رابطه تهران و دبی تغییر می‌کند؟
نخستین نشست کمیته مشورت‌های سیاسی ایران و امارات متحده عربی نشان آشکار تلاش دو کشور برای رسیدن به مسیری درست در حفظ ثبات و صلح منطقه‌ای است. تهران و ابوظبی خود را به ملزم به مشورت‌های دیپلماتیک، همکاری‌های سیاسی اقتصادی و نظامی کرده‌اند تا روابط دو جانبه را از فرسایش‌های تحمیلی نجات دهند.
به گزارش گروه رسانه ای شرق، برگزاری کمیته مشترک مشورت ایران و امارات متحده عربی، فصل سوم از سناریوی دیپلماسی منطقه‌ای است که تهران و ابوظبی در یک سال گذشته آن را پیش برده‌اند. این کمیته مشترک که نخستین جلسه آن دهم اسفند و در چارچوب مشورت‌های سیاسی دوره‌ای وزارت‌خانه‌های امور خارجه به ریاست «مجید تخت روانچی» معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران و «لانا نسیبه» معاون امور سیاسی وزارت خارجه امارات برگزار شد، تدبیر تازه دو کشور برای نزدیکی مواضع و رایزنی‌ها درباره چالش‌هاست. ایران و امارات متحده عربی سال‌هاست به عنوان شرکای اقتصادی، روابط تجاری گسترده‌ای با یکدیگر تجربه می‌کنند. این تجربه در ماه‌های اخیر و با اراده دو کشور به سمت همکاری‌های نظامی و سیاسی هم گرایش یافته و به نظر می‌رسد تهران و ابوظبی به رغم تمام چالش‌های دوجانبه و فشارهای خارجی، دیپلماسی را با هدف تامین ثبات منطقه‌ای در دستور کار قرار داده‌اند. تخت‌روانچی در این سفر همچنین با «خلیفه شاهین» وزیر مشاور در امور خارجی و «انور قرقاش» مشاور دیپلماتیک رئیس کشور امارات، دیدار و گفت‌وگو کرد.
چالش‌ها و فرصت‌های امیرنشین خلیج فارس
دسامبر ۱۹۷۱ (آذر ۱۳۵۰) هفت امارت خلیج فارس براساس توافق‌نامه‌ای متحد و به کشوری تبدیل شدند که امروز به عنوان امارات متحده عربی در جهان شناخته می‌شود. کشوری کوچک از نظر جغرافیا و بزرگ از منظر اقتصادی در جهان و منطقه. جمهوری اسلامی ایران با این همسایه جنوبی خود مرز آبی مشترک دارد و ابوظبی یکی از مهمترین شرکای اقتصادی تهران در سال‌های اخیر بوده است. حجم تجارت خارجی امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۴ به ۷۶۰ میلیارد دلار رسیده و میزان صادرات غیرنفتی این کشور به رقم عجیب ۹۵۳ میلیارد دلار (سال ۲۰۲۳) بوده است. تنها در سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۷ میلیون گردشگر خارجی از امارات متحده عربی دیدن کرده‌اند و بسیاری از شرکت‌ها و کارتل‌های بزرگ اقتصادی در این کشور فعالیت می‌کنند و دبی آرام آرام نقشی مانند هنگ‌کنگ در غرب آسیا در زمینه تجارت و دادوستد مالی می‌یابد. امارات با جذب حدود ۸۰۰۰ نفر میلیونر موفق‌ترین کشور دنیا در جذب آنها در سال ۲۰۲۴ بود و فقط دولت ابوظبی بودجه ۳.۵ میلیارد دلاری را کنار گذاشته تا تمام خدمات دولتی را با هوش مصنوعی، بدون حضور فیزیکی در حداقل زمان انجام دهد. شهر ابوظبی به واسطه مدیریت علمی و دیجیتالی، به موازات رشد اقتصادی قابل توجه، امن‌ترین شهر دنیا در سال ۲۰۲۴ شناخته شد.
مجموع این اطلاعات اقتصادی، اهمیت امارات متحده عربی را برای ایران به عنوان همسایه لحظه به لحظه افزایش می‌دهد. جایگاه ایران در کیک بزرگ اقتصادی امارات متحده عربی گرچه بزرگ است اما نه به اندازه ظریفت‌های دو کشور. حجم روابط تجاری میان جمهوری اسلامی ایران و امارات متحده عربی در ابتدای سال ۱۴۰۳ برابر با ۲۷ میلیارد دلار بوده و در کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور در اردیبهشت سال جاری، برنامه‌ریزی برای رسیدن این رقم به ۳۰ میلیارد دلار در انتهای سال انجام شده و این کشور پس از چین مهمترین شریک اقتصادی ایران است. آمار کمرگ، کالاهای وارداتی از امارات را از گوشی همراه و قطعات آن تا ذرت دامی و دانه سویا متنوع اعلام می‌کند. روغن های سبک و فرآورده‌های نفتی(جز بنزین)، قیر نفت و شمش فولاد و دیگر فلزات هم مهمترین کالاهای صادراتی ایران به امارات متحده عربی بوده است.
مجموع داده‌های اشاره شده، ایران و امارات را به عنوان دو همسایه منتفع از یکدیگر در حوزه اقتصادی نشان می‌دهد اما این روابط چالش‌های خود را به ویژه در عرصه‌های سیاسی دارد. امارات متحده عربی در روابط خود با تهران گاهی از خطوطی عبور می‌کند که برای تهران قرمز و حاکمیتی است و تهران با هیچ کشور و دولتی بر سر آنها مماشات ندارد. روابط ایران و امارات همچنین گاهی متاثر از فشارهای سیاسی کشورهای ثالث مقاطع سردی را تجربه کرده است. امارات دی ماه سال ۱۳۹۴ ( ۲۰۱۶) پس از یورش به سفارت عربستان در ایران، درپی اعدام شیخ نمر از روحانیون عربستان، روابط دیپلماتیک خود با ایران را کاهش و گرچه سفارت خود را به طور کامل تعطیل نکرد اما سفیر خود را به کاردار تنزل داد و تعداد دیپلمات‌های خود در تهران را کم کرد.
بخش دیگری از چالش دیپلماتیک میان ایران و امارات متاثر از روندی است که ابوظبی در مسیر پروژه عادی‌سازی، روابط با رژیم صهیونیستی درپیش گرفت و تهران این رویکرد پایتخت همسایه خود را نه در راستای منافع منطقه و نه مردم فلسطین توصیف و با آن مخالف بود. در نهایت ایران‌هراسی‌های رژیم صهیونیستی علیه ایران، امارات متحده عربی را هم نسبت به همسایه خود به ویژه در زمینه هسته‌ای و حضور منطقه‌ای نگران کرده بود.
بازگشت بلوغ سیاسی به روابط دو کشور
ایران و امارات متحده عربی با تمام فراز و نشیب‌های اشاره شده در روابط اما تا حد بسیار زیادی اجازه تاثیرگذاری موضوعات سیاسی بر روابط اقتصادی را ندادند و از این رو کمیسیون‌های مشترک اقتصادی میان بخش‌های دولتی و خصوصی این کشور در طول سال‌های گذشته برقرار بوده و برگزار شده است. سیاست و دیپلماسی میان تهران و ابوظبی اما به آسانی اقتصاد و تجارت پیش نرفت و تا سال ۱۴۰۱(۲۰۲۲) که امارات متحده عربی بار دیگر سفیر خود را به تهران بازگردانَد در سردی به سر می‌بُرد. همزمان با کاهش تنش میان ایران و عربستان، امارات متحده عربی هم رفت و آمدهای سیاسی با ایران را آغاز کرد که تاکنون هم در سطوح مختلف ادامه یافته است.
تلاش‌های دیپلماتیک دو کشور گرچه با ادعاهای گاه‌وبی‌گاه امارات درباره جزایر سه‌گانه تحت تاثیر قرار می‌گیرد اما کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری‌ها محسوس بوده و شاهد آن هم برگزاری نخستین جلسه مشورتی میان مقامات وزارت امور خارجه دو کشور است که هر دو طرف ایرانی و اماراتی این نشست را مثبت ارزیابی کردند. پیش از برگزاری این نشست، میان تهران و ابوظبی یک رویداد «اولین» دیگر هم در روابط دو کشور افتاد و ایران در راستای افزایش سطح مناسبات دفاعی و نظامی خود در حوزه‌های نظامی و دفاعی، ناوگروه نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی متشکل از چهار شناور، ۱۵ بهمن و پس از استقبال از سوی یگان‌های شناور اماراتی، مقامات ایرانی و سرتیپ «بطی سهیل المخینی» فرمانده پایگاه دریایی جبل‌علی وارد بندر خالد در امارت شارجه شد.
منطقی که رویکرد امارات در قبال ایران را می‌سازد
سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی عظیم امارات در حوزه‌های مختلف از مسکن تا تکنولوژی، جز در بستر ثبات و صلح در منطقه امکان‌پذیر نیست و این اصل تمام رویکردهای سیاست خارجی این کشور را در جهان می‌سازد. اهمیت حفظ این سرمایه‌ها به اندازه‌ای است که ابوظبی برای آن از همه ظرفیت‌های سیاسی و دیپلماتیک خود بهره گیرد. در راستای حفظ بسترهای سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی، امارات متحده عربی سیاست تنش‌زدایی با همه کشورهای همسایه را در دستور کار قرار داده است و ایران به عنوان یکی از مهمترین همسایگان امارات در اولویت نخست این تنش‌زدایی قرار دارد. این رویکرد در مقطع زمانی کنونی و با توجه به مجموعه تحولات منطقه‌ای از سقوط نظام سیاسی در سوریه و جنگ غزه تا تحولات بین‌المللی و تبعات روی کار آمدن «دونالد ترامپ» در آمریکا اهمیت ویژه دارد.
امارات متحده عربی حتی اگر به صورت رسمی اعلام نکند اما پس از عملیات هفت اکتبر در سرزمین‌های اشغالی و کشتار پس از آن، درباره آینده حضور خود در پروژه صلح ابراهیم و عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی با تردیدهایی روبروست. از سوی دیگر هرگونه درگیری نظامی میان ایران و رژیم اسرائیل بیش از هر دولت دیگری در منطقه با مخالفت امارات متحده عربی روبروست و ابوظبی در تلاش است تا خود را به هر شکل ممکن از این درگیری دور نگه داشته و در مرحله دوم از ایجاد آن پیشگیری کند. ابوظبی هم به سیاق بسیاری از کشورهای منطقه برای ایستادن در میانه چالش‌های ایران و آمریکا و گرفتن نقش میانجی مشتاق است و این اشتیاق با توجه به گستردگی روابط اقتصادی با ایران و تاثیرگذاری تحریم‌های آمریکا بر این روابط قابل درک است به ویژه که دونالد ترامپ در یادداشت اجرایی فشار حداکثری بر محدودسازی روابط اقتصادی ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس تاکید کرده است. تغییر در رویکرد سیاسی امارات با ایران از سوی تهران هم تکرار شده و جمهوری اسلامی ایران نگاه به همسایگان و سیاست همسایگی را در دستور کار قرار داده است. از این رو به نظر می‌رسد رابطه تهران و ابوظبی به سطحی از ثبات، بلوغ و عقلانیت رسیده است که منافع دو کشور را حفظ کرده و امنیت منطقه را تامین کند.
