تاریخ افغانستان در صد سال اخیر
مساحت: ۶۵۲ هزار کیلومتر مربع
جمعیت: حدود 40 میلیون نفر
همسایگان: ایران، پاکستان، چین، ازبکستان، ترکمنستان
پایتخت: کابل
اقوام: افغانستان کشوری با جامعه چندملیتی و قبیله‌ای است. جمعیت این کشور متشکل از گروه‌های قومی ـ زبانی متعدد از جمله: پشتون، تاجیک، هزاره، ازبک، ایماق، ترکمن، بلوچ، پشه‌ای، نورستانی، گوجر، عرب، براهویی، قزلباش، پامیری، قرقیز، سادات و... است. پشتون‌ها با 40 درصد، تاجیک‌ها با حدود 27 درصد و هزاره‌ها با 20 درصد جمعیت عمده این کشور را تشکیل می‌دهند.
اگر بخواهیم تاریخ افغانستان در صد سال اخیر را بررسی کنیم می‌توانیم آن را به هفت دوره تقسیم کنیم.
یک: دوره پادشاهی از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۵۲
دو: دوره حکومت جمهوری افغانستان ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷
سه: انقلاب ۷ ثور و دوره جمهوری خلق افغانستان ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۱
چهار: پیروزی و دولت مجاهدین
پنج: دوره حکومت اول طالبان و امارت اسلامی افغانستان
شش: دوره جمهوری اسلامی افغانستان
هفت: دوره دوم حکومت طالبان ۱۴۰۰
پس از شکست بریتانیا در سومین جنگ با افغانستان، امان‌الله خان اعلام استقلال کرد اما حبیب‌الله کلکانی علیه او قیام کرد. حکومت او فقط 10 ماه به طول انجامید و محمد نادر خان، وزیر جنگ پیشین امان‌الله خان، او را سرنگون کرد. نادر شاه چهار سال حکومت کرد اما سرانجام به دست دانش‌آموزی هزاره‌ای با گلوله کشته شد. در سال ۱۳۱۲، پسرش ظاهر شاه جانشین او شد و تا سال ۱۳۵۲ حکومت کرد. در سال ۱۳۵۲، محمد داوود خان، برادرزاده ظاهر شاه علیه او کودتا کرد و دوره حکومت جمهوری را در افغانستان پایه‌گذاری کرد. او پنج سال در قدرت بود اما با انقلاب 7 ثور سال 1357 و به‌قدرت‌رسیدن کمونیست‌ها، نور محمد تره‌کی به عنوان اولین رئیس‌جمهور خلق افغانستان انتخاب شد. پس از یک سال به دلیل اختلافات درون‌حزبی، تره‌کی ترور شد و حفیظ‌الله امین، به عنوان دومین رئیس‌جمهور خلق افغانستان انتخاب شد. در سال ۱۳۵۸ شوروی به دلیل بی‌اعتمادی به امین و تصور اینکه او به دنبال ارتباط با غربی‌هاست به افغانستان حمله نظامی کرد؛ امین را کشت و ببرک کارمل را به عنوان سومین رئیس‌جمهور خلق افغانستان انتخاب کرد. به دلیل شرایط دوره کارمل، وقوع انقلاب ایران و دخالت آمریکا، عربستان و پاکستان گروه القاعده و طالبان شکل گرفت. به دلیل نارضایتی مردم و حملات چریکی مجاهدین افغان ببرک کارمل هم ناچار شد پس از شش سال از ریاست‌جمهوری خلق کناره‌گیری کرده و در سال ۱۳۶۵، نجیب‌الله به عنوان آخرین رئیس‌جمهور خلق افغانستان انتخاب شد. با پیروزی مجاهدین در سال ۱۳۷۱ دوره حکومتی مارکسیست‌ها هم در افغانستان به پایان رسید و نجیب‌الله به سازمان ملل پناهنده شد. سپس صبغت‌الله مجددی رهبر جبهه نجات افغانستان به عنوان رئیس‌جمهور موقت انتخاب شد اما پس از دو ماه به دلیل کهولت سن درگذشت. سپس برهان‌الدین ربانی رهبر جمعیت اسلامی افغانستان با پیشنهاد شورای حل و عقد به عنوان رئیس‌جمهور و گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی به عنوان نخست‌وزیر انتخاب شدند؛ اما حکمتیار پشتون بود و ریاست‌جمهوری را حق مردم پشتونستان می‌دانست نه نخست‌وزیری و در یک اقدام عجیب برای ازمیان‌بردن رقبای خود، کابل را کورکورانه با توپ و سلاح‌های سنگین گلوله‌باران کرد. البته ربانی و اعضای دولت او آسیب ندیدند. از همین‌جا جنگ داخلی مجاهدین برای کسب قدرت شروع شد و در این اوضاع گروه طالبان به رهبری ملا عمر با حمایت و پشتیبانی عربستان و پاکستان مسلح شدند و به تدریج ولایات مختلف افغانستان را که تحت تسلط دولت قانونی برهان‌الدین ربانی بود، تصرف کردند. نهایتا پس از گذشت چهار سال از پیروزی مجاهدان، نیروهای نظامی طالب با تصرف 70 درصد از خاک افغانستان در سال 1375 وارد کابل شده و تشکیل امارت اسلامی افغانستان را به رهبری ملامحمد عمر براساس شریعت اعلام کردند. در این دوران و در حالی که طالبان مشغول تحکیم امارت اسلامی خود بود، تروریست‌های القاعده به رهبری اسامه بن لادن در 11 سپتامبر سال 2001، برج‌های تجارت جهانی را منهدم کردند. به تلافی این اقدام آمریکا در سال 1380 در ائتلافی با بیش از 40 کشور جهان و با همکاری مجاهدین افغانستانی، به کابل و مقر طالبان در شهرهای قندهار و جلال‌آباد حمله کرد و با پشتیبانی بمب‌افکن‌های پیشرفته آمریکایی، در کمتر از یک ماه طالبان را شکست داد و حامد کرزی به عنوان رئیس‌جمهور موقت افغانستان انتخاب شد.
پس از کرزی در سال 1393 در انتخابات ریاست‌جمهوری که رقابت اصلی بین عبدالله عبدالله و محمد اشرف‌غنی (وزیر مالیه دولت کرزی) بود، غنی با اما و اگرهای فراوان رئیس‌جمهور شد هرچند به دلیل اثبات تقلب گسترده در برگزاری انتخابات، قرار شد که قدرت به طور مشترک بین عبدالله و غنی تقسیم شود و غنی به عنوان رئیس‌جمهور و عبدالله به عنوان رئیس اجراییه افغانستان مشغول به کار شدند. اشرف غنی مجددا در انتخابات سال 1398 در رقابتی تنگاتنگ با عبدالله عبدالله، برنده شد و این‌بار هم بحث تقلب در انتخابات مطرح شد که نهایتا عبدالله به‌عنوان رئیس شورای عالی مصالحه ملی در کنار رئیس‌جمهور قرار گرفت. در دوران ریاست‌جمهوری اشرف غنی، طالبان مجددا به بازسازی خود پرداختند و بخش‌هایی از جنوب کشور را هم تصرف کردند. در زمان ریاست‌جمهوری ترامپ و در اسفندماه 1398 در قطر، بین طالبان و زلمی خلیل‌زاد به عنوان نماینده دولت آمریکا توافق‌نامه صلحی امضا شد که به موجب آن ایالات متحده متعهد شد که تمام نیروهای نظامی آمریکا، متحدان و شرکای ائتلافی را در ۱۴ ماه پس از اعلام این موافقت‌نامه خارج کند. با خروج نظامیان آمریکا و ائتلاف مطابق برنامه مندرج در توافق‌نامه صلح قطر، طالبان هم با شکست نظامیان محلی دولت، به‌تدریج بخش‌های بیشتری از افغانستان را تصرف کردند که نهایتا چند روز قبل از تاریخ خروج کامل نیروهای آمریکایی، در مرداد ماه 1400 نیروهای طالب با تصرف شهرهای بزرگ به پشت دروازه‌های کابل رسیدند. با شنیدن این خبر رئیس‌جمهور اشرف غنی، از افغانستان گریخت و به این ترتیب در تاریخ 24 مرداد 1400 طالبان پس از 20 سال بار دیگر کابل را تصرف کرده و امارت اسلامی افغانستان را احیا کرد.
منبع: تاریخ افغانستان در صد سال اخیر، سایت سلام صدا
