حقوق شهروندی، حق زندگی بهتر
در اين يادداشت مي توان اقداماتي ديگر از شهرداري را هم جا داد و برجسته کرد. مثلا در قسمت هواي پاک تلاش شهرداري براي راه اندازي خط دوم مترو و احداث حلقه حفاظتي اصفهان و همين طور ادامه کاشت کمربند سبز اصفهان بعد از حدود 20 سال اين که اصفهان به عنوان اولين شهر ايران نشان کانديداتوري شهر دوستدار کودک را دريافت کرد و نامش در بين شهرهاي اين شبکه مطرح شد.
«حقوق شهروندی» از آن عبارت‌های مشهوری است که در سال‌هاي اخیر چه در ادبیات نهادهای مدنی، مسئولان کشوری و شهری و چه در تبلیغات تلویزیونی و محیطی زیاد به چشم می‌خورد. پرتکراربودن این عبارت اما هنوز نتوانسته آن را به منظومه مفاهیم روشن و بدیهی شهروندان وارد کند. چه اینکه هنوز معنا و مفهوم دقیق آن برای مردم مشخص نیست و فهم روشنی - که مورد توافق و اجماع عمومی باشد- از آن وجود ندارد. در عوض، ازدیاد استفاده از عبارت، سمت‌وسوی شعاری به آن داده و همین مسئله سبب شده مردم این روزها کمتر با آن ارتباط برقرار کنند.
به گونه‌ای که اغلب شهروندان حتی نمی‌دانند که چه حقی بر گردن شهر دارند و شهر به مثابه یک موجود زنده و فعال چه حقی بر گردن آنها دارد.
حقوق شهروندی چیست؟
حقوق شهروندی یا آزادی‌های عمومی یا شهروندی، مجموعهای از حقوق مدنی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است که فرد به عنوان تبعه یک کشور از آن برخوردار است و محور تضمین این حقوق، قانون است که در هر جامعهای دولت موظف است به نمایندگی از اتباع خود آن را (به عنوان حقوق ملت یا آزادی‌های عمومی) در چارچوب اعلامیه حقوق بشر تصویب کند و به موقع به اجرا گذارد. حقوق شهروندی وقتی تحقق پیدا می‌کند که تمام افراد یک جامعه از کلیه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار باشند و شهروندان نیز به عنوان اعضای آن جامعه مسئولیت‌هایی را در راستای اداره بهتر و ایجاد نظم عهده‌دار شوند.
بدیهی است شناخت این حقوق متقابل در ارتقای حقوق شهروندی و ایجاد جامعه سالم مبتنی بر نظم و عدالت، نقش مؤثری دارد.
در واقع حقوق شهروندی آمیخته‌ای است از وظایف و مسئولیت‌های شهروندان در قبال یکدیگر، شهر و دولت یا قوای حاکم و مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی که وظیفه تأمین آن حقوق بر عهده مدیران شهری (شهرداری)، دولت یا به‌طور کلی قوای حاکم است.
وظیفه مدیران شهری در مقابل حقوق شهروندی
همان‌طور که از تعریف بالا مشخص است، حقوق شهروندی شامل مفاهیم گسترده و متنوعی در یک کشور می‌شود اما اگر بخواهیم در مورد حقوق شهروندان یک شهر و وظیفه‌ای که شهرداری‌ها در مقابل شهروندان خود دارند، صحبت کنیم، تعاریف و مصداق‌ها تخصصی‌تر خواهند شد. مثلا حق هوای پاک برای همه شهروندان، مناسب‌سازی فضاهای شهری و مراکز آموزشی و درمانی برای کم‌توانان جسمی و ذهنی مانند نابینایان، کم‌توانان ذهنی، اوتیسمی‌ها و...، ایجاد دسترسی آسان، سریع و ارزان به وسایل حملونقل عمومی در همه مناطق شهر، فراهم‌کردن فضای امن عبور و مرور برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران، تأمین امنیت زنان در فضاهای شهری، ساختن شهری سالم و شاد برای کودکان و نوجوانان، مناسب‌سازی شهر برای سالمندان، ایجاد گرمخانه برای معتادان، حفاظت از بناهای تاریخی و میراث فرهنگی شهر و... از حقوقی هستند که شهروندان بر گردن مدیریت شهری دارند و شهرداری‌ها باید در طول فعالیت‌های خود زمینه بروز و ظهور آن را فراهم کنند.
البته دامنه وظایف شهرداری‌ها بسیار گسترده‌تر است و از نظافت روزانه معابر و جمع‌آوری زباله گرفته تا مراقبت از شهر در برابر سیل و زلزله و سایر حوادث طبیعی، نظارت بر ساخت‌وسازهای خرد و کلان در شهر و صدور پروانه برای آنها، ساخت خیابان، بزرگراه و آسفالت‌کردن آنها، ایجاد گورستان و غسالخانه و... را شامل می‌شود که شهرداری‌ها در اکثر شهرهای دنیا آن را دنبال می‌کنند و محیط شهری را با انجام‌دادن این فعالیت‌های مستمر سروسامان می‌دهند.
حق کودک در شهر
واقعیت این است که شهرداری‌ها در ایران تقریبا درگیر همین فعالیت‌های روزمره هستند که در بالا به آن اشاره کردیم و بیشترین فرصت و اعتبارات خود را صرف آن می‌کنند؛ مثلا ساخت خیابان‌ها و توسعه شبکه بزرگراهی، ساخت خطوط مترو و تهیه واگن، جمع‌آوری، تفکیک و دفن زباله، نوسازی ناوگان حملونقل عمومی در اولویت‌های همیشگی شهرداری‌هاست که تمامی ندارد و باعث شده که آنها کمتر به مسائلی مانند حقوق کودکان در یک شهر بپردازند.
ابتــکار شــهرهای دوسـتدار کــودک (CFCI ) در ســال 1996 توســط یونیســف و برنامــه اسـکان بشـر سـازمان ملـل متحـد معرفـی شـد تـا قطع‌نامه‌هـای تصویب‌شـده در دومیـن کنفرانـس سـازمان ملـل متحـد در مـورد اسـکان بشـر را اجرائی کنـد. بـر ایـن اســاس، رفــاه کــودکان، شــاخص نهایــی یــک زیســتگاه ســالم، جامعــه دموکراتیــک و حاکمیت مطلوب است. در سـال‌های اخیـر، یونیسف اعلام کرده که شـاهد رشـد چشـمگیر CFCI بوده و ایـن رشـد نشـانه‌ای مثبـت از اهمیــت ایــن برنامــه بــرای شــهرداری‌ها و دیگــر نقش‌آفرینــان محلــی اســت. این طرح 30 میلیون کودک در 38 کشور جهان را پوشش می‌دهد.
طبق تعریف یونیسف، شهر دوستدار کودک، شهر یا اجتماع محلی است که در آن کودکان در امنیت باشند و از بهره‌کشی و خشونت و سوء‌استفاده در امان بمانند. تحصیلات باکیفیت، مشارکتی و فراگیر را تجربه کنند و امکان پرورش مهار‌ت‌هایشان را بیابند. در زندگی خانوادگی، شهری و محلی مشارکت داشته باشند. در محیط پاکیزه، بدون آلودگی و ایمن زندگی کنند و به فضای سبز دسترسی آسان داشته باشند. با دوستانشان دیدار کنند و مکان‌هایی برای بازی و تفریح در اختیار داشته باشند. فارغ از ریشه‌های قومیتی، مذهبی، درآمد و جنسیت یا توانایی‌هایشان، فرصت برابر برای زندگی داشته باشند.
اگرچه در شهرهای ایران زمینه زندگی خانوادگی مطلوب یا تحصیلات برای اغلب کودکان فراهم است اما کمتر شاهد مشارکت آنها در شهر یا محلات هستیم یا ساخت‌وسازهای انبوه در چهار دهه اخیر، دسترسی بچه‌ها را به اماکن سبز و پارک‌ها در کلان‌شهرها سخت‌تر کرده و درباره وضعیت هوای پاک هم که نیاز به توضیح نیست که آنها در چه روزگار بغرنج و دشواری به سر می‌برند.
توجه به حقوق کودکان و ایجاد شهری دوستدار آنها جزء مطالبات و حقوقی است که بر گردن مدیران شهری است و باید زمینه زندگی راحت و شاد را برای آنها فراهم کنند.
حق عابر پیاده و دوچرخه‌سواران
واقعیت غیر قابل انکار این است که در ایران، اغلب شهرها با محور خودرو توسعه پیدا کرده‌اند، بنابراین در پرونده عملکرد سالانه شهرداری‌ها همواره ساخت حداقل یک بزرگراه یا پل ماشین‌رو، خیابان، بلوار و تونل وجود دارد و مدیران شهری افتتاح این پروژه‌ها را جزء افتخارات دوران مسئولیت خود معرفی می‌کنند و در افکار عمومی به آن می‌بالند؛ این در حالی است که هر سال، متراژ فضای عابر پیاده و دوچرخه‌سواران آب می‌رود و این گروه را به حاشیه می‌کشاند.
مثلا در اصفهان که روزگاری شهر دوستدار دوچرخه بود و تعداد شهروندان دوچرخه‌سوار از ماشین‌سوار پیشی می‌گرفت، حالا به نقطه‌ای رسیده که جریان برعکس شده و دوچرخه‌سواران به حاشیه رانده شده‌اند. در مقابل دومیلیون‌و243هزارو 249 نفر جمعیت شهر اصفهان (بنابر سرشماری سال 1395)، یک میلیون خودرو در شهر تردد می‌کنند که طبق پژوهش معاونت فناوری شهرداری اصفهان، بیش از ظرفیت این شهر است.
البته در سال‌های گذشته، شهرداری اصفهان تلاش کرده این شهر را به ذات خود برگرداند و به همین دلیل مسیرهایی برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران به خصوص در محوطه‌های تاریخی ساخته اما شهروندان معتقدند که باید فضاهای بیشتری را به این دو گروه اختصاص داد تا پویایی انسانی جایگزین زندگی ماشینی شود.
حق شهروندان داراي معلوليت جسمی و ذهنی
بهسازی فضای شهر برای افراد داراي معلوليت جسمی و ذهنی یکی از مطالبات قدیمی و تکراری شهروندان ایرانی در همه نقاط کشور است که همچنان شهرداری‌ها با تحقق آن فاصله زیادی دارند. اگر می‌خواهید بدانید چقدر شهرتان برای حضور این گروه ساخته شده، کافی است یک روز میزان حضور شهروندان کم‌توان ذهنی و جسمی را در معابر شهری رصد کنید. حضور نابینایان، افراد با ویلچر، اوتیسمی‌ها یا افراد عقب‌مانده ذهنی و دارای سندرم داون را چقدر در شهر پررنگ و فعالانه می‌بینید؟
این گروه جزء کسانی هستند که حقوقشان در پروژه‌های شهری کمتر لحاظ می‌شود چراکه طراحان مبلمان شهری نسبت به آن بی‌توجهند و در بهسازی فضاها، شهروندان کم‌توان ذهنی و جسمی جزء آخرین اولویت آنها هستند.
طبق اعلام مدیرکل بهزیستی استان اصفهان در سال 1398، جمعیت کم‌توانان جسمی و ذهنی این استان 500 هزار نفر است که ۳۷ درصد آنها را زنان و ۶۳ درصد را مردان تشکیل می‌دهند و افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی 28هزارو ۷۱۳ نفر، افراد دارای معلولیت ذهنی 23هزارو ۶۵۶ نفر، افراد دارای معلولیت اعصاب و روان 12هزارو ۳۹۹ نفر، افراد با معلولیت شنوایی 13هزارو ۳۸۲ نفر و افراد دارای معلولیت بینایی هفت‌هزارو ۹۵ نفر هستند.
البته اصفهان جزء شهرهایی است که با شعار اصفهان، شهر زیست‌پذیر برای معلولان، اقداماتی را برای حضور این افراد در شهر انجام داده، به طور مثال در شهریور سال 98، معاونت حملونقل و ترافیک شهرداری اصفهان اعلام کرد بیش از 90 درصد تقاطع‌های شهر و 70 درصد مسیر اتوبوس‌های تندرو و معمولی برای این گروه از شهروندان مناسب‌سازی شده است.
حق سالمندان در شهر
آگاهی نسبت به هرم جمعیتی شهرها از شاخصه‌های مهم شناخت مسائل و معضلات شهری است، هر شهری ساختار سنی و جنسی مشخصی دارد که ممکن است نسبت به سایر مکان‌های شهری متفاوت باشد. برنامه‌ریزان باید عوامل افزایش یا کاهش جمعیت و نمودار سنی شهر در آینده را شناسایی و در فرایند تدوین برنامه‌های خود مدنظر داشته باشند. طراحان شهری نیز باید با توجه به اطلاعات و برنامه‌های دریافتی از برنامه‌ریزان درباره ساختار جمعیتی آینده شهر، فضاهایی را متناسب با نیازهای شهر و شهروندان در نظر بگیرند، اما در این بین نقش مدیران شهری در هموارسازی مسیر رسیدن به شهر مطلوبی که همه اقشار و سنین از زندگی در آن احساس آرامش کنند، انکارناپذیر است.
پیش‌بینی‌ها حاکی است که شهرهای کشور ما طی چند دهه آینده با تعداد زیادی جمعیت سالمند رو‌به‌رو می‌شود. سالمندان از حساس‌ترین اقشار جامعه شهری هستند، این افراد پس از سال‌ها کار، تلاش و کسب تجربه به مرحله‌ای از زندگی خود رسیده‌اند که نیازمند توجه و آرامش بیشتر و حضور در فضاهای تعاملی و مشارکتی هستند. بنابراین باید مدیریت شهری نیازهای سالمندان را در برنامه‌های خود جدی بگیرد.
مرضیه فرشاد، مدیرکل بهزیستی استان اصفهان در مهرماه سال 99 درباره جمعیت سالمندان استان اصفهان گفته است: «میانگین جمعیت سالمندی کشور ۹.۲ درصد است در حالی که درصد جمعیتی استان ۱۰.۶ درصد شده که نشان می‌دهد جمعیت سالمندی در اصفهان فراتر از میزان کشوری است». همچنین مدیرکل ثبت احوال اصفهان در این باره آماری ارائه داده که نشان می‌دهد ۳۰ درصد جمعیت این استان تا سال ۱۴۳۰ را سالمندان تشکیل می‌دهند. «در زمان حاضر جمعیت سالمندان این استان افزون بر پنج‌میلیون‌و ۳۶۴ هزار نفر هستند که این آمار به‌تدریج رو به افزایش است».
شهردار اصفهان هم گفته که هم‌اکنون 11 درصد جمعیت شهر اصفهان سالمند هستند بنابراین باید شهر را برای حضور آنها آماده کرد. قدرت‌الله نوروزی این پیشنهاد را هم داده که شهرداری اصفهان آمادگی دارد با انتخاب محلاتی در شهر و با حضور تشکل‌های مردمی نقاطی را انتخاب و با مشارکت مردم و NGOها محله‌هایی را انتخاب کنند تا سالمندان بتوانند در آن زندگی خود را سپری کنند.
البته اصفهان به عنوان شهر دوستدار سالمندان هم معرفی شده و در چهار محله شهرک کاوه، هزارجریب، جلفا و خانه اصفهان هم این طرح به صورت آزمایشی فعالیت خود را آغاز کرده است.
هوای پاک برای همه
داشتن هوایی سالم و پاک از حقوق مسلم شهروندان در همه دنیاست. حقی که اغلب شهروندان ایرانی در شهرهای بزرگ طی این سال‌ها از آن بی‌بهره‌اند و تبدیل به چالش بزرگی در زندگی روزمره‌شان شده است. به طور مثال نمودار وضعیت کیفی هوای شهر اصفهان در دی ماه سال 1399 که توسط اداره کل حفاظت از محیط زیست استان اصفهان منتشر شده، نشان می‌دهد که شاخص آلودگی هوا در این کلان‌شهر 173 است و 11 روز از این ماه این رقم بالای 150 بوده است.
قانون هوای پاک طی سال ۱۳۹۶ به تأیید مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان رسید و قرار شد که مرهمی باشد بر کیفیت هوای شهرهای مختلف کشور اما حالا پس از گذشت بیش از سه سال از تصویب این قانون هوای شهرهای مختلف کشور به‌شدت آلوده است و حتی مشاهده می‌شود که دستگاه‌های مختلف وظایف قانونی خود را در جهت اجرای قانون هوای پاک نادیده گرفته‌اند و به تعبیر معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اراده‌ای برای رفع آلودگی هوا وجود ندارد.
اساس ۳۴ ماده قانون هوای پاک دستگاه‌های مختلف اجرائی در کشور ازجمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صداوسیما و.. را مکلف کرده است که هر یک به تناسب وظایف خود، اقداماتی را برای کنترل آلودگی هوا در کشور اجرائی کنند اما پس از گذشت سه سال از ابلاغ این قانون، بسیاری از دستگاه‌ها نه‌تنها اقدامی برای رفع آلودگی هوا انجام نداده‌اند بلکه قدم‌هایی علیه قانون هوای پاک برداشته‌اند.
این روزها حق برخورداری از هوای پاک در اغلب کلان‌شهرهای ایران مانند تهران، تبریز و اصفهان دست‌نیافتنی شده. حقی که شهرداری‌ها هم در قبال آن مسئولیت پررنگی دارند.
در اين يادداشت مي توان اقداماتي ديگر از شهرداري را هم جا داد و برجسته کرد. مثلا در قسمت هواي پاک تلاش شهرداري براي راه اندازي خط دوم مترو و احداث حلقه حفاظتي اصفهان و همين طور ادامه کاشت کمربند سبز اصفهان بعد از حدود 20 سال اين که اصفهان به عنوان اولين شهر ايران نشان کانديداتوري شهر دوستدار کودک را دريافت کرد و نامش در بين شهرهاي اين شبکه مطرح شد.
«حقوق شهروندی» از آن عبارت‌های مشهوری است که در سال‌هاي اخیر چه در ادبیات نهادهای مدنی، مسئولان کشوری و شهری و چه در تبلیغات تلویزیونی و محیطی زیاد به چشم می‌خورد. پرتکراربودن این عبارت اما هنوز نتوانسته آن را به منظومه مفاهیم روشن و بدیهی شهروندان وارد کند. چه اینکه هنوز معنا و مفهوم دقیق آن برای مردم مشخص نیست و فهم روشنی - که مورد توافق و اجماع عمومی باشد- از آن وجود ندارد. در عوض، ازدیاد استفاده از عبارت، سمت‌وسوی شعاری به آن داده و همین مسئله سبب شده مردم این روزها کمتر با آن ارتباط برقرار کنند.
به گونه‌ای که اغلب شهروندان حتی نمی‌دانند که چه حقی بر گردن شهر دارند و شهر به مثابه یک موجود زنده و فعال چه حقی بر گردن آنها دارد.
حقوق شهروندی چیست؟
حقوق شهروندی یا آزادی‌های عمومی یا شهروندی، مجموعهای از حقوق مدنی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است که فرد به عنوان تبعه یک کشور از آن برخوردار است و محور تضمین این حقوق، قانون است که در هر جامعهای دولت موظف است به نمایندگی از اتباع خود آن را (به عنوان حقوق ملت یا آزادی‌های عمومی) در چارچوب اعلامیه حقوق بشر تصویب کند و به موقع به اجرا گذارد. حقوق شهروندی وقتی تحقق پیدا می‌کند که تمام افراد یک جامعه از کلیه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار باشند و شهروندان نیز به عنوان اعضای آن جامعه مسئولیت‌هایی را در راستای اداره بهتر و ایجاد نظم عهده‌دار شوند.
بدیهی است شناخت این حقوق متقابل در ارتقای حقوق شهروندی و ایجاد جامعه سالم مبتنی بر نظم و عدالت، نقش مؤثری دارد.
در واقع حقوق شهروندی آمیخته‌ای است از وظایف و مسئولیت‌های شهروندان در قبال یکدیگر، شهر و دولت یا قوای حاکم و مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی که وظیفه تأمین آن حقوق بر عهده مدیران شهری (شهرداری)، دولت یا به‌طور کلی قوای حاکم است.
وظیفه مدیران شهری در مقابل حقوق شهروندی
همان‌طور که از تعریف بالا مشخص است، حقوق شهروندی شامل مفاهیم گسترده و متنوعی در یک کشور می‌شود اما اگر بخواهیم در مورد حقوق شهروندان یک شهر و وظیفه‌ای که شهرداری‌ها در مقابل شهروندان خود دارند، صحبت کنیم، تعاریف و مصداق‌ها تخصصی‌تر خواهند شد. مثلا حق هوای پاک برای همه شهروندان، مناسب‌سازی فضاهای شهری و مراکز آموزشی و درمانی برای کم‌توانان جسمی و ذهنی مانند نابینایان، کم‌توانان ذهنی، اوتیسمی‌ها و...، ایجاد دسترسی آسان، سریع و ارزان به وسایل حملونقل عمومی در همه مناطق شهر، فراهم‌کردن فضای امن عبور و مرور برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران، تأمین امنیت زنان در فضاهای شهری، ساختن شهری سالم و شاد برای کودکان و نوجوانان، مناسب‌سازی شهر برای سالمندان، ایجاد گرمخانه برای معتادان، حفاظت از بناهای تاریخی و میراث فرهنگی شهر و... از حقوقی هستند که شهروندان بر گردن مدیریت شهری دارند و شهرداری‌ها باید در طول فعالیت‌های خود زمینه بروز و ظهور آن را فراهم کنند.
البته دامنه وظایف شهرداری‌ها بسیار گسترده‌تر است و از نظافت روزانه معابر و جمع‌آوری زباله گرفته تا مراقبت از شهر در برابر سیل و زلزله و سایر حوادث طبیعی، نظارت بر ساخت‌وسازهای خرد و کلان در شهر و صدور پروانه برای آنها، ساخت خیابان، بزرگراه و آسفالت‌کردن آنها، ایجاد گورستان و غسالخانه و... را شامل می‌شود که شهرداری‌ها در اکثر شهرهای دنیا آن را دنبال می‌کنند و محیط شهری را با انجام‌دادن این فعالیت‌های مستمر سروسامان می‌دهند.
حق کودک در شهر
واقعیت این است که شهرداری‌ها در ایران تقریبا درگیر همین فعالیت‌های روزمره هستند که در بالا به آن اشاره کردیم و بیشترین فرصت و اعتبارات خود را صرف آن می‌کنند؛ مثلا ساخت خیابان‌ها و توسعه شبکه بزرگراهی، ساخت خطوط مترو و تهیه واگن، جمع‌آوری، تفکیک و دفن زباله، نوسازی ناوگان حملونقل عمومی در اولویت‌های همیشگی شهرداری‌هاست که تمامی ندارد و باعث شده که آنها کمتر به مسائلی مانند حقوق کودکان در یک شهر بپردازند.
ابتــکار شــهرهای دوسـتدار کــودک (CFCI ) در ســال 1996 توســط یونیســف و برنامــه اسـکان بشـر سـازمان ملـل متحـد معرفـی شـد تـا قطع‌نامه‌هـای تصویب‌شـده در دومیـن کنفرانـس سـازمان ملـل متحـد در مـورد اسـکان بشـر را اجرائی کنـد. بـر ایـن اســاس، رفــاه کــودکان، شــاخص نهایــی یــک زیســتگاه ســالم، جامعــه دموکراتیــک و حاکمیت مطلوب است. در سـال‌های اخیـر، یونیسف اعلام کرده که شـاهد رشـد چشـمگیر CFCI بوده و ایـن رشـد نشـانه‌ای مثبـت از اهمیــت ایــن برنامــه بــرای شــهرداری‌ها و دیگــر نقش‌آفرینــان محلــی اســت. این طرح 30 میلیون کودک در 38 کشور جهان را پوشش می‌دهد.
طبق تعریف یونیسف، شهر دوستدار کودک، شهر یا اجتماع محلی است که در آن کودکان در امنیت باشند و از بهره‌کشی و خشونت و سوء‌استفاده در امان بمانند. تحصیلات باکیفیت، مشارکتی و فراگیر را تجربه کنند و امکان پرورش مهار‌ت‌هایشان را بیابند. در زندگی خانوادگی، شهری و محلی مشارکت داشته باشند. در محیط پاکیزه، بدون آلودگی و ایمن زندگی کنند و به فضای سبز دسترسی آسان داشته باشند. با دوستانشان دیدار کنند و مکان‌هایی برای بازی و تفریح در اختیار داشته باشند. فارغ از ریشه‌های قومیتی، مذهبی، درآمد و جنسیت یا توانایی‌هایشان، فرصت برابر برای زندگی داشته باشند.
اگرچه در شهرهای ایران زمینه زندگی خانوادگی مطلوب یا تحصیلات برای اغلب کودکان فراهم است اما کمتر شاهد مشارکت آنها در شهر یا محلات هستیم یا ساخت‌وسازهای انبوه در چهار دهه اخیر، دسترسی بچه‌ها را به اماکن سبز و پارک‌ها در کلان‌شهرها سخت‌تر کرده و درباره وضعیت هوای پاک هم که نیاز به توضیح نیست که آنها در چه روزگار بغرنج و دشواری به سر می‌برند.
توجه به حقوق کودکان و ایجاد شهری دوستدار آنها جزء مطالبات و حقوقی است که بر گردن مدیران شهری است و باید زمینه زندگی راحت و شاد را برای آنها فراهم کنند.
حق عابر پیاده و دوچرخه‌سواران
واقعیت غیر قابل انکار این است که در ایران، اغلب شهرها با محور خودرو توسعه پیدا کرده‌اند، بنابراین در پرونده عملکرد سالانه شهرداری‌ها همواره ساخت حداقل یک بزرگراه یا پل ماشین‌رو، خیابان، بلوار و تونل وجود دارد و مدیران شهری افتتاح این پروژه‌ها را جزء افتخارات دوران مسئولیت خود معرفی می‌کنند و در افکار عمومی به آن می‌بالند؛ این در حالی است که هر سال، متراژ فضای عابر پیاده و دوچرخه‌سواران آب می‌رود و این گروه را به حاشیه می‌کشاند.
مثلا در اصفهان که روزگاری شهر دوستدار دوچرخه بود و تعداد شهروندان دوچرخه‌سوار از ماشین‌سوار پیشی می‌گرفت، حالا به نقطه‌ای رسیده که جریان برعکس شده و دوچرخه‌سواران به حاشیه رانده شده‌اند. در مقابل دومیلیون‌و243هزارو 249 نفر جمعیت شهر اصفهان (بنابر سرشماری سال 1395)، یک میلیون خودرو در شهر تردد می‌کنند که طبق پژوهش معاونت فناوری شهرداری اصفهان، بیش از ظرفیت این شهر است.
البته در سال‌های گذشته، شهرداری اصفهان تلاش کرده این شهر را به ذات خود برگرداند و به همین دلیل مسیرهایی برای عابران پیاده و دوچرخه‌سواران به خصوص در محوطه‌های تاریخی ساخته اما شهروندان معتقدند که باید فضاهای بیشتری را به این دو گروه اختصاص داد تا پویایی انسانی جایگزین زندگی ماشینی شود.
حق شهروندان داراي معلوليت جسمی و ذهنی
بهسازی فضای شهر برای افراد داراي معلوليت جسمی و ذهنی یکی از مطالبات قدیمی و تکراری شهروندان ایرانی در همه نقاط کشور است که همچنان شهرداری‌ها با تحقق آن فاصله زیادی دارند. اگر می‌خواهید بدانید چقدر شهرتان برای حضور این گروه ساخته شده، کافی است یک روز میزان حضور شهروندان کم‌توان ذهنی و جسمی را در معابر شهری رصد کنید. حضور نابینایان، افراد با ویلچر، اوتیسمی‌ها یا افراد عقب‌مانده ذهنی و دارای سندرم داون را چقدر در شهر پررنگ و فعالانه می‌بینید؟
این گروه جزء کسانی هستند که حقوقشان در پروژه‌های شهری کمتر لحاظ می‌شود چراکه طراحان مبلمان شهری نسبت به آن بی‌توجهند و در بهسازی فضاها، شهروندان کم‌توان ذهنی و جسمی جزء آخرین اولویت آنها هستند.
طبق اعلام مدیرکل بهزیستی استان اصفهان در سال 1398، جمعیت کم‌توانان جسمی و ذهنی این استان 500 هزار نفر است که ۳۷ درصد آنها را زنان و ۶۳ درصد را مردان تشکیل می‌دهند و افراد دارای معلولیت جسمی حرکتی 28هزارو ۷۱۳ نفر، افراد دارای معلولیت ذهنی 23هزارو ۶۵۶ نفر، افراد دارای معلولیت اعصاب و روان 12هزارو ۳۹۹ نفر، افراد با معلولیت شنوایی 13هزارو ۳۸۲ نفر و افراد دارای معلولیت بینایی هفت‌هزارو ۹۵ نفر هستند.
البته اصفهان جزء شهرهایی است که با شعار اصفهان، شهر زیست‌پذیر برای معلولان، اقداماتی را برای حضور این افراد در شهر انجام داده، به طور مثال در شهریور سال 98، معاونت حملونقل و ترافیک شهرداری اصفهان اعلام کرد بیش از 90 درصد تقاطع‌های شهر و 70 درصد مسیر اتوبوس‌های تندرو و معمولی برای این گروه از شهروندان مناسب‌سازی شده است.
حق سالمندان در شهر
آگاهی نسبت به هرم جمعیتی شهرها از شاخصه‌های مهم شناخت مسائل و معضلات شهری است، هر شهری ساختار سنی و جنسی مشخصی دارد که ممکن است نسبت به سایر مکان‌های شهری متفاوت باشد. برنامه‌ریزان باید عوامل افزایش یا کاهش جمعیت و نمودار سنی شهر در آینده را شناسایی و در فرایند تدوین برنامه‌های خود مدنظر داشته باشند. طراحان شهری نیز باید با توجه به اطلاعات و برنامه‌های دریافتی از برنامه‌ریزان درباره ساختار جمعیتی آینده شهر، فضاهایی را متناسب با نیازهای شهر و شهروندان در نظر بگیرند، اما در این بین نقش مدیران شهری در هموارسازی مسیر رسیدن به شهر مطلوبی که همه اقشار و سنین از زندگی در آن احساس آرامش کنند، انکارناپذیر است.
پیش‌بینی‌ها حاکی است که شهرهای کشور ما طی چند دهه آینده با تعداد زیادی جمعیت سالمند رو‌به‌رو می‌شود. سالمندان از حساس‌ترین اقشار جامعه شهری هستند، این افراد پس از سال‌ها کار، تلاش و کسب تجربه به مرحله‌ای از زندگی خود رسیده‌اند که نیازمند توجه و آرامش بیشتر و حضور در فضاهای تعاملی و مشارکتی هستند. بنابراین باید مدیریت شهری نیازهای سالمندان را در برنامه‌های خود جدی بگیرد.
مرضیه فرشاد، مدیرکل بهزیستی استان اصفهان در مهرماه سال 99 درباره جمعیت سالمندان استان اصفهان گفته است: «میانگین جمعیت سالمندی کشور ۹.۲ درصد است در حالی که درصد جمعیتی استان ۱۰.۶ درصد شده که نشان می‌دهد جمعیت سالمندی در اصفهان فراتر از میزان کشوری است». همچنین مدیرکل ثبت احوال اصفهان در این باره آماری ارائه داده که نشان می‌دهد ۳۰ درصد جمعیت این استان تا سال ۱۴۳۰ را سالمندان تشکیل می‌دهند. «در زمان حاضر جمعیت سالمندان این استان افزون بر پنج‌میلیون‌و ۳۶۴ هزار نفر هستند که این آمار به‌تدریج رو به افزایش است».
شهردار اصفهان هم گفته که هم‌اکنون 11 درصد جمعیت شهر اصفهان سالمند هستند بنابراین باید شهر را برای حضور آنها آماده کرد. قدرت‌الله نوروزی این پیشنهاد را هم داده که شهرداری اصفهان آمادگی دارد با انتخاب محلاتی در شهر و با حضور تشکل‌های مردمی نقاطی را انتخاب و با مشارکت مردم و NGOها محله‌هایی را انتخاب کنند تا سالمندان بتوانند در آن زندگی خود را سپری کنند.
البته اصفهان به عنوان شهر دوستدار سالمندان هم معرفی شده و در چهار محله شهرک کاوه، هزارجریب، جلفا و خانه اصفهان هم این طرح به صورت آزمایشی فعالیت خود را آغاز کرده است.
هوای پاک برای همه
داشتن هوایی سالم و پاک از حقوق مسلم شهروندان در همه دنیاست. حقی که اغلب شهروندان ایرانی در شهرهای بزرگ طی این سال‌ها از آن بی‌بهره‌اند و تبدیل به چالش بزرگی در زندگی روزمره‌شان شده است. به طور مثال نمودار وضعیت کیفی هوای شهر اصفهان در دی ماه سال 1399 که توسط اداره کل حفاظت از محیط زیست استان اصفهان منتشر شده، نشان می‌دهد که شاخص آلودگی هوا در این کلان‌شهر 173 است و 11 روز از این ماه این رقم بالای 150 بوده است.
قانون هوای پاک طی سال ۱۳۹۶ به تأیید مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان رسید و قرار شد که مرهمی باشد بر کیفیت هوای شهرهای مختلف کشور اما حالا پس از گذشت بیش از سه سال از تصویب این قانون هوای شهرهای مختلف کشور به‌شدت آلوده است و حتی مشاهده می‌شود که دستگاه‌های مختلف وظایف قانونی خود را در جهت اجرای قانون هوای پاک نادیده گرفته‌اند و به تعبیر معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اراده‌ای برای رفع آلودگی هوا وجود ندارد.
اساس ۳۴ ماده قانون هوای پاک دستگاه‌های مختلف اجرائی در کشور ازجمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صداوسیما و.. را مکلف کرده است که هر یک به تناسب وظایف خود، اقداماتی را برای کنترل آلودگی هوا در کشور اجرائی کنند اما پس از گذشت سه سال از ابلاغ این قانون، بسیاری از دستگاه‌ها نه‌تنها اقدامی برای رفع آلودگی هوا انجام نداده‌اند بلکه قدم‌هایی علیه قانون هوای پاک برداشته‌اند.
این روزها حق برخورداری از هوای پاک در اغلب کلان‌شهرهای ایران مانند تهران، تبریز و اصفهان دست‌نیافتنی شده. حقی که شهرداری‌ها هم در قبال آن مسئولیت پررنگی دارند.