شده برنامه I can see your) حتی برنامه سه‌پنج (الگویی از برنامه علی درستکار، مجری سیما) سیاست عدم خلاقیت را آشکار می‌کند. تنها ریلیتی‌شو این پلتفرم، گل یا پوچ که ادعا می‌شد برنامه‌ای اورجینال است، اخیرا با ادعای یحیی معصومی، تهیه‌کننده و کارگردان زنجانی، با چالش نمونه‌سازی مواجه شده است. وی در گفت‌وگو با خبرگزاری صبا گفت طرح تولید مسابقه «اوزوک اوزوک» بنده در سال ۱۴۰۰ طی ۳۲ قسمت تهیه و از شبکه اشراق زنجان پخش شد که مشابه همان برنامه «گل یا پوچ» است.
به‌عنوان نمونه، سریال لالایی مجموعه فیلیمو نمونه‌ای بازسازی‌شده از مجموعه‌های «بچه‌محل» و «کلبه» با محوریت داریوش فرضیایی معروف به عمو پورنگ است. فیلیمو در سریال‌سازی نیز از این فرمول نمونه‌سازی فاقد کپی‌رایت بهره‌مند است؛ سریال می‌خواهم زنده بمانم (شهرام شاه‌حسینی) بازسازی فارسی‌شده سریال عشق بی‌پایان (کاراسودای) محصول کشور ترکیه و سریال قطب شمال بازسازی مجموعه‌ای با عنوان ازل (Ezel) است. اما پس از این بحث‌ها مدیرعامل فیلیمو، صدای یکی از کارمندان ساترا در تماسی تلفنی را منتشر می‌کند که ممانعت از پخش زنده فوتبال با صدای عادل فردوسی‌پور را اعلام می‌کند. موضوع جالب اینجاست که صداوسیما آیا اسناد خود را در پخش داشتن کپی‌رایت مسابقات فوتبال می‌تواند به صورت رسمی منتشر کند؟ پخش مسابقات ورزشی در رسانه ملی بر اساس اظهارنظر مدیران سیما در سال‌های اخیر همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داد. اگر مسابقات فوتبال در ایران به‌صورت رسمی و با پرداخت حقوق قانونی انجام می‌شود، چرا شبکه سه و شبکه ورزش هنگام پخش مسابقات فوتبال خارجی، پخش ماهواره‌ای خود را قطع می‌کنند؟
آیا کنشگری مدیرعامل فیلیمو آورده‌ای به همراه خواهد داشت؟
واکنش‌های مدیرعامل فیلیمو با همراهی رسانه‌های همراه تبدیل به نوعی مواجهه مقطعی خواهد شد، اما در آینده عوارض تلخی در فضای ممیزی و سانسور برای هنرمندانی که با این سکو همکاری دارند، به همراه خواهد داشت.
شکوری‌مقدم با چنین کنشگری‌ای می‌تواند ادعای استقلال را در افکار عمومی پمپاژ رسانه‌ای کند، اما واکنش‌های مجازی در زیر پست‌های اخیر او در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد این کنشگری زمینه استقلال فعالیت‌های مجموعه صبا ایده را در افکار عمومی تقویت نمی‌کند و فیلیمو و آپارات همواره از سوی مخاطبان در فضای مجازی به‌عنوان مدل‌های غیر‌مستقل شناخته می‌شوند که خواه ناخواه حضورشان در راستای تقویت فیلترینگ از سوی برخی منتقدان تحلیل می‌شود. با‌این‌حال، هنرمندانی که مسئولیت تولید محتوا را در این پلتفرم دارند، دچار ممنوعیت‌های گسترده خواهند شد. سخت‌گیری‌های اخیر ساترا نمود آشکاری در محصولات فیلیمو دارد. محصولات این پلتفرم در یکی، دو سال اخیر یا آثاری پلیسی-امنیتی هستند، یا پلیس و نیروی امنیتی در آن نقش پررنگی دارند. دسته دوم آثار فیلیمو، اغلب تاریخی هستند و این تنها راه فرار از گره کور ساترا در چالش با این پلتفرم است.
چرا فیلیمو به‌عنوان نهادی مستقل در افکار عمومی شناخته نمی‌شود؟
قبل از آغاز پلتفرم‌های آنلاین، فیلیمو و نماوا با 28 شرکت شبکه نمایش خانگی از نیمه اول دهه 80 تا نیمه دوم دهه 90 فعالیت می‌کردند و محصولات خود را به‌صورت فیزیکال در فروشگاه‌های مختلف ارائه می‌کردند. نکته جالب اینجاست که 28 شرکت مذکور با آغاز به کار فیلیمو و نماوا به کار خود پایان دادند و محصولات تولیدی و تأمینی آنان به آرشیو فیلیمو و نماوا تبدیل شد. از آن زمان موج فیلترینگ در کشور گسترش پیدا کرد و با تضعیف‌شدن چندمرحله‌ای نماوا، این پلتفرم به رسانه آنلاین نخست کشور تبدیل شد. چندی قبل مدیرعامل فیلیمو در واکنش به اظهارات عضو شورای عالی فضای مجازی درباره جایگزین‌کردن آپارات با یوتیوب نوشت: عضو شورای عالی فضای مجازی که دیروز آپارات را دلیلی برای رضایت مردم از فیلتر یوتیوب عنوان کرد، می‌داند که همین الان ما درگیر پنج پرونده شکایت صداوسیما از آپارات هستیم؟ پس روغن ریخته را نذر امامزاده نکنید؛ نظر ما همین است که بارها و بارها گفتیم و اعلام رسمی کردیم: فیلترینگ یوتیوب را بردارید و آپارات را بهانه فیلتر و چماق تصمیمات غلط قبلی نکنید... . مجموعه ما خیلی سال پیش از این، پیش‌بینی این شرایط را داشته و در حوزه‌های مختلف دیگری مانند آموزش مبتنی بر تکنولوژی، سینمای خانگی و... فعالیت خود را گسترش داده و از آپارات هم چند پروژه مؤثر و قابل رقابت مثل آپارات‌اسپورت، آپارات‌موزیک و... بیرون کشیده است. امروز دیگر مردم خودشان انتخاب می‌کنند از چه سرویس و درگاهی استفاده کنند؛ البته اگر دسترسی و رقابت آزاد و عادلانه باشد. تقاص دردسرها و پرونده‌های باز ما را هم یوتیوب از ساترا و صداوسیما می‌گیرد ان‌‌شاءالله. این اتفاق در حالی افتاد که برخی رسانه‌ها، سندی را به شماره ثبت 191534 منتشر کردند که نشان از همکاری با جلیلی، عضو شورای عالی فضای مجازی، در شرکت «امن‌افزار‌گستر شریف» داشت و تاکنون هیچ تکذبیه‌ای از سوی این دو منتشر نشده است. با‌این‌حال بسیاری از کاربران فضای مجازی، در زیر پست‌های مرتبط با فیلیمو و آپارات، مطالبی را منتشر می‌کنند که چالش همکاری با فیلترینگ را دامن می‌زند. این ادعاها تا چه حد می‌تواند قابل باور باشد؟
