سناریوهای آینده روابط ایران و ایالات متحده آمریکا
روابط ایران و آمریکا در عصر جمهوری اسلامی ایران تحت تأثیر عوامل متعدد و پیچیده‌ای قرار داشته است. ایدئولوژی و هویت سیاسی جمهوری اسلامی، مسائل امنیتی و نظامی، تحریم‌های اقتصادی، تحولات منطقه‌ای، نقش بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، تحولات داخلی در دو کشور و مسائل حقوق‌بشری و امنیتی، از جمله مهم‌ترین عناصر تأثیرگذار بر این روابط بوده‌اند.
پرهام پوررمضان -پژوهشگر علم سیاست: روابط ایران و آمریکا در عصر جمهوری اسلامی ایران تحت تأثیر عوامل متعدد و پیچیده‌ای قرار داشته است. ایدئولوژی و هویت سیاسی جمهوری اسلامی، مسائل امنیتی و نظامی، تحریم‌های اقتصادی، تحولات منطقه‌ای، نقش بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، تحولات داخلی در دو کشور و مسائل حقوق‌بشری و امنیتی، از جمله مهم‌ترین عناصر تأثیرگذار بر این روابط بوده‌اند.
بهبود یا تیره‌ترشدن روابط دو کشور در آینده، به تغییر در این عوامل و رویکردهای سیاسی حکمرانی دو کشور بستگی دارد. حال با توجه به موارد مذکور، در این کوتاه‌نوشتار به دنبال تبیین رهیافت‌های آینده روابط جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در قالب چهار سناریو هستم که در ادامه به آن خواهم پرداخت.
1- ادامه تنش‌ها و تحریم‌ها
در این سناریو با به قدرت رسیدن ترامپ می‌توان انتظار داشت که احتمالا سیاست‌های سخت‌گیرانه علیه ایران ادامه خواهد یافت. ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری پیشین خود، برجام را ترک کرد و تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران اعمال کرد. این سناریو معتقد است احتمالا این سیاست‌ها ادامه خواهد یافت و حتی ممکن است تشدید شود. به نظر می‌رسد ممنوعیت خرید نفت از ایران توسط کشورهای دیگر و محدودیت‌های شدید بر صادرات نفت ایران مهم‌ترین نوع تحریم‌های واردشده بر اقتصاد در این دوران باشد.
2- تلاش برای مذاکره جدید
ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری خود بارها اعلام کرد مایل به مذاکره با ایران است، اما این مذاکرات باید بدون پیش‌شرط و با هدف رسیدن به توافقی جامع‌تر از برجام باشد. با به قدرت رسیدن مجدد او، ممکن است تلاش‌هایی برای شروع مذاکرات جدید انجام شود، اما این مذاکرات به احتمال زیاد با چالش‌های زیادی روبه‌رو خواهند شد؛ زیرا ایران و آمریکا درباره پیش‌شرط‌ها و اهداف مذاکرات اختلاف نظر دارند. در دیگر سخن، ایران نیز بر‌مبنای منافع و امنیت ملی خود راهبرد تنش‌زدایی را در پیش گرفته که ممکن است به مذاکرات دوجانبه ختم شود.
3- تشدید تنش‌های نظامی
در صورت ادامه تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی، احتمال افزایش تنش‌های نظامی بین ایران و آمریکا وجود دارد. در دوران ترامپ، شاهد افزایش تنش‌ها در خلیج فارس و به شهادت رساندن سردار سلیمانی بوده‌ایم. با دوباره به قدرت رسیدن او، ممکن است این تنش‌ها ادامه یابد یا حتی تشدید شود. در دیگر سخن در سال‌های اخیر، شاهد چندین حمله به تانکرهای نفتی در خلیج فارس و تأسیسات نفتی در عربستان سعودی بوده‌ایم. آمریکا ایران را مسئول این حملات دانسته، در‌حالی‌که ایران این اتهامات را رد کرده است.
این حملات باعث افزایش تنش‌ها و نگرانی‌ها در منطقه شده است. ایران و آمریکا در سال‌های اخیر، چندین نفت‌کش یکدیگر را توقیف کرده‌اند. به عنوان مثال، ایران نفت‌کش بریتانیایی (متحد آمریکا) را در پاسخ به توقیف نفت‌کش ایرانی توسط بریتانیا توقیف کرد. این اقدامات، باعث افزایش تنش‌ها و خطر درگیری‌های نظامی در خلیج فارس شده است.
حمایت ایران از گروه‌های مقاومت در منطقه، مانند حزب‌الله لبنان و شبه‌نظامیان شیعه در عراق و یمن، باعث افزایش نگرانی آمریکا و متحدانش شده است. آمریکا این گروه‌ها را تهدیدی برای امنیت منطقه می‌داند و تلاش کرده است با اعمال فشار بر ایران، نفوذ این گروه‌ها را محدود کند. ایران در سال‌های اخیر، توانایی‌های موشکی و دفاعی خود را به طور قابل توجهی افزایش داده است. آمریکا این توانایی‌ها را تهدیدی برای امنیت منطقه و متحدانش می‌داند و تلاش کرده است با اعمال تحریم‌ها و فشارهای دیپلماتیک، توسعه این توانایی‌ها را محدود کند. اما رویکردهای قدرت معنایی ایران و ایالات متحده سبب این راهبرد انتخابی آمریکا شده است.
4- تغییر در رویکرد منطقه‌ای
ترامپ ممکن است تلاش کند با تقویت همکاری‌های منطقه‌ای با متحدان سنتی آمریکا، مانند اسرائیل و کشورهای عربی، فشار بیشتری بر ایران وارد کند. این رویکرد می‌تواند منجر به تشدید رقابت‌های منطقه‌ای و افزایش تنش‌ها در خاورمیانه شود. آمریکا تلاش کرده است با اعمال تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی، نفوذ ایران در منطقه را محدود کند. این رویکرد، به‌ویژه پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، تشدید شده است. در سال‌های اخیر، آمریکا تلاش کرده است حضور نظامی خود در منطقه را کاهش دهد. این رویکرد که تحت تأثیر سیاست‌های «اول آمریکا» ترامپ و تمایل به کاهش هزینه‌های نظامی شکل گرفته، باعث ایجاد خلأ قدرت در منطقه و افزایش رقابت بین ایران و دیگر قدرت‌های منطقه‌ای شده است.
یکی از اصلی‌ترین دلایل تمایل ایران به مذاکره با آمریکا، تحریم‌های شدید اقتصادی است که توسط آمریکا و متحدانش علیه ایران اعمال شده است. این تحریم‌ها تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد ایران داشته‌اند، از جمله کاهش درآمدهای نفتی، محدودیت در دسترسی به سیستم مالی جهانی و کاهش ارزش پول ملی. این فشارها باعث شده است ایران به دنبال راه‌حل‌های دیپلماتیک برای کاهش یا لغو تحریم‌ها باشد. اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با مشکلات جدی مانند تورم بالا، بی‌کاری و کاهش قدرت خرید مردم مواجه شده است.
مذاکره با آمریکا و کاهش تنش‌ها می‌تواند به بهبود روابط اقتصادی با سایر کشورها و جذب سرمایه‌گذاری خارجی کمک کند. این موضوع برای ایران که به دنبال بازسازی اقتصاد خود است، بسیار حیاتی است. برجام (توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵) یکی از مهم‌ترین توافقات بین‌المللی بود که در سال ۲۰۱۵ به امضا رسید. با خروج آمریکا از این توافق در سال ۲۰۱۸ و اعمال تحریم‌های بیشتر، ایران نیز راهبرد‌های متناسب با شرایط را در پیش گرفت.
بااین‌حال، ایران همواره اعلام کرده در صورت لغو تحریم‌ها، آماده بازگشت به تعهدات خود است. مذاکره با آمریکا می‌تواند به احیای برجام و کاهش تنش‌ها در حوزه هسته‌ای کمک کند. نگارنده معتقد است در شرایط کنونی منطقه‌ای و عرصه روابط بین‌الملل نه‌تنها مذاکره و راهبرد دیپلماتیک یک راه‌حل قوی است بلکه می‌توان آن را تنها راه‌حل تأثیرگذار برای گذار به شرایط متناسب لحاظ کرد.
در نهایت باید بیان کرد که آینده روابط ایران و آمریکا در زمان ترامپ یا هر رئیس‌جمهور دیگری، به عوامل متعددی از جمله رویکردهای سیاسی، تحولات منطقه‌ای و تصمیم‌گیری‌های رهبران دو کشور بستگی دارد. در‌حال‌حاضر، به نظر می‌رسد که ادامه تنش‌ها و تحریم‌ها محتمل‌ترین سناریو باشد، اما امکان تغییر در این روند در صورت تغییر شرایط سیاسی یا رویکردهای جدید وجود دارد.