تک‌وپاتک ایران و آمریکا بر سر برجام ادامه دارد
چالش، این‌بار بر سر ماشه
شرق: با نزدیک‌شدن موعد لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران از یک‌سو و انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده و پایان دور اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، بحث بر سر ایران، برجام، تحریم و آمریکا در حال تشدید است. در روزهای گذشته، بعد از ناکامی بی‌سابقه ایالات متحده در شورای امنیت در به‌تصویب‌رساندن قطع‌نامه‌ای علیه ایران، تمرکز مقامات ایالات متحده بر استفاده از سازوکار ماشه مصوب قطع‌نامه 2231 برای بازگرداندن تحریم‌های ایران قرار گرفته است. مقامات آمریکا مدعی هستند به‌عنوان امضاکننده برجام محق به استفاده از این ابزار تحت توافق هسته‌ای ایران هستند؛ در‌حالی‌که مقامات ایران، البته مانند بسیاری از مقامات و کارشناسان اروپایی و حتی مقامات سابق آمریکایی معتقدند خروج مؤکد ایالات متحده از برجام و توقف تمام تعهدات این کشور که در سال ۲۰۱۸ با تصمیم ترامپ رقم خورد، باعث می‌شود این کشور نه در چارچوب توافق هسته‌ای و نه در چارچوب قطع‌نامه شورای امنیت سازمان ملل متحد اجازه استفاده از این ابزار را نداشته باشد. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا البته در این زمینه همچنان با تأکید بر اتهاماتی که اقدامات مخرب ایران در منطقه می‌خواند، مصر بر
مجاب‌کردن متحدان آمریکا و دیگر کشورها به خطرناک‌بودن لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران است و تازه‌ترین این اتهامات ارسال سلاح از سوی ایران به طالبان است.
سخنگوی جدید وزارت امور خارجه دیروز در پاسخ به این اتهام و در آنچه اولین موضع‌گیری‌اش در سمت جدید حساب می‌شود، به رد ادعاهای وزیر خارجه آمریکا پرداخت. سعید خطیب‌زاده با رد این اتهامات گفت: «آنچه امروز در افغانستان می‌گذرد، نتیجه جنگ‌افروزی و مداخلات آمریکا در امور افغانستان است». به گزارش اداره‌کل اطلاع‌رسانی و امور سخنگویی وزارت امور خارجه خطیب‌زاده افزود: «اتهامات وارده از سوی وزیر خارجه ایالات متحده نوعی فرافکنی و تلاش برای انحراف افکار عمومی مردم افغانستان از کمک‌های واشنگتن به داعش است». سخنگوی وزارت خارجه ادامه داد: «آمریکا هنوز پاسخی به خواسته‌های افکار عمومی در مورد هویت هلی‌کوپترهایی که برای کمک به داعش در حریم هوایی تحت پوشش ناتو در افغانستان به پرواز درمی‌آیند، نداده است». واکنش خطیب‌زاده به صحبت‌های پمپئو در مصاحبه‌های اخیر اوست. او در یکی از اظهارنظرها و پیش از رد قطع‌نامه آمریکا در شورای امنیت در این زمینه گفته بود: «ما به‌وضوح گفته‌ایم، ما تاریخ را می‌دانیم، ما می‌دانیم که در گذشته روسیه طالبان را تجهیز می‌کرد، ما می‌دانیم که ایران تا امروز هم به تسلیح گروه طالبان ادامه می‌دهد. ما این
واقعیت‌ها را می‌دانیم. ما نیت‌های خود را نسبت به هر‌کدام آشکار کرده‌ایم». وزیر خارجه آمریکا در همان گفت‌وگو درباره مخالفت متحدان اروپایی ایالات متحده با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران گفته بود: «برای هیچ کشور اروپایی معنایی ندارد که بخواهد از تسلیح ایران حمایت کند». پمپئو در ادامه پیش‌بینی کرده بود: «من فکر می‌کنم آنها [اروپایی‌ها] دقیقا تشخیص می‌دهند که این [قطع‌نامه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران] چیست و امیدوارم در سازمان ملل به آن رأی دهند. امیدوارم که این کار را بکنند».
پمپئو البته در همین گفت‌وگو و در موضع‌گیری‌های پس از رد قطع‌نامه، مانند دیگر مقامات دیپلماسی آمریکایی تأکید داشت که در مرحله بعد از شورای امنیت به سراغ استفاده از سازوکار ماشه برجام خواهد رفت. پس از لغو قطع‌نامه و جدی‌شدن بحث، خیلی‌ها به این موضوع پرداخته بودند که چنین اقدامی از سوی آمریکا نشدنی است و اگر آمریکا روی آن پافشاری کند، به جایگاه شورای امنیت سازمان ملل متحد و منافع ملی ایالات متحده در این زمینه ضربه خواهد خورد. از کسانی مثل وندی شرمن، عضو تیم مذاکره‌کننده آمریکا البته بعید نبود که استناد عجیب دولت ترامپ به توافقی که از آن خارج شده‌اند را به چالش بکشند اما از جمله کسانی که ایده پمپئو را به چالش کشید، جان بولتون، مقام سابق دولت ترامپ و نئوکان جنگ‌طلب و ضدایران بود که در مقاله‌ای در وال‌استریت‌ژورنال موضع مخالف خود با این ایده را مطرح کرد. همکار سابق پمپئو در کاخ سفید، البته پس از خروج از دولت با نوشتن کتابی به روایت روندهای تصمیم‌گیری در دولت ترامپ پرداخته بود و با نقدهای تندوتیزش از وضعیت اداره دولت در دوران ترامپ و نقل‌قول‌هایی که از گفت‌وگوهای میان اعضای تیم رئیس‌جمهور در کتابش کرده بود، از
سوی پمپئو لقب «خائن» گرفته بود.
بولتون در این مقاله با تیتر «"ماشه" ایران ارزشش را ندارد»، استدلال کرده است که رویکرد جدید دستگاه دیپلماسی آمریکا «وتوی شورای امنیت را تضعیف می‌کند؛ وتویی که در خدمت منافع ایالات متحده در سازمان ملل است». او در این تحلیل تلاش قطع‌نامه‌ای دولت ترامپ در شورای امنیت را «شکستی ویران‌کننده» می‌خواند و با اشاره به ادعای حامیان توافق که واشنگتن را به خاطر خروج از آن فاقد بنیان حقوقی برای استفاده از بندهای آن می‌دانند، اذعان می‌کند: «درست می‌گویند. زیادی لوس است که بگوییم ما برای کارکردهایی که خوشمان می‌آید، در توافق هسته‌ای هستیم اما نه برای آنهایی که خوشمان نمی‌آید. این تنها انگیزه کافی است که مسیر ماشه را کلید نزنیم». او درعین‌حال اما با اشاره به ساختار شورای امنیت سازمان ملل که در مسائل روالی وتو ندارد، مسیر پیچیده مطلوب ترامپی‌ها در به‌کارگیری این ابزارها جهت پیشبرد ماشه باوجود مخالفت دیگر اعضا و امضاکنندگان می‌گوید این روند، به اساس کار این شورا و ابزار وتو در آن صدمه می‌زند و اثر واقعی آن در آینده و در رابطه با استفاده‌های بعدی ایالات متحده از وتو مشخص خواهد شد: «این صدمه بدون تردید ماندگار
خواهد بود».
نوشته بولتون توجه مخالف سابقش، یعنی وزیر خارجه ایران را جلب کرد. محمدجواد ظریف در توییتی با اشاره به این مطلب نوشت: «جان بولتون امروز چیزی را تکرار کرده که در ۸ می۲۰۱۸ گفته بود؛ زمانی که مشاور امنیت ملی دولت ترامپ بود». «لااقل او ثبات دارد، خصیصه‌ای که مشخصا در این دولت آمریکا غایب است». وزیر خارجه ایران تأکید کرد: «توسل ایالات متحده به مکانیسم حل اختلاف مندرج در [قطع‌نامه] ۲۲۳۱ هیچ پایه و اساسی ندارد». ظریف همراه با این توییت و در کنار تصویر مقاله جدید بولتون، تصویری از بیانیه رسانه‌ای بولتون در سال ۲۰۱۸ منتشر کرد که در آن مشخصا بولتون با اشاره به این بندهای قطع‌نامه می‌گوید: «... که ما از آنها استفاده نمی‌کنیم چون ما بیرون از توافقیم». ظریف همچنین تصویر مقاله‌ای از جرت بلانک، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا را منتشر کرده است که با اشاره به همین امکان ضربه ماندگار به ابزارهای دیپلماتیک دولت‌های بعدی آمریکا در صورت پیگیری ایده ماشه و احتمال پیروزی جو بایدن بر ترامپ در انتخابات پاییز پیش‌رو می‌پرسد: «آیا پمپئو می‌تواند با بحران به‌خودتحمیل‌شده ترامپ درباره ایران، ریاست‌جمهوری آینده بایدن را گرفتار کند؟».
این بحث‌ها البته در حالی است که برخلاف برخی زمزمه‌ها در هفته‌های گذشته، ظاهرا ایده رئیس‌جمهور روسیه برای حل چالش ایران و آمریکا نیز به در بسته خورده است. ولادیمیر پوتین خواستار برگزاری جلسه‌ای، البته مجازی، بین اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل با همراهی ایران و آلمان برای بررسی برجام و مسائل مربوط به آن شده بود؛ اما رابرت اوبرین، مشاور امنیت ملی فعلی ترامپ که جانشین جان بولتون است، یکشنبه در یک گفت‌وگوی تلویزیونی با قاطعیت این پیشنهاد را رد کرد. به گزارش ایرنا او به ان‌بی‌سی نیوز گفت: «پیشنهاد رئیس‌جمهوری روسیه را رد کردیم؛ چرا‌که می‌خواهند ما را به بازگشت به این توافق وحشتناک وادار کنند». شخص دونالد ترامپ روز شنبه در پاسخ به سؤالی درباره پذیرش این پیشنهاد به «فکر می‌کنم احتمالا نه» اکتفا کرده بود. این در حالی است که در همین هفته، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه از ایده پوتین استقبال کرده بود.
شرق: با نزدیک‌شدن موعد لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران از یک‌سو و انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده و پایان دور اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، بحث بر سر ایران، برجام، تحریم و آمریکا در حال تشدید است. در روزهای گذشته، بعد از ناکامی بی‌سابقه ایالات متحده در شورای امنیت در به‌تصویب‌رساندن قطع‌نامه‌ای علیه ایران، تمرکز مقامات ایالات متحده بر استفاده از سازوکار ماشه مصوب قطع‌نامه 2231 برای بازگرداندن تحریم‌های ایران قرار گرفته است. مقامات آمریکا مدعی هستند به‌عنوان امضاکننده برجام محق به استفاده از این ابزار تحت توافق هسته‌ای ایران هستند؛ در‌حالی‌که مقامات ایران، البته مانند بسیاری از مقامات و کارشناسان اروپایی و حتی مقامات سابق آمریکایی معتقدند خروج مؤکد ایالات متحده از برجام و توقف تمام تعهدات این کشور که در سال ۲۰۱۸ با تصمیم ترامپ رقم خورد، باعث می‌شود این کشور نه در چارچوب توافق هسته‌ای و نه در چارچوب قطع‌نامه شورای امنیت سازمان ملل متحد اجازه استفاده از این ابزار را نداشته باشد. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا البته در این زمینه همچنان با تأکید بر اتهاماتی که اقدامات مخرب ایران در منطقه می‌خواند، مصر بر
مجاب‌کردن متحدان آمریکا و دیگر کشورها به خطرناک‌بودن لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران است و تازه‌ترین این اتهامات ارسال سلاح از سوی ایران به طالبان است.
سخنگوی جدید وزارت امور خارجه دیروز در پاسخ به این اتهام و در آنچه اولین موضع‌گیری‌اش در سمت جدید حساب می‌شود، به رد ادعاهای وزیر خارجه آمریکا پرداخت. سعید خطیب‌زاده با رد این اتهامات گفت: «آنچه امروز در افغانستان می‌گذرد، نتیجه جنگ‌افروزی و مداخلات آمریکا در امور افغانستان است». به گزارش اداره‌کل اطلاع‌رسانی و امور سخنگویی وزارت امور خارجه خطیب‌زاده افزود: «اتهامات وارده از سوی وزیر خارجه ایالات متحده نوعی فرافکنی و تلاش برای انحراف افکار عمومی مردم افغانستان از کمک‌های واشنگتن به داعش است». سخنگوی وزارت خارجه ادامه داد: «آمریکا هنوز پاسخی به خواسته‌های افکار عمومی در مورد هویت هلی‌کوپترهایی که برای کمک به داعش در حریم هوایی تحت پوشش ناتو در افغانستان به پرواز درمی‌آیند، نداده است». واکنش خطیب‌زاده به صحبت‌های پمپئو در مصاحبه‌های اخیر اوست. او در یکی از اظهارنظرها و پیش از رد قطع‌نامه آمریکا در شورای امنیت در این زمینه گفته بود: «ما به‌وضوح گفته‌ایم، ما تاریخ را می‌دانیم، ما می‌دانیم که در گذشته روسیه طالبان را تجهیز می‌کرد، ما می‌دانیم که ایران تا امروز هم به تسلیح گروه طالبان ادامه می‌دهد. ما این
واقعیت‌ها را می‌دانیم. ما نیت‌های خود را نسبت به هر‌کدام آشکار کرده‌ایم». وزیر خارجه آمریکا در همان گفت‌وگو درباره مخالفت متحدان اروپایی ایالات متحده با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران گفته بود: «برای هیچ کشور اروپایی معنایی ندارد که بخواهد از تسلیح ایران حمایت کند». پمپئو در ادامه پیش‌بینی کرده بود: «من فکر می‌کنم آنها [اروپایی‌ها] دقیقا تشخیص می‌دهند که این [قطع‌نامه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران] چیست و امیدوارم در سازمان ملل به آن رأی دهند. امیدوارم که این کار را بکنند».
پمپئو البته در همین گفت‌وگو و در موضع‌گیری‌های پس از رد قطع‌نامه، مانند دیگر مقامات دیپلماسی آمریکایی تأکید داشت که در مرحله بعد از شورای امنیت به سراغ استفاده از سازوکار ماشه برجام خواهد رفت. پس از لغو قطع‌نامه و جدی‌شدن بحث، خیلی‌ها به این موضوع پرداخته بودند که چنین اقدامی از سوی آمریکا نشدنی است و اگر آمریکا روی آن پافشاری کند، به جایگاه شورای امنیت سازمان ملل متحد و منافع ملی ایالات متحده در این زمینه ضربه خواهد خورد. از کسانی مثل وندی شرمن، عضو تیم مذاکره‌کننده آمریکا البته بعید نبود که استناد عجیب دولت ترامپ به توافقی که از آن خارج شده‌اند را به چالش بکشند اما از جمله کسانی که ایده پمپئو را به چالش کشید، جان بولتون، مقام سابق دولت ترامپ و نئوکان جنگ‌طلب و ضدایران بود که در مقاله‌ای در وال‌استریت‌ژورنال موضع مخالف خود با این ایده را مطرح کرد. همکار سابق پمپئو در کاخ سفید، البته پس از خروج از دولت با نوشتن کتابی به روایت روندهای تصمیم‌گیری در دولت ترامپ پرداخته بود و با نقدهای تندوتیزش از وضعیت اداره دولت در دوران ترامپ و نقل‌قول‌هایی که از گفت‌وگوهای میان اعضای تیم رئیس‌جمهور در کتابش کرده بود، از
سوی پمپئو لقب «خائن» گرفته بود.
بولتون در این مقاله با تیتر «"ماشه" ایران ارزشش را ندارد»، استدلال کرده است که رویکرد جدید دستگاه دیپلماسی آمریکا «وتوی شورای امنیت را تضعیف می‌کند؛ وتویی که در خدمت منافع ایالات متحده در سازمان ملل است». او در این تحلیل تلاش قطع‌نامه‌ای دولت ترامپ در شورای امنیت را «شکستی ویران‌کننده» می‌خواند و با اشاره به ادعای حامیان توافق که واشنگتن را به خاطر خروج از آن فاقد بنیان حقوقی برای استفاده از بندهای آن می‌دانند، اذعان می‌کند: «درست می‌گویند. زیادی لوس است که بگوییم ما برای کارکردهایی که خوشمان می‌آید، در توافق هسته‌ای هستیم اما نه برای آنهایی که خوشمان نمی‌آید. این تنها انگیزه کافی است که مسیر ماشه را کلید نزنیم». او درعین‌حال اما با اشاره به ساختار شورای امنیت سازمان ملل که در مسائل روالی وتو ندارد، مسیر پیچیده مطلوب ترامپی‌ها در به‌کارگیری این ابزارها جهت پیشبرد ماشه باوجود مخالفت دیگر اعضا و امضاکنندگان می‌گوید این روند، به اساس کار این شورا و ابزار وتو در آن صدمه می‌زند و اثر واقعی آن در آینده و در رابطه با استفاده‌های بعدی ایالات متحده از وتو مشخص خواهد شد: «این صدمه بدون تردید ماندگار
خواهد بود».
نوشته بولتون توجه مخالف سابقش، یعنی وزیر خارجه ایران را جلب کرد. محمدجواد ظریف در توییتی با اشاره به این مطلب نوشت: «جان بولتون امروز چیزی را تکرار کرده که در ۸ می۲۰۱۸ گفته بود؛ زمانی که مشاور امنیت ملی دولت ترامپ بود». «لااقل او ثبات دارد، خصیصه‌ای که مشخصا در این دولت آمریکا غایب است». وزیر خارجه ایران تأکید کرد: «توسل ایالات متحده به مکانیسم حل اختلاف مندرج در [قطع‌نامه] ۲۲۳۱ هیچ پایه و اساسی ندارد». ظریف همراه با این توییت و در کنار تصویر مقاله جدید بولتون، تصویری از بیانیه رسانه‌ای بولتون در سال ۲۰۱۸ منتشر کرد که در آن مشخصا بولتون با اشاره به این بندهای قطع‌نامه می‌گوید: «... که ما از آنها استفاده نمی‌کنیم چون ما بیرون از توافقیم». ظریف همچنین تصویر مقاله‌ای از جرت بلانک، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا را منتشر کرده است که با اشاره به همین امکان ضربه ماندگار به ابزارهای دیپلماتیک دولت‌های بعدی آمریکا در صورت پیگیری ایده ماشه و احتمال پیروزی جو بایدن بر ترامپ در انتخابات پاییز پیش‌رو می‌پرسد: «آیا پمپئو می‌تواند با بحران به‌خودتحمیل‌شده ترامپ درباره ایران، ریاست‌جمهوری آینده بایدن را گرفتار کند؟».
این بحث‌ها البته در حالی است که برخلاف برخی زمزمه‌ها در هفته‌های گذشته، ظاهرا ایده رئیس‌جمهور روسیه برای حل چالش ایران و آمریکا نیز به در بسته خورده است. ولادیمیر پوتین خواستار برگزاری جلسه‌ای، البته مجازی، بین اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل با همراهی ایران و آلمان برای بررسی برجام و مسائل مربوط به آن شده بود؛ اما رابرت اوبرین، مشاور امنیت ملی فعلی ترامپ که جانشین جان بولتون است، یکشنبه در یک گفت‌وگوی تلویزیونی با قاطعیت این پیشنهاد را رد کرد. به گزارش ایرنا او به ان‌بی‌سی نیوز گفت: «پیشنهاد رئیس‌جمهوری روسیه را رد کردیم؛ چرا‌که می‌خواهند ما را به بازگشت به این توافق وحشتناک وادار کنند». شخص دونالد ترامپ روز شنبه در پاسخ به سؤالی درباره پذیرش این پیشنهاد به «فکر می‌کنم احتمالا نه» اکتفا کرده بود. این در حالی است که در همین هفته، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه از ایده پوتین استقبال کرده بود.