تصاویر شوکه‌کننده سدهای خالی
آمار و ارقام رسمی هم نشان می‌دهد از مجموع حجم ۲۰۵ میلیون مترمکعبی مخزن سد امیرکبیر تنها ۱۳ میلیون مترمکعب آب پشت آن ذخیره شده است، به عبارتی در زمان حاضر حدود ۶ درصد ظرفیت پُر و حدود ۹۴ درصد مخزن آن خالی است! سد مذکور که در سال ۱۳۴۰ به بهره‌برداری رسید، بیش از ۲۰ درصد آب شرب تهران را تأمین می‌کند.
انتشار تصاویری شوکه‌کننده از سد امیرکبیر یا به بیان عامیانه سد کرج به عنوان یکی از منابع اصلی تأمین آب پایتخت که ته کشیده و دیگر رمقی برای آن نمانده نگاه‌ها را به سوی خود کشانده است.
روزنامه «قدس» درباره وخامت وضعیت کم آبی کشور در یادداشتی نوشت: این روزها انتشار تصاویری شوکه‌کننده از سد امیرکبیر یا به بیان عامیانه سد کرج به عنوان یکی از منابع اصلی تأمین آب پایتخت که ته کشیده و دیگر رمقی برای آن نمانده نگاه‌ها را به سوی خود کشانده است. در تصاویر مشهود است که سد تقریباً خالی بوده و در بی‌سابقه‌ترین وضعیت خود قرار گرفته است. بسیاری از کاربران در فضای مجازی با اشاره به این مسئله یادآور شدند: «عکس‌های سد کرج یکی از ترسناک‌ترین چیزهایی است که در روزهای اخیر می‌بینیم، وای به حالمان در تابستان گرم تهران».
آمار و ارقام رسمی هم نشان می‌دهد از مجموع حجم ۲۰۵ میلیون مترمکعبی مخزن سد امیرکبیر تنها ۱۳ میلیون مترمکعب آب پشت آن ذخیره شده است، به عبارتی در زمان حاضر حدود ۶ درصد ظرفیت پُر و حدود ۹۴ درصد مخزن آن خالی است! سد مذکور که در سال ۱۳۴۰ به بهره‌برداری رسید، بیش از ۲۰ درصد آب شرب تهران را تأمین می‌کند. این سد همچنین آب مصرفی بیش از ۲۱ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی دشت کرج را فراهم می‌کند. میزان ذخایر سد کرج در روز مشابه سال گذشته که سالی کم‌بارش و خشک را شاهد بودیم، ۳۱ میلیون مترمکعب بود؛ در واقع شرایط فعلی این سد نسبت به پارسال که یکی از خشک‌ترین سال‌های نیم قرن اخیر بود، به مراتب بدتر است. در سال‌های آبی نرمال، در این زمان از سال دست‌کم باید ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب در سد کرج ذخیره شده باشد و میانگین مخزن این سد در انتهای اسفند در ۵۷ سال گذشته، ۱۰۸ میلیون مترمکعب بوده است.
در حالی که امسال شمال، شرق و تا حدودی مرکز کشور به نسبت میانگین بارش‌های خوبی را دریافت کردند، مناطقی از غرب و شمال غرب روند معکوسی داشت. این موضوع در بالادست سد کرج هم اثرگذار بوده تا جایی که به گفته آرش بهاروندی، مدیر کل هواشناسی البرز میزان بارش‌های سال آبی جاری این استان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۶ درصد و در مقایسه با بلندمدت ۴۵ درصد کاهش نشان می‌دهد. با این اوصاف نباید از یاد برد که ۸۸ درصد از جغرافیای ایران در ناحیه خشک و نیمه‌خشک واقع شده و بر این اساس وجود دوره‌های خشک‌سالی و ترسالی چیز عجیب و غریبی نیست، همان گونه که برخی مناطق شرق و مرکز کشور در چند سال اخیر دوره‌های متناوبی از خشک‌سالی را سپری می‌کنند. اصلاً یکی از اهداف کلان سدسازی‌های گسترده در جغرافیای ایران نیز به مدیریت درست آب به ویژه در دوره خشک‌سالی بازمی‌گردد اما چه شده که سد کرج با تنها چند ماه کاهش بارش‌ها به چنین سرنوشتی دچار شده، شرایطی که در طول ۶۳ سال عمر بهره‌برداری آن، بی‌سابقه است.
همان گونه که گفته شد منابع رسمی بر کمبود بارش‌ها در حوضه آبریز سد به عنوان عامل اصلی تأکید می‌کنند. از سوی دیگر برخی با نگاهی خوشبینانه معتقدند به دلیل سرمای شدید اواخر امسال، منابع برفی بالادست دیرتر شروع به آب شدن کرده و این مسئله در وضعیت اخیر اثرگذار است. با این حال اگر به دنبال توجیه کردن باشیم قطعاً هزاران بهانه ریز و درست برای توضیح دادن این مسئله می‌توان ردیف کرد اما اکنون پرسش این است که آیا نمی‌شد با وجود همه چالش‌ها، با مدیریت درست از چنین پیشامد و کاهش سطح آب سد تا این میزان خطرناک جلوگیری کرد؟
من به عنوان یک روزنامه‌نگار قطعاً در حیطه وظایف خود مسئول بوده و در قبال کم‌کاری‌ها باید به مدیران بالادست پاسخگو باشم. این موضوعی ابتدایی و روتین است و برای تمام مشاغل صدق می‌کند، اما آیا کسی ناظر بر وضعیت سد نبوده که زودتر آن را به مقامات گزارش دهد تا بتوان برای مدیریت آب مصرفی کاری کرد؟ جالب آنکه وضعیت فجیع سد کرج برای نخستین بار از سوی برخی منابع خبری افشا شد و این در حالی است که مسئولان مربوط انگار در خواب ناز بوده و اطلاع‌رسانی در این باره نداشته‌اند.
شکی نیست برای ساخت جامعه الگو و نمونه، تک‌تک ما به عنوان شهروند وظایف و تکالیفی بر دوش داریم. اگر من نوعی برای انجام کار محوله حساسیت به خرج داده و آن را به بهترین شکل ممکن انجام دهم به مرور جامعه آرمانی ما شکل خواهد گرفت. با این حال ایراد بزرگی که بر مای ایرانی وارد است این است که هنگام بروز مشکلات از رئیس جمهور گرفته تا کلیت نظام و حتی زمین و زمان را مقصر می‌دانیم جز خودمان را! درباره وضعیت ایجاد شده برای سد کرج هم قطعاً عوامل دخیل و اثرگذار در آن بسیار هستند و جای پرداختن به آن در این مرقومه نیست اما پرسش بسیار ساده است چگونه عوامل ناظر بر وضعیت سد متوجه کاهش شدید سطح آب نبوده‌اند؟ آیا نمی‌شد با نظارت دقیق برای مدیریت آب سد فکری کرد یا حداقل موضوع به موقع به مردم اطلاع‌رسانی می‌شد تا با همراهی شهروندان برای رفع این چالش کاری کرد؟ حالا که کارد به استخوان رسیده آن هم باید شاهد باشیم که اخبار وضعیت موجود از طریق فلان رسانه منعکس شود؟ نکند در این مسئله هم رئیس جمهور، نظام و چه و چه مقصر هستند! یا موضوع کم‌کاری، خیانت یا بی‌عرضگی مسئولان امر است.
با دیدن تصاویر سد کرج یاد سیل ویرانگر چند سال پیش در خوزستان افتادم. یادم است که سال ۱۳۹۸ باز کردن ناگهانی دریچه‌های سد دز – که البته به سبب شدت بارندگی در بالادست و از سر ناچاری اتفاق افتاد -موجب وارد آمدن خسارت ۴۰ هزار میلیارد ریالی به زمین‌های پایین‌دست شد. آن مقطع برخی گفتند با توجه به هشدار و صدور اخطار از سوی سازمان هواشناسی، اگر آب سد مذکور با مدیریت درست زودتر رهاسازی شده بود می‌شد از چنین رخدادی جلوگیری کرد. این تجربه البته سال ۱۴۰۳ راه‌گشا بود طوری که به گفته صدریان‌فر، مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان با تمهیدات لازم و مهار سیلاب‌های سامانه بارشی، نه تنها خسارتی وارد نشد بلکه ظرفیت سدهای استان به ۸۱ درصد افزایش یافت. پس جلوگیری از بروز چنین رخدادهایی که بعضاً به معضلی بزرگ برای کشور تبدیل می‌شوند به نظر ساده است اگر من نوعی در هر مسئولیتی که هستم خود را در قبال کار محوله مسئول بدانم و با تصمیم‌گیری درست به موقع عمل کنم.
