چرا نماینده آمریکا در مذاکرات اوکراین و ایران یک نفر است؟

احمد وخشیته-استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه:  اولین آتش‌بس ‌طی سه سال جنگ روسیه و اوکراین شامگاه عید پاک رقم خورد تا خبرنگاران جنگ در دو سوی کارزار همراه با مردم روسیه و اوکراین تصاویر آرام‌ترین شب را به اشتراک بگذارند که هیچ خبری از حملات پهپادی و موشکی دوربرد نبود تا نظامیان روی زمین بنویسند که ناگهان سکوتی غیرعادی برقرار شد و خبرنگاران جنگ تصاویری را منتشر کردند که سربازان دو طرف از این آرامش برای انتقال مجروحان و جمع‌آوری اجساد کشته‌شدگان استفاده می‌کنند. در این میان، هم‌زمان بسیاری از ارتدوکس‌های روسی و اوکراینی نیز مراسم احیای شب عید پاک را در سایه صلح در کلیساها سپری کردند.

‌اگرچه ابتکار عمل آتش‌بس موقت 30ساعته از سوی پوتین مطرح شد، اما گزاف نیست اگر بگوییم که اراده‌ای از هر دو طرف برای تحقق آن وجود داشت، اما‌ هر دو طرف یکدیگر را به نقض بی‌شمار آتش‌بس عید پاک متهم کردند. با این وجود، ‌به نظر می‌رسد‌ جنگ اوکراین در یک‌قدمی رسیدن به صلح قرار دارد. فراموش نکنیم که همین چند ماه پیش، وقتی پوتین پیشنهاد آتش‌بس موقت به مناسبت کریسمس را مطرح کرد، زلنسکی بلافاصله از آن امتناع کرد؛

با‌این‌حال، این بار او نیز به‌سرعت از پیشنهاد آتس‌بس موقت عید پاک استقبال کرد و در کانال تلگرام خود نوشت: «اگر واقعا سکوت کامل حاکم شود، اوکراین پیشنهاد می‌کند که آتش‌بس 30ساعته تمدید شود». به باور من دو مؤلفه را می‌توان در تغییر موضع کنونی زلنسکی نسبت به چهار ماه پیش در نظر گرفت؛ نخست اینکه ترامپ جایگزین بایدن شده است و دیگر همچون دوران رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، بنزین در ماشین جنگ اوکراین نمی‌ریزد و مهم‌تر اینکه روسیه دست بالا را در میدان جنگ دارد و در تمام محورهای خط تماس، نیروهای روسی در مسیر پیشروی هرچند کُند هستند.

من همچون هفت ماه‌ گذشته که در یادداشت‌های ستون «در حوالی سرخ» ارزیابی کرده بودم، معتقدم‌ سیگنال‌های بسیار پررنگی وجود دارد که جنگ اوکراین تا پایان بهار به صلح برسد. شاید در نگاه بدبینانه به نظر آید که آتش‌بس 30ساعته عید پاک تمدید نشد ‌یا طرفین گزارش‌های بسیاری از نقض آن از سوی دیگری منتشر کردند، اما باید توجه داشته باشیم که در این مدت هیچ عملیات نظامی‌ای در مقیاس وسیع وجود نداشت؛ هیچ حمله هوایی، بمباران موشکی ‌یا پهپادی به اهدافی در قلمرو طرفین صورت نگرفت و حتی زلنسکی که چندین اتهام نقض آتش‌بس علیه مسکو مطرح کرد نیز اعتراف کرد که یک آژیر خطر حمله هوایی نیز در این مدت در سراسر اوکراین به صدا درنیامد و فرمت سکوت به‌طور کلی رعایت شد.

بنابراین با این مقدمه قصد دارم ‌تأکید کنم که این آتش‌بس بسیار درخور اهمیت بود و پیام روشنی از حرکت در مسیر رسیدن به صلح میان روسیه و اوکراین است؛ حتی با این وجود که تمدید شد؛ چرا‌که آتش‌بس را باید برآمده از نتایج تاکتیکی مذاکرات در بعد سیاسی تحلیل کرد. به نظر می‌رسد با این ابتکار عمل از سوی پوتین،‌ مسکو به تهدید ترامپ برای خروج از مذاکرات در صورت عدم پیشرفت پاسخ داد و از این‌رو به باور من، ما شاهد یک پیشرفت نسبی در مذاکرات صلح اوکراین هستیم. آنچه مشخص است، کرملین علاقه‌مند نیست‌ تیم ترامپ از مذاکرات خارج شوند و این امر روند عادی‌سازی روابط روسیه و آمریکا را تحت تأثیر قرار دهد که می‌تواند منجر به وضع تحریم‌های جدید ضد‌روسی به ابتکار کنگره آمریکا شود.

از این جهت، ما شاهد یک مذاکرات سازنده در خط مسکو-‌واشنگتن هستیم که ظاهرا روسیه امید دارد کاخ سفید به اوکراین فشار بیاورد تا با شرایط صلح مطابق انتظار کرملین همراه شود و در سوی دیگر، آمریکا در جست‌وجوی آن است که به‌عنوان بخشی از تضمین‌های امنیتی، روسیه در اقدامی متقابل، کمک کند تا جمهوری اسلامی پای میز مذاکره با نمایندگان ایالات متحده بنشیند و در مسیر هم‌گرایی با انتظارات کاخ سفید برای مهار برنامه هسته‌ای ایران حرکت کند. بنابراین ما شاهد یک بازی برد-‌‌برد در محور رهبران روسیه و آمریکا هستیم که موازنه جدیدی را در معماری امنیتی یوروآتلانتیک و نظم نوینی را در موازنه تهدید خاورمیانه به دنبال دارد.

از همین جهت است که ما نقش بسیار پررنگ استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه را چه در حل‌و‌فصل جنگ اوکراین (که باید کیت کلاگ،‌ نماینده ویژه ترامپ در امور اوکراین به‌جای ویتکاف می‌بود) و چه در پرونده هسته‌ای ایران ملاحظه می‌کنیم؛ یعنی یک نفر از سوی ترامپ‌ (استیو ویتکاف)، هم محور مذاکرات آمریکا با روسیه در بحران اوکراین است و هم سرپرست تیم مذاکره‌کننده ایالات متحده برای گفت‌وگو با ایران‌.