گزارشی از ادعاهای ضدونقیض متولیان اجرائی که بازار برنج را نابسامان کرده و به صعود قیمت‌ها دامن زده است
غائله برنج
«آقای قالیباف به حضرت عباس انبارهای ما پر از برنج است»؛ این جمله‌ای است که رضا حاجی‌پور، نماینده مردم آمل و لاریجان در جلسه علنی به زبان آورد و با واردات برنج مخالفت کرد. هفته‌هاست که ماجرای آشفته‌بازار برنج در محافل مختلف گل انداخته است و ادعاهای ضدونقیض زیادی شنیده می‌شود. از یک سو نمایندگان استان‌های شمالی کشور در مجلس مدعی هستند انبارها پر از برنج است و دولت باید جلوی واردات را بگیرد و از سوی دیگر مجمع نمایندگان استان‌های ساحلی و جنوب کشور در نامه‌ای به رئیس‌جمهوری، نوشته‌اند مردم کم‌درآمد قدرت خرید برنج ایرانی را ندارند و با ممنوعیت واردات و افزایش قیمت برنج خارجی، فشار زیادی بر جیب مردم کم‌درآمد استان‌های مرزی وارد شده است.
شرق: «آقای قالیباف به حضرت عباس انبارهای ما پر از برنج است»؛ این جمله‌ای است که رضا حاجی‌پور، نماینده مردم آمل و لاریجان در جلسه علنی به زبان آورد و با واردات برنج مخالفت کرد. هفته‌هاست که ماجرای آشفته‌بازار برنج در محافل مختلف گل انداخته است و ادعاهای ضدونقیض زیادی شنیده می‌شود. از یک سو نمایندگان استان‌های شمالی کشور در مجلس مدعی هستند انبارها پر از برنج است و دولت باید جلوی واردات را بگیرد و از سوی دیگر مجمع نمایندگان استان‌های ساحلی و جنوب کشور در نامه‌ای به رئیس‌جمهوری، نوشته‌اند مردم کم‌درآمد قدرت خرید برنج ایرانی را ندارند و با ممنوعیت واردات و افزایش قیمت برنج خارجی، فشار زیادی بر جیب مردم کم‌درآمد استان‌های مرزی وارد شده است.
ادعای پر‌و‌پیمان‌بودن انبارهای برنج
بازار برنج در شرایطی نابسامان شده است که خرداد سال 1402 تولیدکنندگان برنج مدعی شدند واردات بیش از حد سبب شده است که برنج در انبارها روی دست کشاورزان بماند. همان زمان اسفندیار قاسم‌زاده، دبیر انجمن برنج مازندران، به همشهری آنلاین گفته بود: «واردات بی‌حد برنج خارجی که چهار برابر بیش از نیاز داخل بود، آسیب‌هایی جدی به تولیدکنندگان وارد کرده است و به جای اینکه کشاورزان تشویق شوند با انگیزه بیشتر تلاش کنند که بتوانند تولید را در واحد سطح افزایش دهند و وابستگی به واردات را کم کنند، معکوس عمل کردند و برنج‌های خارجی بی‌کیفیت را با ارز نیمایی وارد بازار کشور کردند و اعلام می‌کنند که تولید برنج ایرانی گران است و رقابت‌پذیر نیست». از سوی دیگر، وزارت کشاورزی مدعی شده است تا رسیدن بازار برنج به خودکفایی فاصله چندانی وجود ندارد. بر اساس آمارهای اعلامی وزارت جهاد کشاورزی، سال ۱۴۰۰ میزان تولید برنج دو میلیون تن، سال ۱۴۰۱ تولید دومیلیونو ۳۰۰ هزار تن و سال گذشته دومیلیونو ۵۰۰ هزار تن بوده که امسال هم تولید دومیلیونو ۷۰۰ تا دومیلیونو ۸۰۰ هزار تن هدف‌گذاری شده است که این مسئله بیانگر رشد ۷۰۰درصدی تولید برنج سفید بدون افزایش سطح زیر کشت در سه سال اخیر بوده است.
جهش قیمت برنج
در شرایطی که ادعا می‌شود انبارها مملو از برنج است و سال گذشته چهار برابر نیاز داخلی برنج وارد شده، در بازار اتفاقات دیگری در جریان است. بازاریان می‌گویند عرضه برنج داخلی و خارجی کم شده و قیمت‌ها به‌شدت افزایش داشته است.
رضا کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی، به «شرق» می‌گوید: در یک ماه گذشته قیمت عمده‌فروشی هر کیلوگرم برنج پاکستانی 37 هزار تومان بود، اما اکنون به 60 هزار تومان رسیده است و قیمت هر کیلوگرم برنج هندی در عمده‌فروشی‌ها که 45 هزار تومان بود، هم‌اکنون به 75 تا 76 هزار تومان صعود کرده است. به گفته او، بهای هر کیلوگرم برنج ایرانی نیز در یک ماه گذشته بین هفت تا 10 هزار تومان افزایش داشته است. البته گزارش‌های بانک مرکزی هم از صعود درخور توجه بهای برنج حکایت دارد. گزارش متوسط قیمت خرده‌فروشی مواد غذایی در هفته منتهی به 27 مهر امسال نشان می‌دهد بهای برنج خارجی در یک هفته رشد درخور توجه 5.3درصدی را تجربه کرده است و برنج درجه یک و درجه دو ایرانی نیز 0.8 و 0.9 درصد افزایش قیمت را تجربه کرده‌اند. کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی، توضیح می‌دهد: بین 100 تا 120 هزار تن برنج در گمرکات جنوب کشور رسوب کرده است و دولت به دلیل ممنوعیت واردات برنج در فصل برداشت اجازه نمی‌دهد این محموله در بازار توزیع شود. او درباره علت کمبود عرضه برنج ایرانی در بازار می‌گوید: از آنجا که دولت واردکنندگان را موظف کرده است در ازای دو کیلوگرم واردات برنج، یک کیلوگرم برنج ایرانی بخرند، بسیاری از واردکنندگان در حال خرید برنج ایرانی هستند تا مجوزهای واردات را دریافت کنند. ضمن اینکه کشاورزان برخوردار هم با توجه به افزایش قیمت برنج، از عرضه محصول خود به بازار خودداری می‌کنند و مجموع این مسائل موجب به‌هم‌ریختگی بازار برنج شده است.
ماجرای خودروسازان را با سفره مردم تکرار نکنید
این سمت ماجرا یعنی واردکنندگان هم می‌گویند تولید برنج ایرانی گران تمام می‌شود و دولت نمی‌تواند به بهانه حمایت از تولید داخلی، سفره اقشار آسیب‌پذیر را کوچک‌تر کند. آنها معتقد‌ند برنج خودرو نیست که دولت به بهانه تولید داخل سال‌هاست خودروی بی‌کیفیت و گران را به مصرف‌کننده ایرانی تحمیل می‌کند، بلکه مسئله درباره سفره مردم است و اقشار آسیب‌پذیر را نمی‌توان مجبور به خرید برنج گران‌قیمت ایرانی کرد.
حالا انجمن تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان برنج ایران، به وزیر صنعت، معدن و تجارت نامه نوشته‌اند و نسبت به وضعیت بازار برنج هشدار داده‌اند. این در حالی است که پیش از این، بارها فعالان بازار برنج در تذکرهایی جداگانه وضعیت بازار برنج کشور را نامساعد توصیف کرده بودند. انجمن تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان برنج ایران در گزارشی به دولت تأکید کرده است: «کشور سالانه نیاز به یک میلیون تا یک‌میلیون‌و 200 هزار تن برنج وارداتی دارد که نیمی از آن باید در نیمه اول سال و پیش از فرا‌رسیدن دوره ممنوعیت فصلی واردات، به کشور وارد شود. این در حالی است که در سال‌هایی که کشور با خشک‌سالی روبه‌رو است، مانند امسال، میزان واردات باید بیشتر شود، اما ارائه آمار نادرست از سوی برخی مدیران میانی کاهش تولید را کتمان و بر افزایش 30 تا 40 درصدی تولید در سال خشک تأکید می‌کنند. شاید پذیرش این آمار و ارقام تا هفته‌های پیش قابل قبول بود، اما با افزایش جهشی قیمت‌ها در بازار، همچنان به ادله نادرست و غیرمنطقی استناد‌کردن جای سؤال دارد». انجمن واردکنندگان برنج در ادامه تأکید کرده است: «درحالی‌که پیش از شروع دوره ممنوعیت واردات برنج، حدود صد هزار تن وارد گمرکات کشور شده بود که ترخیص آنها می‌توانست جریان کمبود و گرانی برنج را برای مدت یک تا یک ماه و نیم به تعویق بیندازد، اما متأسفانه همچنان مدیران دولتی معتقد‌ند 450 هزار تن برنج وارد‌شده زیاد هم هست و این باور غلط تا جایی پیش می‌رود که واردکنندگان را در مظان اتهام احتکار قرار داده و تهدید می‌کنند. با ورود به هفته آخر مهرماه، روند افزایش قیمت برنج شدت گرفت، اما همچنان مدیران دولتی بر مواضع خود پافشاری می‌کنند. پس از طی‌کردن پروسه‌ای چند‌هفته‌ای در وزارت جهاد کشاورزی جهت تصمیم‌گیری برای آزادسازی صد هزار تن برنج رسوب‌کرده در گمرکات، ارجاع این پرونده به وزارت صمت و معاونت بازرگانی آن، یعنی تکرار و طی‌کردن همان مسیر از ابتدا ولی این بار در شرایطی که بازار وارد شرایط بحرانی شده است». در ادامه این نامه آمده است: «مدیران میانی جهاد کشاورزی با شایعه تولید دومیلیونو 700 هزار تن در سال زراعی 1403 در شرایطی که برنج ایرانی در فصل برداشت 30 درصد افزایش قیمت پیدا کرده، به دنبال چه چیزی هستند؟ اگر واقعا به این ارقام تولید اعتقاد دارند، میزان موجودی در هر شالی‌کوبی و کارخانه را در سامانه جامع تجارت یا سامانه انبارها ثبت و رسما طی مکاتبه‌ای از وزیر محترم جهاد کشاورزی به ستاد تنظیم بازار کشور با احتساب واردات انجام‌شده اعلام و عدم نیاز به ادامه واردات، مسئولیت تنظیم بازار برنج و عواقب آن را بپذیرند.
واردات 450 هزار تن برنج تا شروع دوره ممنوعیت واردات در سال 1403 بدون انتقال هیچ‌گونه موجودی از سال 1402 و رسوب 120 هزار تن کالا در گمرکات کشور موجب شد عرضه برنج خارجی توسط واردکنندگان به صفر برسد که کمبود و گرانی آن در سطح عرضه و خرد مشهود است».
این کشمکش‌ها در شرایطی است که فعالان بازار می‌گویند قدرت خرید مردم در این بازار کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته و عمده تقاضا برای برنج خارجی است. آنها توضیح می‌دهند که مردم در گذشته برنج را به صورت کیسه‌های 50 تا صد کیلوگرمی خریداری می‌کردند، اما در حال حاضر خرید برنج در کیسه‌های کوچک یک تا پنج کیلوگرمی رایج است که حکایت از کاهش قدرت خرید مردم دارد.
طبق گزارش مرکز آمار ایران هم سرانه مصرف برنج از ۳۵ کیلو در سال ۹۷، به ۲۷ کیلو کاهش یافته است.
