ردپای نئاندرتال‌ها در ایران کشف شد
با وجود پیشرفت‌های علمی، همچنان باورهای نادرستی درباره تکامل انسان وجود دارد. در این گفت‌وگو با حامد وحدتی‌نسب، دیرین‌انسان‌شناس، درباره ارتباط ما با دیگر گونه‌های انسانی، اشتباهات رایج در درک فرگشت و کشفیات جدید از حضور انسان‌های باستانی در ایران صحبت می‌کنیم.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ باوجود پیشرفت‌های علمی در حوزه فرگشت انسان، همچنان برداشت‌های نادرستی درباره روند تکامل و ارتباط ما با سایر گونه‌ها وجود دارد. یکی از رایج‌ترین این تصورات، این است که انسان امروزی مستقیماً از نسل میمون‌هاست، در حالی که پژوهش‌های دیرین‌انسان‌شناسی نشان می‌دهند که ما و میمون‌های امروزی، از جمله شامپانزه‌ها، اجدادی مشترک داشته‌ایم و مسیرهای تکاملی جداگانه‌ای را طی کرده‌ایم. علاوه بر این، اکتشافات جدید در ایران نشان‌دهنده حضور گونه‌های مختلف انسانی در دوره‌های بسیار کهن است که می‌توانند زوایای جدیدی از تاریخ انسان را روشن کنند.
به همین بهانه، در گفت‌وگویی با حامد وحدتی نسب، استاد انسان‌شناسی پیش از تاریخ در دانشگاه تربیت مدرس و رئیس انجمن علمی باستان شناسی ایران و نایب رئیس انجمن کواترنری ایران، به بررسی مفاهیم اساسی در فرگشت انسان، اشتباهات رایج در این زمینه و جدیدترین یافته‌های مربوط به حضور انسان‌های باستانی در ایران پرداخته‌ایم.
وی در این مصاحبه از گونه‌های مختلف انسانی که پیش از هومو ساپینس در ایران و دیگر نقاط جهان زیسته‌اند، سخن می‌گوید و به این پرسش پاسخ می‌دهد که چرا هنوز برخی از جنبه‌های تکامل انسان ناشناخته باقی مانده‌اند؛ مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:
ما با شامپانزه‌ها و میمون‌ها رابطه پدر و فرزندی نداریم
یکی از برداشت‌های رایج در فرگشت انسان این است که ما از نسل میمون‌ها هستیم؛ حامد وحدتی نسب در پاسخ به این پرسش که آیا این باور صحیح است، گفت:« خیر، این یک سوء‌برداشت است. اگر منظور از «میمون»، شامپانزه‌ها و میمون‌هایی باشد که امروزه اطراف ما زندگی می‌کنند، باید بگوییم که ما با آن‌ها نسبت فامیلی داریم، اما رابطه پدر و فرزندی میان ما وجود ندارد. در واقع، ما و شامپانزه‌ها هر دو از یک جد مشترک تکامل یافته‌ایم، اما مسیرهای تکاملی‌مان از هم جدا شده است.»
او در ادامه و در پاسخ به این پرسش که این جد مشترک در چه بازه زمانی زندگی می‌کرده است، گفت:« حدود شش تا هفت میلیون سال پیش، اجداد مشترک ما و شامپانزه‌ها زندگی می‌کردند. از آن نقطه به بعد، مسیرهای تکاملی جدا شده و گونه‌های مختلفی در این مسیر تکامل یافته‌اند که برخی از آن‌ها انسان‌ریخت‌ها نام دارند. در نهایت، نسل ما، یعنی هومو ساپینس (انسان هوشمند)، از میان این مسیرهای تکاملی باقی ماند.»
اگر میلیون‌ها سال هم بگذرد، شامپانزه‌ها مستقیماً به انسان تبدیل نمی‌شوند
این استاد انسان‌شناسی پیش از تاریخ در ادامه و در پاسخ به این پرسش که پس این باور که «شامپانزه‌ای در گذشته تغییر کرده و تبدیل به انسان شده» نادرست است، گفت:«بله، این تصور کاملاً اشتباه است. شامپانزه‌ها گونه‌ای مستقل هستند و مسیر تکاملی خاص خود را داشته‌اند. حتی اگر میلیون‌ها سال هم بگذرد، شامپانزه‌ها مستقیماً به انسان تبدیل نمی‌شوند، بلکه روند تکاملی آن‌ها می‌تواند به گونه‌های متفاوتی منجر شود که لزوماً به انسان شبیه نخواهند بود.»
تاکنون حدود ۳۰ گونه انسان‌ریخت کشف شده
او در ادامه و در پاسخ به این پرسش که تاکنون چند گونه از انسان‌ها کشف شده‌اند، گفت:«ما از گونه‌های متعددی آگاهی داریم که در مسیر تکامل انسان قرار گرفته‌اند. هر کدام از این گونه‌ها، به دلیل توانایی راه رفتن روی دو پا، در دسته انسان‌ریخت‌ها قرار می‌گیرند و از شامپانزه‌ها متمایز می‌شوند. در مجموع، تاکنون حدود ۳۰ گونه انسان‌ریخت کشف شده است.»
وحدتی نسب در ادامه و در پاسخ به این پرسش که آیا احتمال دارد که گونه‌های بیشتری از انسان‌ریخت‌ها کشف شوند، گفت:«بله، پیش‌بینی می‌شود که تعداد این گونه‌ها بیشتر باشد، زیرا ما در ژنوم خود نشانه‌هایی از گونه‌هایی را داریم که به هیچ‌کدام از انسان‌های شناخته‌شده، از جمله انسان هوشمند، نئاندرتال‌ها یا دنیسوواها تعلق ندارند. این احتمال وجود دارد که اجداد ما، پس از خروج از آفریقا، در مناطقی مانند آسیای مرکزی یا جنوب آسیا با گونه‌های ناشناخته‌ای از انسان‌ها آمیزش ژنتیکی داشته‌اند که هنوز فسیل‌هایشان کشف نشده است.»
قدیمی‌ترین شواهد حضور انسان در ایران مربوط به غار قلعه‌کرد قزوین است
این استاد انسان‌شناسی پیش از تاریخ در ادامه و در پاسخ به این پرسش که قدیمی‌ترین شواهد حضور انسان در ایران مربوط به چه زمانی و کجا است، گفت:«تا این لحظه، قدیمی‌ترین شواهدی که از حضور انسان در ایران داریم، مربوط به غار قلعه‌کرد در قزوین است. این شواهد شامل ابزارهای سنگی و بقایای استخوانی شکار شده هستند که قدمت آن‌ها به حدود ۴۵۵ هزار سال پیش می‌رسد. البته، سن‌سنجی‌های جدیدی در حال انجام است و احتمال دارد که قدمت این لایه‌های باستانی به بیش از ۶۰۰ هزار سال افزایش یابد.»
او در آخر و در پاسخ به این پرسش که آیا بقایای فیزیکی از خود انسان در ایران کشف شده است، گفت:«بله، در همین غار قلعه‌کرد دو دندان متعلق به کودکان نئاندرتال کشف شده است که یکی ۱۸۰ هزار سال و دیگری ۱۷۵ هزار سال قدمت دارد. این شواهد نشان می‌دهند که انسان‌های نئاندرتال در این منطقه حضور داشته‌اند، اما برای شناسایی گونه‌های قدیمی‌تر هنوز به کشفیات بیشتری نیاز داریم.»
