فتح‌الله گولن درگذشت

فتح‌الله گولن، مخالف سرشناس اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در ۸۳‌سالگی در پنسیلوانیای آمریکا درگذشت. هرکول، رسانه رسمی فتح‌الله گولن، صبح روز گذشته در صفحه ایکس خود بدون اشاره به دلیل مرگ گولن اعلام کرد‌ این رهبر مذهبی در بیمارستانی در پنسیلوانیا درگذشت. فتح‌الله گولن در زمانی که رجب‌طیب اردوغان به عنوان نخست‌وزیر ترکیه منصوب شد، از او حمایت کرد، اما بعد از مدتی به انتقاد و مخالفت با سیاست‌های او پرداخت. اردوغان در سال ۲۰۱۴ رئیس‌جمهور ترکیه شد و در سال ۲۰۱۶، فتح‌الله گولن را به کودتای نافرجام علیه دولت خود متهم کرد؛ اتهامی که هرگز اثبات نشد. گولن از سال ۱۹۹۹ تا زمان مرگ در آمریکا زندگی می‌کرد. فتح‌الله گولن بنیان‌گذار یک جنبش اسلامی قدرتمند در ترکیه و فراتر از آن بود اما هشت سال آخر عمر خود را در‌حالی‌که به سازماندهی «کودتا» علیه رجب‌طیب اردوغان متهم بود‌ سپری کرد. او از حامیان و متحدان اولیه رجب‌طیب اردوغان در مسیر قدرت‌یابی سیاسی او در حزب عدالت و توسعه بود اما روابط میان آن‌ دو بعدها به‌شدت تیره شد. نام فتح‌الله گولن در رویدادهای میانه تابستان سال ۲۰۱۶ در ترکیه پیاپی مطرح شد؛ زمانی که اردوغان با متهم‌کردن گولن به «کودتا» و اعلام شکست آن جریان، هزاران نفر از شهروندان را از ارتش و نهادهای قضائی تا ادارات و مدرسان دانشگاه‌ها و مدارس بازداشت کرد و به پای میز محاکمه کشاند.

پیش از آنچه اردوغان و حامیان او کودتای نظامی نامیده بودند، تجمع‌های اعتراضی گسترده‌ای علیه حکومت وقت ضمن درگیری‌های بی‌وقفه میان حامیان و مخالفان اردوغان بر سر نهادهای مختلف و همچنین در زمینه پرونده‌های فساد علیه نزدیکان و وابستگان اردوغان در جریان بود.

در پی اعلام «شکست کودتا»، اردوغان و مسئولان جدیدی که برای ستاد ارتش، پلیس و قوه قضائیه منصوب شدند، اعلام کردند‌ اعضای «دولت موازی» را از این کشور حذف خواهند کرد و دیگر نفوذ عوامل مورد حمایت گولن در اداره حکومت را تحمل نمی‌کنند. فتح‌الله گولن با رد طراحی کودتا در کشورش، اردوغان را به اعمال قدرت و تسلط بیشتر بر ارکان حکومتی متهم کرده بود. آمریکا درخواست ترکیه برای استرداد گولن را که خواهان تحویل‌گرفتن او برای محاکمه در کشور بود، در هر دو دولت باراک اوباما و دونالد ترامپ عملا رد کرده بود. فتح‌الله گولن گفته بود اگر آمریکا او را مسترد کند، از آن پیروی خواهد کرد. او ۲۵ سال پیش در پی متهم‌شدن به تضعیف سکولاریسم در ترکیه به آمریکا رفت و در تبعیدی خودخواسته در آن کشور ماندگار شد. زندگی او در آمریکا به گسترش مؤسسات آموزشی و اجتماعی وابسته به او در کشورهای خارجی، در ادامه جنبش موسوم به «گولن» انجامید. این مؤسسات از جمله در کشورهای آسیای میانه و شرق اروپا نیز برقرار بود. فتح‌الله گولن از دهه 70 قرن بیستم با ایجاد نهادهایی برای آموزش و ارائه «خدمات عمومی» دیدگاه‌های خود را در مورد نقش «اسلام میانه‌رو» در هدایت زندگی مردم به پیش برده بود که بعدها به برپایی مدارس، دانشگاه‌ها و مؤسسات حرفه‌ای و فنی هم منجر شد. با اقامت او در آمریکا، این شبکه در خارج از ترکیه نیز گسترش یافت که به جذب مسلمانان زیادی در کشورهای غربی به مدارس و نهادهای دینی و تربیتی این شبکه منجر شد. مراکز آموزشی مورد حمایت «جنبش خدمت» از سوی تجار و بازرگانان حمایت می‌شود و دانش‌آموزانی که در این مراکز به تحصیل مشغول‌اند، معمولا از اقشار فقیر هستند. منتقدان، گولن را متهم می‌کنند که این افراد را به آسانی به خدمت می‌گیرد‌ در‌حالی‌که سازمانش فاقد ساختار رسمی بین‌المللی یا فهرستی متشکل از اعضای رسمی است. اعضای این سازمان می‌گویند فقط از آن رو که تحت تأثیر پیام خدمات اجتماعی گولن قرار گرفته‌اند، در این سازمان در کنار یکدیگر به فعالیت مشغول‌اند.

مدارس گولن که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در آسیای مرکزی مورد استقبال قرار گرفتند، بعد‌ها با این اتهام که در آنها فعالیت‌های اسلام‌گرایانه ترویج می‌شود، از سوی دولت‌های این مناطق از دست جنبش گولن خارج شد. با‌این‌حال این جنبش در هیچ‌جا به اندازه ترکیه مورد غضب قرار نگرفته است. دولت اردوغان به‌طور مکرر پیروان گولن را به سوءاستفاده از موقعیت خود در ساختار دولتی برای تضعیف و غصب دولت متهم کرده است. اردوغان چندین بار گولن را به تلاش‌های پشت پرده برای مخدوش‌کردن دولت خود محکوم کرده بود؛ از جمله در سال ۲۰۱۳ و در جریان بررسی یک رسوایی از سوی پلیس که چند نفر از نزدیکان اردوغان به دست‌داشتن در این رسوایی مالی محکوم شدند.