پروژه سد ماندگان؛ چالش‌ها و نگرانی‌ها در حوزه حکمرانی منابع آب
پروژه سد ماندگان که در یکی از حساس‌ترین و ارزشمندترین اکوسیستم‌های کشور، یعنی منطقه حفاظت‌شده دنا، در حال اجراست، بدون‌تردید یکی از مسائل پیچیده و بحث‌برانگیز در حوزه منابع آب و محیط زیست به شمار می‌آید، اما آنچه این پروژه را به یکی از موضوعات مهم و درخورتوجه تبدیل کرده، نه‌تنها ابعاد فنی و اقتصادی آن، بلکه نقض واضح اصول قانونی و محیط‌زیستی در فرایند اجرای آن است.
محمد بهرامی سیف‌آباد، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی: پروژه سد ماندگان که در یکی از حساس‌ترین و ارزشمندترین اکوسیستم‌های کشور، یعنی منطقه حفاظت‌شده دنا، در حال اجراست، بدون‌تردید یکی از مسائل پیچیده و بحث‌برانگیز در حوزه منابع آب و محیط زیست به شمار می‌آید، اما آنچه این پروژه را به یکی از موضوعات مهم و درخورتوجه تبدیل کرده، نه‌تنها ابعاد فنی و اقتصادی آن، بلکه نقض واضح اصول قانونی و محیط‌زیستی در فرایند اجرای آن است.
این‌جانب به‌عنوان نماینده مردم شریف بویراحمد، دنا و مارگون در مجلس شورای اسلامی، در پی طرح سؤالی رسمی از وزیر نیرو، خواستار پاسخ‌گویی درباره اجرای پروژه‌هایی مانند سد «ماندگان» و «خیرآباد ۲» بدون اخذ مجوزهای زیست‌محیطی و ارزیابی‌های کارشناسی لازم شدم. بی‌توجهی به قوانین و نادیده‌گرفتن فرایندهای قانونی در این پروژه‌ها، علاوه بر اینکه تخلفاتی آشکار از سوی وزارت نیرو را نمایان می‌کند، می‌تواند تأثیرات جبران‌ناپذیری بر منابع طبیعی کشور و حقوق مردم داشته باشد. سد ماندگان، اگرچه ممکن است در ظاهر به‌عنوان یک پروژه عمرانی و زیرساختی برای تأمین آب به نظر برسد، اما در حقیقت می‌تواند به بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی جدی منجر شود. این پروژه که در یک منطقه حفاظت‌شده با تنوع زیستی غنی قرار دارد، می‌تواند با تغییرات هیدرولوژیک و کاهش شدید جریان آب، زیستگاه‌های طبیعی را تهدید کند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که کاهش دبی رودخانه‌ها تا ۴۰ درصد، به نابودی اکوسیستم‌های وابسته به آنها خواهد انجامید. علاوهبراین، افت سطح آبخوان‌های زیرزمینی به میزان ۱۲ متر، تهدیدی جدی برای منابع آبی محلی، چاه‌ها و قنات‌ها محسوب می‌شود که بسیاری از خانوارها و کشاورزان منطقه به آنها وابسته هستند. این تغییرات می‌تواند پیامدهایی مانند خشکیدن منابع آبی، نابودی کشاورزی سنتی، افزایش مهاجرت و بحران‌های اجتماعی را در پی داشته باشد.
به‌عنوان نایب‌رئیس کمیسیون انرژی مجلس، باید به این نکته اشاره کنم که وزارت نیرو باید مسئولیت خود را در رعایت اصول زیست‌محیطی و حق مردم در تأمین منابع آبی به طور جدی بر عهده بگیرد. پروژه‌هایی مانند سد ماندگان بدون ارزیابی‌های دقیق و علمی نمی‌توانند به توسعه پایدار منتهی شوند. در حقیقت، تجربه پروژه‌های مشابه در کشور نشان داده است که اجرای چنین طرح‌هایی به‌ویژه در مناطق حساس زیست‌محیطی، نه‌تنها مشکلات زیست‌محیطی را حل نکرده، بلکه بحران‌های جدیدی ایجاد کرده که جبران آنها هزینه‌بر و زمان‌بر است.
پرسش‌هایی که باید از وزارت نیرو مطرح شود، این است که چرا پروژه‌هایی با این ابعاد بدون اخذ مجوزهای قانونی لازم و بدون ارزیابی‌های زیست‌محیطی شروع شده‌اند؟ آیا این بی‌توجهی به قوانین یک استثناست یا رویکردی عمومی در وزارتخانه تلقی می‌شود؟ چرا این پروژه‌ها با وجود کسب‌نکردن مجوزهای قانونی، در ردیف‌های بودجه‌ای قرار گرفته‌اند؟
در شرایط کنونی، ضروری است وزارت نیرو به جای تکیه بر پروژه‌های پرهزینه و بحث‌برانگیز سدسازی، به راهکارهای علمی و پایدارتری برای مدیریت منابع آب توجه کند. استفاده از فناوری‌های نوین در آبیاری، مدیریت تقاضا و بهینه‌سازی مصرف آب در بخش‌های کشاورزی و صنعتی، می‌تواند به طور درخور‌توجهی نیاز به پروژه‌های انتقال آب و سدسازی را کاهش دهد. علاوهبراین حفاظت از منابع آب زیرزمینی و توسعه کشاورزی پایدار می‌تواند به حفظ تعادل اکولوژیک و بهبود وضعیت معیشتی مردم کمک کند. با توجه به چالش‌های موجود در پروژه سد ماندگان و دیگر پروژه‌های مشابه، مجلس شورای اسلامی نظارت جدی بر روند اجرای این‌گونه طرح‌ها را در دستور کار خود قرار خواهد داد. وزارت نیرو باید به‌‌طور شفاف و مسئولانه به این سؤالات پاسخ دهد و در اتخاذ تصمیمات خود، اصول علمی و محیط‌زیستی را در اولویت قرار دهد. پروژه سد ماندگان می‌تواند فرصتی برای اثبات تعهد دولت و مسئولان به توسعه پایدار باشد؛ اما اگر بدون توجه به ملاحظات زیست‌محیطی و اجتماعی ادامه یابد، نه‌تنها بحران‌های جدیدی به بار خواهد آورد، بلکه آینده منابع آبی و زیستی کشور را تهدید خواهد کرد.
