ضرورتی ملی، حرکتی جهانی

کیهان زرین‌نقش

تولید ساختمان جریانی است که با سرشت و سرنوشت انسان گره خورده و از آن گریزی نیست، اما همین جریان ناگزیر و الزام‌آور بایستی به گونه‌ای مدیریت شود که در رهگذر اجرای آن، طبیعت آسیب نبیند و منابع طبیعی دچار نقصان نشود. در دنیای امروز، با تغییرات آب‌وهوایی و نیازهای انرژی، تبدیل ساختمان‌های قدیمی به ساختمان‌های پایدار یک ضرورت ملی و حرکتی جهانی شده است. این مقاله به بررسی اهمیت و تبدیل ساختمان‌های قدیمی به ساختمان‌های پایدار می‌پردازد و با استفاده از مطالعات موردی، نکات کلیدی را به اشتراک می‌گذارد.

در دوران حاضر، با گسترش شهرنشینی و افزایش نیازهای انرژی، ساختمان‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر محیط زیست و مصرف انرژی شناخته می‌شوند. ساختمان‌های قدیمی به دلیل استفاده از فناوری‌های منسوخ و مواد ساختمانی با بازدهی پایین، معمولا با مشکلاتی مانند مصرف بالای انرژی، راندمان پایین و ضایعات زیست‌محیطی مواجه هستند. اما با آگاهی بیشتر از اثرات منفی این ساختمان‌ها بر محیط زیست و فهم بهتر نیازهای پایداری، تبدیل آنها به ساختمان‌های پایدار به عنوان یک رویکرد مؤثر برای کاهش مصرف انرژی و حفظ محیط زیست مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله با هدف ایجاد آگاهی بیشتر عمومی و تأثیرگذاری بیشتر در جهت تغییر به سمت ساختمان‌های پایدار، به بررسی جنبه‌های مختلف و ارائه راهکارهای عملی برای تبدیل بناهای قدیمی و ساختمان‌هایی که در حال بازسازی هستند به ساختمان پایدار می‌پردازد. ذکر این نکته ضروری است که منظور از ساختمان پایدار ساختمانی است که در آن ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی رعایت شده باشد.

 وضعیت فعلی ساختمان‌ها: بخش ساختمان نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور ایفا می‌کند. این بخش علاوه بر آنکه یک مصرف‌کننده عمده در منابع طبیعی و فیزیکی است، یک آلوده‌کننده مهم محیط زیست نیز به شمار می‌رود. 40 درصد انرژی مصرفی سالانه کل جهان را ساختمان‌ها مصرف می‌کنند و 50 درصد دی اکسیدکربن تولیدشده نتیجه عملیات ساختمانی است. در بسیاری از کشورها و از جمله در ایران آلودگی ناشی از ساخت‌وساز و همچنین ناشی از سرمایش و گرمایش ساختمان‌ها زیاد و اتلاف انرژی در این بخش قابل توجه است. بهره‌گیری مناسب از مصالح و متریال مصرفی و استفاده از روش‌های صحیح ساخت موجب کیفیت بیشتر ساخت و زیست‌محیطی کردن فعالیت‌های مربوط به ساختمان است که در اصول توسعه پایدار به آن پرداخته می‌شود. در حال حاضر تکنولوژی ساختمانی در ایران نه‌تنها سازگار با محیط زیست نیست بلکه قوانین و استانداردهای کافی نیز در این مقوله وجود ندارد. هدررفت بیش از حد مصالح ساختمانی در زمان ساخت و بازسازی، هدررفت انرژی به دلیل فقدان عایق‌کاری حرارتی و هزینه‌های بالای نگهداری ساختمان‌ها جزء موارد مهمی است که ما را بر آن می‌دارد تا در نگاه خود به ساختمان‌های قدیمی تجدیدنظر کنیم.

 اهمیت تبدیل ساختمان‌های قدیمی به ساختمان‌های پایدار: ساختمان‌های قدیمی به دلیل استفاده از مواد و مصالح سنتی و فناوری‌های قدیمی، اغلب با مشکلاتی مانند عدم عایق‌بندی مناسب، افت انرژی، هدررفت بالای آن و استفاده از سیستم‌های گرمایش و سرمایش قدیمی و بی‌راندمان مواجه هستند. این موضوع باعث مصرف بالای انرژی و افزایش هزینه‌های اجرائی و نگهداری می‌شود. با تبدیل این ساختمان‌ها به ساختمان‌های پایدار، می‌توان از این مشکلات کاسته و مصرف انرژی را به شدت کاهش داد. راه‌حل‌های مختلفی برای تبدیل ساختمان‌های قدیمی به ساختمان‌های پایدار وجود دارد، از جمله بهبود عایق‌بندی، استفاده از سیستم‌های تهویه و گرمایش مدرن، نصب پنجره‌های دوجداره، هوشمندسازی بنا، تغییرات مناسب در فضاهای داخلی، به‌کارگیری سنسورهای نوری و حرارتی و استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی. به عنوان مثال، با بهبود عایق‌بندی و نصب سیستم‌های گرمایش و سرمایش مدرن، می‌توان مصرف انرژی برای گرمایش و سرمایش ساختمان‌ها را به طور قابل توجهی کاهش داد و در نتیجه، در هزینه‌های اجرائی و نگهداری صرفه‌جویی کرد. تحقیقی در کانادا نشان می‌دهد که تنها هوابندی و عایق‌کردن ساختمان مصرف انرژی را 45 درصد در سال کاهش می‌دهد.

 راهکارهای تبدیل ساختمان‌های قدیمی به ساختمان‌های پایدار: استفاده از فناوری‌های مدرن در ساختمان‌ها می‌تواند بهبود چشمگیری در کارایی انرژی و کاهش مصرف انرژی داشته باشد. این شامل استفاده از سیستم‌های تهویه مکانیزه با کارایی بالا، نصب سیستم‌های تولید انرژی تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های گرمایش زمین گرمایی (متأسفانه در ایران با وجود پتانسیل بالا، این سیستم مورد بی‌توجهی قرار گرفته است) می‌شود. با بهره‌گیری از این فناوری‌ها، می‌توان مصرف انرژی را به طور قابل توجهی کاهش داد و همچنین به کاهش هزینه‌های نگهداری و بهره‌وری انرژی کمک کرد. عامل دیگر بهبود عایق‌بندی و استفاده از مواد ساختمانی پایدار در جریان بازسازی بناهای قدیمی است. در این خصوص علاوه بر سقف و کف‌ها، پوشش ساختمان نیز جزء مهم‌ترین المان‌ها در ذخیره انرژی محسوب می‌شود. لذا با بهبود عایق‌بندی، تغییر در متریال نما و استفاده از مواد ساختمانی با بازدهی بالا، می‌توان به کاهش انتقال حرارت و سرمازدگی در ساختمان‌ها کمک کرد. استفاده از مواد ساختمانی مانند سنگ‌های مصنوعی، بتن بازیافتی و چوب سبز می‌تواند در محیط زیست و منابع طبیعی صرفه‌جویی کرده و همچنین کارایی ساختمان را بهبود بخشد. با اجرای این راهکارها، می‌توان به ایجاد ساختمان‌های پایدار و با کارایی انرژی بالا دست یافت و به حفظ محیط زیست نیز کمک کرد.

 مثال‌هایی از تبدیل ساختمان‌های قدیمی به پایدار: در شهرهای پیشروی مانند سن فرانسیسکو و توکیو، تغییر ساختمان‌های قدیمی به ساختمان‌های پایدار به عنوان یک روند پایدار ساخت‌وساز اجرا شده است. این شامل استفاده از تکنولوژی‌های جدید برای بهبود کیفیت ساختمان‌ها، نصب سیستم‌های تهویه مکانیزه و استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر می‌شود. همچنین، در کشورهایی مانند دانمارک و سوئد نیز سیاست‌های تشویقی دولت برای تبدیل ساختمان‌های قدیمی به ساختمان‌های پایدار اجرا شده است. این سیاست‌ها شامل اعطای تسهیلات مالی و مالیاتی به صاحبان ساختمان‌ها برای انجام تغییرات به سمت پایداری است. دولت کانادا نیز برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر وام 10ساله با بهره هفت درصد اختصاص داده است. به‌طور کلی، با اجرای راهکارهایی مانند بهبود عایق‌بندی، استفاده از فناوری‌های جدید و ایجاد سیاست‌های مشوق‌دهی، می‌توان ساختمان‌های قدیمی را به ساختمان‌های پایدار تبدیل کرد و به بهبود وضعیت محیط زیست و کاهش مصرف انرژی کمک کرد.

 نتیجه‌گیری: در پایان، تبدیل ساختمان‌های قدیمی به ساختمان‌های پایدار به عنوان یک ضرورت ملی و حرکتی جهانی مورد تأکید قرار می‌گیرد. اجرای این تبدیل با همکاری همه نهادها و اشخاص مرتبط از جمله دولت، مهندسین و جامعه مدنی می‌تواند به ساخت یک زمینه پایدار و سالم برای زندگی آینده ما کمک کند. این تحول، علاوه بر کاهش مصرف انرژی و کاهش آلودگی محیط ‌زیست، می‌تواند بهبود اقتصادی و اجتماعی را نیز به همراه داشته باشد. با استفاده از روش‌های نوآورانه و فناورانه، می‌توان تأثیرات مثبت این تحول را در مقیاس‌های مختلف جامعه احساس کرد و به ساختمان‌های پایداری دست یافت که علاوه بر بهره‌وری انرژی، باعث ایجاد محیطی سالم و دوام‌پذیر برای ساکنان خود باشند.