چرا توسعه بندری چابهار مهم است؟

حسین شهدادی *

بندر شهید بهشتی چابهار مهم‌ترین رقیب بنادر خلیج فارس است؛ چراکه نسبت به بنادر خلیج فارس از دسترسی بهتری برخوردار است، به طوری که به دلیل موقعیت جغرافیایی این بندر در کرانه دریای عمان و نقطه ورود به خلیج فارس، پهلوگیری و تخلیه و بارگیری کشتی‌ها در بندر شهید بهشتی نسبت به سایر بنادر خلیج فارس اقتصادی‌تر و به‌صرفه‌تر است. طبق آمارها، سالانه بیش‌از سه هزار کشتی وارد خلیج فارس می‌شوند. تخلیه و بارگیری این کشتی‌ها در چابهار موجب می‌شود هزینه‌های تخلیه و بارگیری به شکل فزاینده‌ای کاهش یابد. البته ناگفته نماند همه این مزیت‌های اقتصادی زمانی میسر می‌شود که اتصال ریلی به بندر چابهار تکمیل شود؛ چراکه درحال‌حاضر پس‌کرانه ریل و جاده این بندر امکان حمل بارها با تناژ بالا در سال را ندارد.

همچنین بندر چابهار بهترین موقعیت را برای خدمات‌رسانی به کشتی‌های ورودی به خلیج فارس دارد؛ مشخصا سوخت‌رسانی به کشتی‌های ورودی به خلیج فارس و اصطلاحا بانکرینگ موجب می‌شود درآمد زیادی نصیب کشور شود. این در حالی است که در‌حال‌حاضر بندر فجیره امارت متحده عربی که در خلیج فارس و بسیار دورتر از اقیانوس است، مهم‌ترین بندر بانکرینگ خلیج فارس محسوب می‌شود.

بندر چابهار همچنین نسبت به بندر گوادر پاکستان رقابتی‌تر و به‌صرفه‌تر است؛ چرا‌که اتصال گوادر به کشورهای آسیای میانه و افغانستان به دلیل ناهمواری‌های گسترده و مناطق کوهستانی شمال پاکستان، سخت‌تر و هزینه‌برتر است. همچنین به دلیل بهای پایین انرژی در ایران، بندر چابهار نسبت به گوادر از نظر انرژی‌ هم به‌صرفه‌تر است. علاوه بر اینها، موقعیت شبه‌جزیره‌ای بندر گوادر موجب شده این بندر محدودیت توسعه‌ داشته باشد؛ به زبان گویاتر بندر گوادر زمین‌های کمتری برای توسعه دارد، درحالی‌که بندر چابهار چنین محدودیتی ندارد و زمین‌های بایر و فراوانی برای طرح‌های آتی توسعه به‌عنوان یک ابربندر در اختیار دارد.

در‌حال‌حاضر با اجرای طرح توسعه بندر شهید بهشتی و توسعه فیزیکی زیرساخت‌های بندری در کنار تأمین تجهیزات استراتژیک تخلیه و بارگیری، امکان ارائه عملیات بندری برای طیف گسترده‌ای از کالاها فراهم شده است.

در سال‌های اخیر شکل‌گیری پارادایم توسعه سواحل دریای عمان، رونق محور شرق و مزیت‌های ترانزیتی بندر چابهار موجب شد برنامه‌ها و اقداماتی برای افزایش ترافیک کالا و کشتی، رشد واردات کالاهای اساسی، توسعه صادرات غیرنفتی و ترانزیت کالا از مبادی و مقاصد کشور‌های منطقه از طریق بندر چابهار انجام شود. هرچند باید اشاره کرد هنوز این اقدامات کافی نیست و آنچه اهمیت و نقش بندر چابهار را در فرایند یکپارچه‌سازی فعالیت‌های بندری با شبکه حمل‌ونقل بین‌المللی کالا پررنگ خواهد کرد، تلاش برای افزایش ضریب دسترسی بندر از طریق ایجاد شبکه حمل‌ونقل کانتینری در بندر چابهار است. مزایای اصلی حمل‌ونقل کانتینری از قبیل استانداردبودن با قابلیت حمل‌ونقل کانتینر در هر نقطه‌ای از جهان با هر وسیله حمل‌ونقل، انعطاف‌پذیری کانتینر برای حمل طیف گسترده‌ای از کالاها، هزینه کم و صرفه‌جویی در اقتصاد مقیاس سرعت بالای جابه‌جایی و انتقال، استفاده از کانتینر به‌عنوان انبار و امنیت و ایمنی و از همه مهم‌تر امکان استفاده طیف وسیعی از ذی‌نفعان از فضای کانتینر برای جابه‌جایی، موجب شده است که حمل‌ونقل کانتینری به‌عنوان زنجیره تأمین واقعی جهانی در نظر گرفته شود و بیش از 50 درصد تجارت جهانی توسط کانتینر انجام شود.

آنچه بر اهمیت و نقش یک بندر جهت افزایش عملیات کانتینری تأثیر‌گذار خواهد بود، علاوه بر موقعیت جغرافیایی و زیرساخت‌های بندر، تردد منظم خطوط مختلف کشتی‌رانی، اشتیاق فرستندگان و دریافت‌کنندگان کالا در استفاده از بندر، تجهیزات مناسب تخلیه و بارگیری و صفافی و برقراری شبکه‌ای از ارتباط مالکان کانتینر، شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی، فورواردرها و تجار از عوامل اصلی توسعه شبکه حمل‌ونقل بین‌المللی بندر هستند‌. از ابتدای سال جاری تلاش‌های مشترک سازمان بنادر و دریانوردی و گروه کشتی‌رانی جمهوری اسلامی ایران منجر به ایجاد سرویس‌های حمل کانتینری از مبدأ و مقصد بندر چابهار به برخی از بنادر کشورهای هند، چین و کشورهای حوزه خلیج فارس شده است و در‌حال‌حاضر تردد شناورهای بزرگ کانتینری با ظرفیت 6500 TEU به بندر چابهار در‌حال انجام است.

همچنین باید گفت رویکرد اولیه برای ایجاد سرویس منظم حمل کانتینری، فراهم‌کردن بستر مناسب تجارت دریایی برای ذی‌نفعان تجاری به مقاصد پرتکرار تردد کالا و کانتینر برای تمام رویه‌های گمرکی و توسعه فعالیت‌های تجاری با کشورهای همسایه در راستای برنامه‌های دولت خواهد بود و پرواضح است که گزاره کاهش زمان و هزینه پایین انتقال کالا فاکتور تعیین‌کننده برای استقبال صاحبان کالا، تجار و فعالان اقتصادی است.

در این راستا و با هدف حفظ و پایداری این خدمات اقدامات ذیل ضروری است:

تلاش برای کاهش زمان و هزینه‌های انتقال دریایی کانتینر، احصای نیازمندی‌های صاحبان کالا، صادرکنندگان و واردکنندگان کالا و فراهم‌کردن بستر مناسب در ارائه خدمات تحویل به‌موقع کانتینر در مقصد، انعطاف‌پذیری و افزایش سرعت در ارائه خدمات اسنادی حمل‌ونقل دریایی کانتینر، فراهم‌کردن بستر ارائه خدمات به‌صورت رقابتی برای کانتینرهای SOC و کانتینرهای متعلق به سایر خطوط کشتی‌رانی، فراهم‌کردن بستر لازم برای خدمات کانتینری Door to Door برای کالاهای ترانزیتی و تأمین و توسعه تجهیزات تخلیه و بارگیری و صفافی کانتینر در بندر از‌جمله اقدامات مهمی هستند که باید در جهت توسعه بندر چابهار انجام شوند.

* معاون اقتصادی اداره کل بنادر و دریانوردی سیستان‌و‌بلوچستان