ویتامین‌های پایدار

س. م. سادات‌کیایی*: در سطح جهانی، صنعت مرکبات با ماهیت پویا مشخص می‌شود. سازمان خواربار و کشاورزی (FAO) تخمین می‌زند‌ تولید مرکبات به طور پیوسته رشد کرده و تولید آن در سال‌های اخیر به بیش از 130 میلیون تن در سال رسیده است. کشورهای پیشرو در تولید مرکبات عبارت‌اند از: برزیل، ایالات متحده، چین، مکزیک، مصر و ایران. هر کشور انواع و شیوه‌های کشت منحصر‌به‌فرد را به ارمغان می‌آورد و به بازاری متنوع کمک می‌کند.

ایران همچنین در تولید مرکبات، به‌ویژه در استان‌هایی مانند فارس و مازندران که آب‌و‌هوای مناسبی برای کشت پرتقال، لیمو، نارنگی و گریپ‌فروت دارد، پیشرفت‌های چشمگیری داشته است و به دلیل مرکبات باکیفیت که به طور فزاینده‌ای در بازارهای داخلی و بین‌المللی به دنبال آن هستند، شناخته شده است. هسته اصلی مزایای سلامتی مرکبات، محتوای ویتامین فراوان آنها، به‌ویژه ویتامین C است. یک پرتقال متوسط می‌تواند حدود 70 میلی‌گرم ویتامین C‌ تأمین کند‌ که بیشتر از مقدار توصیه‌شده روزانه برای بزرگسالان است.

 ویتامین C یک آنتی‌اکسیدان قوی است که نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن، کمک به پیشگیری از سرماخوردگی و عفونت‌های مختلف دارد. همچنین برای تولید کلاژن ضروری است که برای سلامت پوست، عروق خونی و عملکرد مفاصل ضروری است. مرکبات علاوه‌بر ویتامین C، انواع ویتامین‌های گروه B از جمله فولات (ویتامین B9) و تیامین (ویتامین B1) را نیز ارائه می‌دهند. فولات به‌ویژه برای زنان باردار مهم است؛

زیرا از رشد جنین حمایت‌ و به جلوگیری از نقص لوله عصبی کمک می‌کند. تیامین برای متابولیسم انرژی و عملکرد صحیح سیستم عصبی حیاتی است. مرکبات نه‌تنها سرشار از ویتامین هستند، بلکه مواد معدنی ضروری مانند پتاسیم، منیزیم و کلسیم را نیز فراهم می‌کنند. مرکبات که به‌د‌لیل طعم‌های پر‌جنب‌و‌جوش، فواید تغذیه‌ای و کاربردهای متنوع‌شان شناخته می‌شوند، از جمله میوه‌های تولید‌‌ و مبادله‌شده در جهان هستند.

از مصرف تازه گرفته تا آب میوه‌ها، اسانس‌‌ها و طعم‌دهنده‌ها، بازار جهانی مرکبات، هم گسترده و هم متنوع است. مرکبات از خانواده روتاسیا و شامل گونه‌های مختلفی مانند پرتقال، لیمو، لیموترش و گریپ‌فروت هستند. طبق گزارش سازمان خواربار و کشاورزی، تولید جهانی مرکبات در سال 2022 تقریبا 154 میلیون تن بوده و ارزش تخمینی آن تا سال 2026 به حدود 39.3 میلیارد دلار خواهد رسید. کشورهای عمده تولید‌کننده مرکبات شامل، چین، برزیل، ایالات متحده، مکزیک، اسپانیا، ایران و مصر هستند.

 بیماری‌ها و آسیب‌های مرکبات

مرکبات‌ که به دلیل طعم‌های پر‌جنب‌و‌جوش و فواید تغذیه‌ای‌شان مورد توجه قرار می‌گیرند، نقش مهمی در کشاورزی و اقتصاد جهانی دارند. بااین‌حال، آنها مستعد ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها و آسیب‌های ناشی از پاتوژن‌ها، قارچ‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها و عوامل محیطی هستند. بیماری‌های عمده مؤثر بر مرکبات شامل‌ بیماری سبز‌شدن مرکبات‌، شانکر مرکبات، پوسیدگی ریشه فیتوفتورا، لکه سیاه مرکبات و بیماری‌های ویروسی هستند.

 مدیریت آفات و بیماری‌های مرکبات با استفاده از فناوری پرتویی

پرتودهی به عنوان یک روش کارآمد و مؤثر برای مدیریت آفات و بیماری‌ها در محصولات مرکبات، هم در مزارع کشاورزی و هم در حین ذخیره‌سازی ظهور کرده است. اشکال مختلف تابش -مانند مایکروویو، اشعه ایکس، گاما و پرتوهای الکترونی- مزایای منحصر‌به‌فردی در کنترل آفات، افزایش ایمنی مواد غذایی و حفظ کیفیت محصول ارائه می‌دهند. در زیر، به بررسی هر روش می‌پردازیم و اصول، کاربردها، مزایا و ملاحظات آنها را بررسی می‌کنیم.

1- درمان پرتوی مایکروویو در صنعت مرکبات

درمان با پرتو مایکروویو شامل قرار‌دادن درختان یا میوه‌های مرکبات در معرض پرتو مایکروویو کنترل شده است که به طور مؤثر باکتری‌ها، قارچ‌ها، حشرات و سایر عوامل بیماری‌زا را هدف قرار داده و از بین می‌برد. درمان با مایکروویو انقلابی در مدیریت بیماری مرکبات نه‌تنها در مزرعه، بلکه در حین ذخیره‌سازی ایجاد می‌کند و رویکردی چند‌جانبه برای محافظت از محصولات مرکبات در برابر تهدیدات بیماری‌زا ارائه می‌دهد.

از باغ‌ها تا تأسیسات ذخیره‌سازی پس از برداشت، استفاده از فناوری مایکروویو راه‌حلی جامع ارائه می‌کند که کیفیت میوه‌ و عمر مفید آن را افزایش می‌دهد و بروز بیماری‌ در سراسر زنجیره تأمین مرکبات را به حداقل می‌رساند. مزایای استفاده از مایکروویو: اتخاذ روش‌های مایکروویو در صنعت مرکبات مزایای زیادی را ارائه می‌دهد که شامل کاربردهای مزرعه، شیوه‌های ذخیره‌سازی و مدیریت پس از برداشت می‌شود: کنترل کارآمد بیماری، بهبود کیفیت محصول، روش‌های پایدار، افزایش ایمنی مواد غذایی‌ و کارایی هزینه است.

پرتو ایکس از پرتوهای پرانرژی استفاده می‌کند که می‌تواند به عمق مواد نفوذ کند و به طور مؤثر آفات و عوامل بیماری‌زا را هدف قرار دهد و د‌رعین‌حال یکپارچگی میوه را حفظ کند. پرتو اشعه ایکس را می‌توان در مرحله ذخیره‌سازی مرکبات به کار برد؛ جایی که DNA آفات را هدف قرار داده و به آنها آسیب می‌رساند و به طور مؤثر از تولید مثل و رشد جلوگیری می‌کند. از این روش می‌توان برای ارزیابی کیفیت نیز استفاده کرد؛ زیرا امکان تجسم عیوب داخلی و هجوم احتمالی آفات را بدون بریدن در میوه فراهم می‌کند.

3- تابش اشعه گاما

پرتو‌ گاما شامل انتشار فوتون‌های پرانرژی از مواد رادیواکتیو است که می‌توانند در مواد مختلف نفوذ کنند و گزینه‌های درمانی کاملی را ارائه می‌دهند. پرتو گاما را می‌توان برای هر‌دو تیمار قبل از برداشت و پس از برداشت استفاده کرد. در مزرعه، تابش گاما می‌تواند آفات و بیماری‌های منتقله از خاک را کنترل کند. در طول ذخیره‌سازی، می‌تواند تلفات پس از برداشت به دلیل حشرات و موجودات فساد را کاهش دهد.

4- تابش پرتو الکترونی

تابش پرتو الکترونی شامل بمباران محصولات با الکترون‌های شتاب‌دار است که روشی برای کنترل آفات از طریق انتقال مستقیم انرژی فراهم می‌کند. عمدتا در مرحله ذخیره‌سازی استفاده می‌شود و تیمارهای پرتو الکترونی را می‌توان برای کشتن آفاتی مانند مگس میوه و جلوگیری از عفونت قارچی به کار برد.

 نتیجه‌گیری

روش‌های پرتودهی، از جمله تیمار مایکروویو، اشعه ایکس، گاما و پرتو الکترونی، استراتژی‌های مدیریت یکپارچه آفات را برای محصولات مرکبات نشان می‌دهند. این تکنیک‌ها نه‌تنها کنترل مؤثر آفات را تضمین می‌کنند، بلکه کیفیت و ایمنی پس از برداشت را نیز افزایش می‌دهند. در‌حالی‌که هرکدام مزایای منحصر‌به‌فرد خود را دارند، ملاحظاتی مانند هزینه، ایمنی و انطباق با مقررات باید هنگام اجرای این روش‌ها در راه‌حل‌های کشاورزی و ذخیره‌سازی در نظر گرفته شوند. اتخاذ این رویکردهای نوآورانه می‌تواند به طور قابل توجهی به شیوه‌های کشاورزی پایدار و حفاظت از محصولات مرکبات از آفات و بیماری‌ها کمک کند.

* عضو سابق هیئت‌علمی‌ و عضو پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای