افتتاح آزمایشی یا تونل‌های غیرقابل ‌استفاده؟

‌ تونل البرز دقیقا چه هست؟

در روز افتتاح بخش تازه آزادراه تهران-شمال که هم‌زمان با عید سعید غدیر خم اتفاق افتاد، مسئولان از‌جمله رئیس‌ وقت جمهوری و همچنین رئیس بنیاد مستضعفان توضیحاتی دراین‌باره ارائه کردند که البته بعدتر مشخص شد برخی از توصیف‌های آنها اغراق است. در آن روز گفته شد که تونل البرز به‌عنوان بلندترین تونل خاورمیانه به طول ۶.۵ کیلومتر و در پایان قطعه دوم آزادراه تهران - شمال به ‌طور آزمایشی گشایش یافت. در خبرهای سفارشی مطرح‌شده از این مسیر اعلام شده‌ بود که مسیر رفت تونل البرز به‌عنوان طولانی‌ترین تونل آزادراهی غرب آسیا در منطقه ۲ آزادراه تهران-شمال به‌ صورت آزمایشی به بهره‌برداری رسید. البته بعدتر مشخص شد که این اخبار طولانی‌ترین و مهم‌ترین پروژه در غرب آسیا یا خاورمیانه نادرست است و پیش‌تر در کشورهای دیگری در همین مناطق تونل‌های طولانی‌تر به بهره‌برداری رسیده است. فارغ از این توضیحات، تونل البرز تونلی سه‌قلو است که دارای تونل‌های مجزایی برای مسیر رفت، برگشت و سرویس است که با هزینه‌ای معادل سه‌هزارو 900 میلیارد تومان به قیمت روز احداث شده و ۵۰ درصد این مبلغ توسط بنیاد مستضعفان و ۵۰ درصد مابقی توسط دولت تأمین شده است. گفته شده که با بهره‌برداری از مسیر رفت این تونل، پنج کیلومتر از مسیر تردد در جاده کرج-چالوس کاسته شده و تردد از گردنه‌های کندوان برای مسافران این جاده حذف می‌شود و کاهش مسیر و حذف گردنه‌های کندوان، زمان تردد از کرج به چالوس را به میزان ۱۵ دقیقه کاهش می‌دهد.

‌ توضیحات فتاح؛ چه چیزی افتتاح شد؟

در روز افتتاح این تونل اگرچه رئیس‌ وقت جمهوری اسلامی ایران از طریق ویدئوکنفرانس سخنرانی کرد اما رئیس بنیاد مستضعفان که کارفرما و به عبارتی پیمانکار بخشی از این پروژه است، به‌ طور حضوری سخنانی را مطرح کرد. در این روز پرویز فتاح اعلام کرد که تونل البرز یکی از پیچیده‌ترین پروژه‌ها در غرب آسیا بوده و با افتتاح آن به وعده خودمان عمل کردیم. او دراین‌باره گفت که «۸۳ سال است که مردم باید برای عبور از این مسیر از تونل کندوان عبور کنند و ۶۰ سال است که تونل کندوان یک‌طرفه بوده و ۲۳ سال پیش قرارگاه خاتم‌الانبیا این تونل را تعویض کرد و به صورت دوطرفه تردد در آن برقرار شد». فتاح در روز هفتم مرداد با اشاره به پایین‌تربودن تراز تونل البرز نسبت به تونل کندوان گفت: «تونل کندوان مشکلی که دارد این است که قبل از آن شیب به‌ گونه‌ای است اگر آب جاری شود به سمت کرج می‌رود و پس از این تونل شیب به سمت چالوس بوده و آب به سمت این شهر حرکت خواهد کرد اما تونل البرز در تراز دوهزارو 400 متری قرار داشته و ابتدا و انتهای آن ۷۰ متر اختلاف ارتفاع دارد که مشکل را در این زمینه حل کرده است». براساس گفته‌های رئیس بنیاد مستضعفان، این پرو‌ژه با سرمایه‌گذاری ۵۰ درصدی بنیاد مستضعفان انجام شده‌ است: «با نرخ امروز حدود چهار هزار میلیارد تومان برای احداث تونل البرز و ورودی و خروجی آن سرمایه‌گذاری شده است. این تونل از پیچیده‌ترین سازندهای زمین‌شناسی کشور بوده که سختی کار را برای ما در طول عملیات اجرائی بیشتر کرد. اما توانستیم با احداث این تونل ۵.۵ کیلومتر از مسیر کرج به چالوس کوتاه‌تر کنیم و از نظر زمانی مسافرت مردم را کاهش دهیم». فتاح در این روز البته برخی امکانات این مسیر را هم برشمرد که دست‌کم تاکنون به بهره‌برداری نرسیده‌اند؛ امکان آنتن‌دهی موبایل و همچنین دسترسی به اینترنت و دوربین‌های مکانیزه که همه تحت یک برنامه مادر مدیریت می‌شوند، بخشی از وعده‌های مطرح‌شده است که تاکنون البته خبری از آنها در این مسیر نیست.

‌ روایت‌های میدانی در دسترس‌نبودن تونل

پنجشنبه هفتم مرداد که این پروژه افتتاح شد، مسئولان اعلام کردند که از روز شنبه یعنی ۹ مرداد، امکان استفاده آزمایشی از این مسیر حدودا ۹ کیلومتری وجود دارد اما بررسی‌های خبرنگار «شرق» در نخسین روزهای پس از افتتاح از آماده‌نبودن این مسیر برای استفاده حکایت دارد. این مسیر تازه سه تونل است که بین آنها فاصله‌ای هست اما تا چند روز پس از افتتاح هنوز این جاده‌ها آماده استفاده نبود و عملا این سه تونل به‌ صورت ناپیوسته و جدا از هم بودند. اگرچه حالا نزدیک به یک هفته از زمان تعیین‌شده برای استفاده از این مسیر می‌گذرد، سخنان مسئولان مرتبط می‌گوید که بخشی از امکانات این مسیر به صورت آزمایشی در دست بهره‌برداری است.

‌ ادعای مسئولان: مسیر در دست بهره‌برداری و استفاده است

اگرچه تصاویر و فیلم‌ها به‌خوبی پیوسته‌نبودن این تونل‌ها دست‌کم در روزهای ابتدایی پس از افتتاح را نشان می‌دهد، اما مسئولان مرتبط می‌گویند که این پروژه همین حالا در دست استفاده است. دراین‌باره «خیرالله خادمی»، معاون وزیر راه‌وشهرسازی و مدیرعامل شرکت ساخت توسعه زیربناهای حمل‌ونقل کشور، در گفت‌و‌گویی کوتاه به «شرق» می‌گوید که «عبور از تونل البرز که افتتاح شده، برقرار است». معاون وزیر راه‌وشهرسازی می‌گوید که درباره این تونل در روزهای گذشته توضیحات کامل ارائه شده و حاضر به پاسخ‌گویی و ارائه توضیحات بیشتر نیست، هرچند مدیرعامل و عضو هیئت‌مدیره آزادراه تهران-شمال توضیحات به نسبت متفاوتی دارد. «سعید شاهسواری» دراین‌باره به «شرق» می‌گوید که این مسیر تنها روزهای شنبه تا چهارشنبه آن‌هم از ساعت هشت صبح تا ۱۳ در دسترس عموم است. مدیرعامل و عضو هیئت‌مدیره آزادراه تهران- شمال در توضیحات بیشتر می‌گوید: «از روز شنبه هر روز تردد هست و غیر از روزهای پنجشنبه و جمعه بقیه روزها تردد برقرار است. همه جاده تکمیل است و روشنایی و علائم رانندگی هم نصب شده است». در روز افتتاح این مسیر، گفته شد که این تونل‌ها مجهز به اینترنت، آنتن‌دهی موبایل و برخی امکانات خاص دیگر است که شاهسواری در پاسخ به پرسشی درباره فراهم‌بودن این موارد هم می‌گوید: «الان بحث آنتن‌دهی تقریبا در کل تونل برقرار است و اگر مشکلی باشد برطرف خواهد شد. این ۹ کیلومتر از مسیر آزادراه است که کار آسفالت و نصب علائم ایمنی و روشنایی آن صد درصد انجام شده و بحث نصب دوربین‌های مداربسته‌ به‌زودی انجام می‌شود. بیشتر بحث هوشمندسازی‌ است که کل سیستم‌ها تحت یک نرم‌افزار به بهره‌برداری جامع برسد چون الان به صورت دستی انجام می‌شوند و امیدواریم درکوتاه‌مدت این موضوع انجام شود. این شرایط البته الان برای مردم مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ اینها استاندار‌دهایی است که مازاد بر استانداردهای راه‌سازی ایران انجام می‌شود و ما هوشمندسازی در آزادراه‌ها را به این صورت در جاده‌های برون‌راهی نداشتیم». اما فارغ از این بحث، بالاخره آینده این آزادراه چه خواهد شد و چه زمانی شاهد به‌سرانجام‌رسیدن این پروژه خواهیم بود؟ شاهسواری دراین‌باره هم می‌گوید: «قرار بود باند اول آزادراه‌ در دو سال به بهره‌برداری برسد که امسال به بهره‌برداری رسید و ان‌شاء‌الله به شرط تأمین منابع مالی تا پایان ۱۴۰۱ بهره‌برداری کامل از باند اول منطقه دوم آزادراه تهران- شمال را شاهد خواهیم بود. برای بحث منطقه دو هم امکان بهره‌برداری تا سال ۱۴۰۳ وجود دارد ولی همه‌ چیز به سیاست‌ها و تأمین منابع مالی بستگی دارد».

‌ افتتاح‌های خبرساز؛ از نبود قیچی تا پد 1.5 میلیاردی

افتتاح چندباره یک پروژه، حالا ماجرایی تکراری در سریال گشایش‌های خبرساز در ایران است، اما به‌تازگی موضوع دیگری هم حاشیه‌ساز است؛ افتتاح یک آزادراه و نبود قیچی برای بریدن روبان. ماجرای این‌بار به مراسم افتتاح آزادراه بروجرد- خرم‌آباد توسط وزیر راه‌وشهرسازی برمی‌گردد که فیلم منتشرشده از آن با واکنش‌های طنز فراوانی همراه شد؛ در این فیلم جمعیت حاضر برای افتتاح هرچه انتظار قیچی برای بریدن روبان می‌کشند به نتیجه نمی‌رسند و در نهایت این افتتاح به شیوه دیگری برگزار شد. البته بعدتر وزارت راه‌وشهرسازی دراین‌باره توضیحاتی مطرح کرد و مدعی شدند که اصلا قرار بر استفاده از قیچی نبوده ‌است: «به اطلاع هم‌وطنان عزیز می‌رساند با توجه به افتتاح موفق تونل البرز واقع در منطقه دو آزادراه تهران-شمال در هفتم مرداد ماه با فرمان رئیس‌جمهور و عبور خودروها با نورافشانی و بریدن روبان افتتاح به وسیله خودروهای عبوری، مقرر شد این تجربه موفق نیز در مراسم افتتاح آزادراه اراک- خرم‌آباد که یکی از پروژه‌های عظیم راهسازی کشور است، تکرار شود. بدین‌گونه که وزیر راه‌وشهرسازی در محل تونل پونه (طولانی‌ترین تونل عریض جاده‌ای کشور) حضور یافته و پس از پرده‌برداری از لوح تونل، از طریق بی‌سیم فرمان عبور خودروها را صادر کرده و روبان توسط مردم (در خودروهای عبوری) با انجام نورافشانی بریده شود. درواقع بی‌سیمی که در دست آقای مهندس اسلامی دیده می‌شود نیز بدین منظور بود. اما تعداد زیاد شرکت‌کنندگان در مراسم افتتاح و ازدحام بیش‌ازحد مردم در محل ورودی تونل، ضمن اختلال در برنامه افتتاح، امکان تردد خودروها و انجام نورافشانی را نیز سلب کرد. بنابراین همان‌گونه که اشاره شد از ابتدا نیز برنامه‌ای برای بریدن روبان با قیچی وجود نداشت و قرار بود هم‌وطنان عزیز با خودروهای عبوری اقدام به روبان‌بری این پروژه ملی کنند که در واقع همین‌طور هم برنامه اجرا شد و مهندس اسلامی بعد از پرده‌برداری فرمان عبور را اعلام کرد». به ‌طور خلاصه وزارت راه می‌گوید که در افتتاح تونل البرز روبان با حرکت خودرو بریده شد و در این آزادراه‌ها هم برنامه همین بوده اما پرسش این است که چرا در فیلم منتشرشده، همه سراغ قیچی را می‌گیرند؟ علاوه‌براین به تازگی و در جریان افتتاح ویدئوکنفرانسی پروژه‌های بهداشت و درمان از سوی رئیس‌جمهوری، ۲۴ پروژه در استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد هم افتتاح شد که یک مورد آن واکنش افکار عمومی را به همراه داشت؛ در فهرست منتشرشده از سوی دانشگاه علوم پزشکی یاسوج، هزینه ساخت یک پد بالگردی در روستای زیلایی یک‌میلیاردو ۵۰۰ میلیون تومان عنوان شد که بعدتر دهیار این روستا هزینه این طرح را نزدیک به ۱۰ میلیون اعلام کرد. البته دانشگاه علوم پزشکی یاسوج در توضیحی این اعداد را اشتباه آن‌ هم به‌ دلیل شلوغی کار و تلاش برای افتتاح سریع‌تر اعلام کرد که این توضیح چندان کمکی به حل مسئله و رفع سوءتفاهم‌ها نداشت.

فارغ از این مثال‌ها به نظر می‌آید ماجرای افتتاح‌های خبرساز همچنان و حتی در سال‌های پیش‌رو هم اتفاق بیفتد؛ به عبارت دیگر تا زمانی که معیار سنجش یا گزارش‌دهی مسئولان تعداد پروژه‌ها و اعداد است آنها تلاش می‌کنند در دوران مسئولیت خود بیشترین کلنگ را به زمین بزنند و هم‌زمان بیشترین روبان افتتاح را هم ببرند، در این بین حتی اگر قیچی هم پیدا نشود آنها از حرکت خودروها برای بریدن روبان‌های گشایش کمک خواهند گرفت.