بانوی مشرقی

حسین روحانی‌صدر*

ایرانیان باستان برای زن ارزش ویژه‌ای قائل بودند. در یک روز‌ زن، زمین، زایندگی‌ و مادر گرامی داشته می‌شد و این روز عید زنان بوده و مردان به زنان بخشش می‌کردند و به همین مناسبت پنجم ماه اسفند، جشن سپندارمذگان را برگزار می‌کردند.

در تاریخ اسلام، ‌مانند تاریخ سایر ادیان و اقوام، اتفاقات تلخی رخ داده است. تراژدی کربلا از این دست حوادث است و به مرور زمان، توجه و درس‌گیری از آن در عزاداری‌ها، به‌ صورت یک نهاد بسیار ستبر در تاریخ شیعه درآمده؛ چندان که به‌طور سیستماتیک به یک احساس شرم تمدنی دامن می‌زند. شوربختانه هنوز هیچ نوع عذرخواهی تمدنی از این فاجعه انجام نشده است. افشا و شرم‌گستری نسبت به این جنایت که علیه نماد آزادگی یعنی حسین ابن‌ علی‌(ع) و یاران و اصحابشان و در واقع علیه بشر انجام شده، قبل و بیش از هرکس توسط حضرت زینب کبری (سلام‌الله علیها) از طریق خطبه‌های پساعاشورایی آن حضرت مطرح شده است. این نقش حضرت زینب‌(ع) دو بحث بسیار جدی و مهم را بر می‌انگیزد:

1. نخست ظهور اقتدار زنانه در عین حفظ حیا در سیره آن حضرت است که برای گرایشات فمینیستی موضوع پژوهش‌های مهمی است.

2. دیگر افشای جنایات نظام اموی و دامن‌زدن به حس شرم اجتماعی در نظاره‌گران منفعل‌ یا همدستان جنایت تاریخی کربلا‌ست که برای اخلاق‌پژوهی در شرم‌های تاریخی و عذرخواهی تمدنی موضوعیت دارد.

در پژوهش‌های تاریخی حوادث و سیره بزرگان در کشاکش بحران‌های تراژیک، بی‌آنکه دچار تاریخ‌پریشی در تحلیل‌ها شویم، نیازمند باز‌بینی این حوادث در آینه الهیات تخصصی هستیم. خوشبختانه اکنون در دهه سوم قرن بیست‌و‌یکم میلادی شاهد پدیده مبارک عذرخواهی سیاست‌مداران و نهادها از جنایاتی هستیم که قرن‌ها قبل رخ داده و آثار منفی آنها بر وجدان تاریخی ملل مختلف در بلندمدت بار شده است. برای نمونه، روز دهم تیرماه 1402، پادشاه هلند، ویلم الکساندر و مارک روته، نخست‌وزیر این کشور، به مناسبت صدو‌پنجاهمین سالگرد لغو برده‌داری، از تجارت برده‌داری توسط این کشور در قرن هفدهم که منجر به آسیب‌زدن به صدها هزار برده شده بود، صمیمانه عذرخواهی کردند؛ عذر‌خواهی پس از چهار قرن‌. بعد از‌ 500 سال پس از اخراج یهودیان از اسپانیا در سال 1492 میلادی، مجلس نمایندگان اسپانیا نیز نسبت به این عمل عذرخواهی کرد که نشانه آغاز نفوذ جدی و مبارک الهیات عذر و عفو در ساحت روابط بین‌المللی و بین‌الادیانی است.**

نویسندگان دفتر پنجم از امام‌حسین ‌پژوهی برای جهان معاصر سعی بلیغ داشته‌اند که کتاب، حتی برای محافل غیرمذهبی و آکادمیک جهان فارسی‌زبان، مفید و مورد استفاده باشد. امید است این کتاب که می‌شود به آن «الهیات اقتدار و شرم» نام نهاد، راه و جای خود را به‌زودی در ساحت ارادتمندان اهل بیت عصمت و طهارت باز کند.

*کارشناس ارشد تاریخ ایران

** نگاه کنید به کتاب عذر و عفو: یک نگاه تطبیقی اثر نگارنده، انتشارات نگاه معاصر، 1398.