شنیدن ضربان قلب ستارگان
چرا آموزش ستاره‌شناسی برای پزشکان پرفایده است؟
مدت‌های مدیدی است هر هفته یا گاهی هر دو هفته جمع دوست‌داشتنی داریم با نام دارالفنون. در دارالفنون تاکنون چندین دوره درسی و کتاب‌خوانی برگزار کرده‌ایم و علاوه بر دانش‌اندوزی، جمع خوب‌مان به سلامت روان‌مان هم کمک کرده است. چندی پیش به این فکر افتادیم که راهی بیابیم تا دوستان دیگرمان و به‌ویژه دوستان پزشک کمی از سختی‌های روزانه جدا شوند و ذهنشان را با زیبایی‌های آسمان شست‌وشو دهند
زهرا محبی‌پورکانی . حسن فتاحی:
درآمد
یادداشتی که پیش‌روی شماست، درباره تصمیمی است که ما دو نفر گرفته‌ایم و می‌خواهیم از دیگر دوستان و همکاران پزشک و اخترشناس هم بخواهیم در صورت تمایل به این حرکت بپیوندند. نویسنده اول این یادداشت پزشک است و نویسنده دوم فیزیک‌پیشه.
مدت‌های مدیدی است هر هفته یا گاهی هر دو هفته جمع دوست‌داشتنی داریم با نام دارالفنون. در دارالفنون تاکنون چندین دوره درسی و کتاب‌خوانی برگزار کرده‌ایم و علاوه بر دانش‌اندوزی، جمع خوب‌مان به سلامت روان‌مان هم کمک کرده است. چندی پیش به این فکر افتادیم که راهی بیابیم تا دوستان دیگرمان و به‌ویژه دوستان پزشک کمی از سختی‌های روزانه جدا شوند و ذهنشان را با زیبایی‌های آسمان شست‌وشو دهند. تصمیم گرفتیم برای دوستان‌مان، پزشک و دامپزشک و هر‌کس دیگری که دوست دارد، کلاسی برگزار کنیم. نخست می‌خواهیم از دیگر اخترشناسان و پزشکان بخواهیم آنها هم چنین کنند، چون فواید دانشی و روانی زیادی دارد و سپس درباره اهمیت آموختن اخترشناسی برای پزشکان بگوییم.
چرا اخترشناسی برای پزشکان مفید است؟
شاید در نگاه نخست اخترشناسی برای پزشکان نامأنوس باشد، اما اگر خوب بنگرید، درمی‌یابید آموختن اخترشناسی و فهمیدن درباره رازهای گیتی می‌توانند عملکرد پزشکان را بهبود بخشد و در نهایت مراقبت از بیماران را ارتقا دهد. هم پزشکی و هم اخترشناسی دو ویژگی خاص دارند؛ یکی اینکه هر دو به‌شدت به دانش‌های دیگر متکی هستند و دیگر اینکه هر دو به‌شدت در حال تحول‌اند. همان‌طور که درس‌نامه‌های پزشکی مرتب به‌روزرسانی می‌شود، درس‌نامه‌های اخترشناسی هم به‌روزرسانی می‌شود.
تا چند سال پیش اگر تصویری از لایه‌های زیرین مغز نداشتیم، امروز به مدد ابزارهای مدرن داریم و اگر تا چند سال پیش از کهکشان‌های دوردست تصویری نداشتیم، به مدد تلسکوپ‌های مدرن داریم. یکی از چیزهایی که در اخترشناسی و پزشکی بسیار متداول است، روش حل مسئله است. بیماری با علائم عجیب که نشان از چند عارضه دارد به پزشک مراجعه می‌کند. اخترشناسی جرمی مرموز را در آسمان می‌یابد که نشانه‌های عجیبی دارد. حال، هم پزشک و هم اخترشناس باید مسئله را حل کنند. پزشکان با آموختن اخترشناسی، به‌ویژه با آموختن این نکته که چگونه اخترشناسان رازهای سربه‌مُهر را حل کرده‌اند، می‌توانند از آن در کار پزشکی استفاده کنند.
برای نمونه پزشکان با چالش‌هایی در تشخیص بیماری‌های کمیاب روبه‌رو هستند. در نظر بگیرید پزشکان با آن ابزارهایی که در اختیار دارند، در پی تشخیص درست بیماری هستند و دستشان گاهی بسته است که هر روشی را به کار گیرند. از سوی دیگر اخترشناسان هم گاهی پدیده‌هایی را در گیتی می‌بینند که به‌واقع جز نور دریافتی یا طیف یا برهم‌کنش‌شان دستشان به جای دیگری بند نیست تا از راز آن سر درآورند. وقتی هم که انواع داده‌ها را دریافت می‌کنند، نوبت به این می‌رسد که بفهمند آن پدیده چیست؛
درست مانند پزشکی که با داشتن عکس و جواب آزمایش باید بفهمد بیماری چیست. اجازه دهید به این نکته مهم اشاره کنیم که در اخترشناسی در بسیاری از اوقات باید خارج از چارچوب و خلاقانه فکر کرد تا به جواب سؤال رسید؛ همین موضوع در پزشکی هم رایج است. بگذارید داستانی را بگوییم که از نزدیک شاهد آن بودیم. یکی از دوستان ما دچار التهاب لنف در ناحیه گردن-شانه شده بود. برخی از پزشکان بدون دقت کافی تشخیص سرطان لنف داده بودند، اما دو پزشک بسیار کار‌بلد و با‌دقت و البته یک دامپزشک جوان که با التهاب لنف ناشی از گربه آشنایی داشت، تشخیص درست دادند.
این داستان برای ما همیشه مثالی از دقت و ظرافت و خارج از چارچوب اندیشیدن است. اخترشناسی با آن فضای زیبایی که در ذهن ایجاد می‌کند، به پرورش این موضوع کمک شایانی می‌کند. پزشکی با انسان سروکار دارد، با همه‌چیز آن؛ از جزئی‌ترین موضوع جسم تا پیچیده‌ترین آن. حال این پرسش پیش می‌آید که خاستگاه انسان و زیست از کجاست و چه بوده است؟
بی‌شک برای پزشکانی که هر روز با انسان سروکار دارند، هیجان‌انگیز است که بدانند زیست فراسوی زمین و سیاره‌هایی جز زمین چگونه ممکن از توانمندی لازم برای رشد زیست/حیات برخوردار باشند. امروزه شاخه‌ای از اخترشناسی با نام اخترزیست‌شناسی پیشتازانه در حال درنوردیدن مرزهای شناخت انسان از گیتی است که توانایی بارورکردن بذر حیات را دارد و سیاره زمین گواه آن ن ف8ت7 داغ7ععه9 در پژوهش‌هایشان خلاقانه‌تر عمل کنند. بخش دیگری که می‌تواند برای هر دو گروه اخترشناسان و پزشکان جالب باشد، تصویربرداری و فن‌های آن است.
هر دو گروه، سخت ابزار‌محور هستند و ابزارهای که بتوانند تصویر و داده‌ای دقیق‌تر به ارمغان آورند. دانش اخترشناسی و فن‌های تصویربرداری و داده‌گیری، نیروی محرکه بسیاری از شاخه‌های دیگر در به‌کارگیری فناوری‌ها نوین بوده است. جای دیگری که اخترشناسی نوین می‌تواند به پزشکان کمک کند، استفاده از الگوریتم‌ها و تحلیل‌های پُر‌داده است. اخترشناسی مدت‌های مدیدی است که وارد این فضا شده و پزشکی امروز هم شتابان به سوی آن می‌رود.
فراتر از تمام اینها، پزشکان عزیز با خستگی ناشی از کار روزانه در مطب و درمانگاه و بیمارستان، برایشان شیرین است که سر کلاس اخترشناسی بنشینند و دمی بیاسایند و از شگفتی‌های گیتی و آسمان شب لذت ببرند. پزشکی کاری است که هم جسم و هم روان پزشک را به کار می‌گیرد و گاهی اوقات جسم و روان پزشک در تنش قرار می‌گیرد؛ بنابراین نیاز دارد تا به روان و جسم خود استراحت بدهد. کلاس اخترشناسی برای این کار، یک تیر با دو نشان است.
راهکارهایی برای کلاس اخترشناسی
کلاس ما و راهکار پیشنهادی ما چنین است که هر هفته یک جلسه دوساعته، به مدت 12 تا 16 جلسه کلاس اخترشناسی برقرار باشد. کلاس ما برخط خواهد بود اما اخترشناسان عزیز می‌توانند در بیمارستان‌ها کلاس حضوری هم بگذارند. بیشتر بیمارستان‌ها امکانات لازم را دارند. همچنین پیشنهاد می‌کنیم در پایان دوره، شب رصدی برگزار شود و دور هم از زیبایی‌های آسمان شب لذت ببریم. اجازه دهید در پایان سرفصل‌های پیشنهادی خودمان را هم ارائه دهیم: 1. تاریخ اخترشناسی، 2. سامانه خورشیدی، 3. خورشید، 4. زایش ستارگان، 5. دگرگشت ستارگان، 6. مرگ ستارگان، 7. سیاره‌های فراخورشیدی، 8. فضای اندر-اختری، 9. کهکشان‌ها، 10. فضای اندر-کهکشانی، 11. کیهان‌شناسی و 12. ابزارهای اخترشناسان.
