خطر نابودی برای زبان مادری

روز جهانی زبان مادری، یعنی ۲۱ فوریه برابر با امروز، در سال 1999 و در کنفرانس عمومی سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) اعلام شد.

‌پیشینه:

 پیشنهاد این روز از سوی بنگلادش بود و پس از استقبال مجمع عمومی سازمان ملل در سال 2002 با قطع‌نامه‌ای تأیید شد. در می‌ 2007 مجمع عمومی در قطع‌نامه‌ای دیگر از کشورهای عضو خواست «برای پاسداشت و حفظ همه زبان‌های مورد استفاده در کشور خود بکوشند» و در همین راستا سال 2008 را به‌عنوان سال جهانی زبان‌ها برای گسترش یکپارچگی در تنوع و تفاهم بین کشورها از طریق چند‌‌زبانگی و چند‌ فرهنگ‌گرایی اعلام کرد و یونسکو را جایگاه اصلی این رویداد معرفی کرد. از آن سال تاکنون در این روز و هر‌ساله مراسم‌های گوناگون جهانی و ملی در جای‌جای جهان برگزار و این رویداد گرامی داشته‌ می‌شود.

‌آموزش چند‌زبانه؛ ستون‌ یادگیری و یادگیری میان‌نسلی: 

جوامع چند‌زبانه و چند‌فرهنگی از راه حفظ زبان‌های خود که همانند راهی برای آموختن دانش سنتی و حفظ میراث فرهنگی عمل می‌کنند، در مسیر پیشرفت قرار می‌گیرند. با‌این‌حال تنوع زبانی با از‌میان‌رفتن زبان‌های بیشتر، با تهدیدهای فزاینده‌ای روبه‌رو است. اکنون 40 درصد از جمعیت جهان به آموزش به زبان مادری خود دسترسی ندارند. این درصد در مناطق ویژه‌ای در جهان از 90 درصد نیز فراتر می‌رود. پژوهش‌ها بر مزایای بهره‌گیری از زبان مادری برای آموزش دانش‌آموزانِ زبان‌آموز تأکید می‌کند؛ مزایایی مانند تقویت نتایج آموزشی بهتر، بالا‌بردن اعتماد‌به‌نفس و افزایش مهارت‌های سنجش‌گرانه‌اندیشی (تفکر انتقادی). این رویکرد همچنین از یادگیری میان‌نسلی و حفظ میراث فرهنگی پشتیبانی می‌کند. روز جهانی زبان مادری که در نخستین گام از سوی یونسکو اعلام و سپس در مجمع عمومی سازمان ملل پذیرفته شد، بر نقش زبان‌ها در گسترش دستیابی به هدف‌های توسعه پایدار و فراگیری آنها تأکید دارد. سیاست‌های آموزش چندزبانه که در شعار این روز در سال 2024 یعنی «آموزش چندزبانه؛ یکی از ستون‌های یادگیری و یادگیری میان‌نسلی» برجسته شده‌اند، برای آموزش فراگیر و نگهبانی از زبان‌های بومی بسیار مهم‌اند. با آغاز آموزش به زبان مادری و آشنایی گام‌به‌گام با زبان‌های دیگر، سدهای میان خانه و مدرسه برداشته‌ شده و یادگیری کارآمد را آسان می‌کند. آموزش چندزبانه نه‌تنها جوامع فراگیر را گسترش می‌دهد؛ بلکه به حفظ زبان‌هایی که چیرگی ندارند، زبان‌های اقلیت و بومی نیز کمک می‌کند. این سنگِ بنای دستیابی به دسترسی عادلانه به آموزش و فرصت‌های یادگیری در طول زندگی، برای همه است.

‌نگهداری از تنوع زبانی: 

زبان‌ها با مفاهیم پیچیده‌ای که برای هویت، ارتباطات، درهم‌آمیختگی اجتماعی، آموزش و توسعه دارند، برای مردم و زمین از اهمیت راهبردی برخوردارند. با این حال به دلیل فرایندهای جهانی‌شدن، زبان‌ها به شکل فزاینده‌ای تهدید شده یا در خطر ناپدید‌شدن کامل هستند. هنگامی که زبان‌ها ناپدید می‌شوند، ملیله‌های پربار تنوع فرهنگی جهان ناپدید می‌شوند. فرصت‌ها، سنت‌ها، حافظه، شیوه‌های یکتای اندیشه و زبان -به‌عنوان سرچشمه‌های ارزشمند برای تضمین آینده‌ای بهتر- نیز از دست می‌روند. در جهان هر دو هفته یک زبان از میان می‌رود و کل میراث فرهنگی و فکری را با خود می‌برد. دست‌کم 45 درصد از هفت هزار زبانی که در جهان با آنها حرف زده‌ می‌شود، در خطر نابودی‌اند. تنها چند درصد اندک از زبان‌ها که در سامانه‌های آموزشی و گستره عمومی جای گرفته‌اند و کمتر از صد زبان در فضای دیجیتال به کار گرفته می‌شوند. روز جهانی زبان مادری هر‌ساله برای گسترش تنوع زبانی و فرهنگی و چند‌زبانگی برگزار می‌شود.