3 ساعت و نیم گپ‌وگفت بی‌فایده

مریم جعفری- زمانی که شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، از طریق دیداری مجازی وارد کاخ‌ سفید شد، جو بایدن، همتای او در «اتاق روزولت» در کاخ‌ سفید به دو مانتیور چشم دوخته بود تا بعد از 10 ماه انتظار بتواند با همتای چینی خود رودررو صحبت کند؛ همان اتاقی که در بال غربی کاخ‌ سفید واقع شده و خانه و محل کار اصلی رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکاست و نامش را از دو رئیس‌جمهوری سابق، تئودور روزولت و فرانکلین دی روزولت وام گرفته است. بایدن که روبه‌روی مانیتور اصلی نشسته بود، در آغاز سخنانش گفت: «ما زمان زیادی را صرف صحبت با یکدیگر کرده‌ایم و امیدوارم امشب نیز بتوانیم گفت‌وگوی‌ صریحی داشته باشیم».

در آن سو، شی جین‌پینگ در اتاق بزرگی با سقفی بلند در تالار بزرگ خلق چین با نگاهی دوستانه منتظر آغاز نخستین دیدار با همتای آمریکایی‌اش بود. او که از زمان شیوع کووید19 از مرزهای کشورش خارج نشده و همین موضوع را بهانه اصلی برای فرار از دیدار با بایدن نیز کرده بود، در جواب صحبت آغازین رئیس‌جمهوری آمریکا، گفت: «اگرچه چنین دیداری به خوبی‌ دیداری رودررو نیست اما از دیدن دوست قدیمی خود بسیار خوشحالم».

این شروع خوبی برای مهم‌ترین و حساس‌ترین گفت‌وگویی بود که بایدن مدت‌ها انتظار آن را می‌کشید؛ آن‌هم در شرایطی که روابط بین واشنگتن و پکن همان‌طور‌که مقامات دو کشور بارها به آن اذعان کردند، رو به وخامت گذاشته و مدیریت روابط با پکن به اصلی‌ترین هدف رئیس‌ کاخ‌ سفید تبدیل شده است.

اما این احوالپرسی دوستانه پس از آنکه بایدن درمورد نقض حقوق‌ بشر، تجاوز به تایوان و سیاست‌های تجاری پکن ابراز نگرانی کرد، لحنی جدی به خود گرفت؛ هرچند ‌به گفته یکی از مقامات ارشد دولت آمریکا که در این گفت‌وگو حضور داشت، رؤسای‌ جمهوری دو کشور درگیر «مناظره‌ای سالم» بودند. مقامات حاضر می‌گویند این نشست که 3‌ساعت‌‌و‌نیم به درازا کشید، طولانی‌تر از آن چیزی بود که از قبل برنامه‌ریزی شده بود؛ اما به بایدن و شی این فرصت را داد تا از آنچه در یادداشت‌های خود آماده کرده بودند، فاصله بگیرند و با لحنی جدی‌تر مذاکره کنند. البته به گفته آنان، لحن گفت‌وگو از ابتدا تا اتمام آن، «محترمانه و صریح» باقی ماند.

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی، جنت یلن، وزیر خزانه‌داری، کرت کمپبل، هماهنگ‌کننده امور هند و اقیانوس آرام و جان سین، مدیر ارشد چین، در کنار بایدن در این دیدار حضور داشتند. در آن‌سو شی به‌تنهایی روی پرده ظاهر شد؛ اما طبق فهرست رسمی، دیگر شرکت‌کنندگان چینی عبارت بودند از دینگ ژوئینگ، دبیرکل حزب کمونیست، لیو هه، معاون نخست‌وزیر، یانگ جیچی، رئیس روابط خارجی حزب و وانگ یی، وزیر خارجه و معاونش، زی فنگ.

وزارت خارجه چین پس از این دیدار اعلام کرد که شی و بایدن بر سر حفظ روابط نزدیک برای بازگرداندن روابط واشنگتن و پکن در مسیر توسعه صحیح توافق و تأکید کردند که مسیر جدید باید به نفع مردم چین، ایالات متحده و همچنین مردم کل جهان باشد؛ هرچند‌ تمام حاضران در این جلسه بر این باورند که نباید به نتایج فوری مهم این نشست امیدوار بود.

این سومین باری است که این دو رهبر از زمان تحلیف بایدن در ماه ژانویه با هم صحبت می‌کنند. روابط چین و آمریکا برای هر دو طرف و حتی جهان حیاتی است؛ به‌طوری‌که پکن مکررا از دولت جدید واشنگتن خواسته است تا روابطی را که در دوران سلف بایدن، دونالد ترامپ، بدتر شده بود، بهبود بخشد.

سیاستی که به نظر می‌رسد از سوی رئیس‌جمهوری دموکرات آمریکا در‌حال پیگیری است؛ چرا‌که او در ابتدای این نشست خطاب به شی گفت که «هر‌دو آنها به‌عنوان دو رهبر مسئولیت دارند اطمینان حاصل کنند که روابط بین چین و ایالات متحده به درگیری آشکار تبدیل نشود». به گفته رسانه‌های دولتی چین، شی نیز به بایدن گفته است که زمین برای توسعه چین و آمریکا به اندازه کافی بزرگ است و رهبران نباید بازی‌های حاصل جمع صفر را انجام دهند‌ اما در سخنانی هشدارآمیز ادامه داده است که پکن آماده است در صورت عبور نیروهای جدایی‌طلب در تایوان از «خط قرمز» اقدامات قاطعی انجام دهد. پکن هرچند کنترل تایوان را در دست ندارد‌ اما آن را یکی از استان‌های خود می‌داند. تنش‌ها بر سر سرنوشت تایوان در هفته‌های گذشته بین آمریکا و چین افزایش یافته بود.

به گفته تحلیلگران در‌حال‌حاضر بایدن چاره‌ای به‌جز تعامل و البته کنترل پکن ندارد؛ چراکه تقریبا هر موضوعی که بایدن در داخل و در عرصه بین‌المللی روی آن متمرکز است، با چین ارتباط دارد. مشکلات در زنجیره تأمین مواد اولیه را که باعث تورم در داخل ایالات متحده شده است، می‌توان تا حدی در کمبود کارخانه‌های چینی جست‌وجو کرد. مبارزه با تغییرات اقلیمی نیز مستلزم پذیرش از سوی شی جین‌پینگ است تا تمایل خود را برای مشارکت در این زمینه به‌خوبی نشان دهد. حتی مدیریت بحران‌های مشترک جهانی مانند کره‌ شمالی و حتی توافق با تهران نیز نیازمند هماهنگی واشنگتن با پکن است.

شاید به‌همین‌دلیل بایدن خواهان دیدار رودررو با همتای چینی خود بود. رئیس‌جمهوری ایالات متحده از طرفداران جلسات حضوری است و در همان ابتدای کارش در ماه ژانویه از برگزاری نشست‌های مجازی شکایت کرده و گفته بود که این نشست‌ها نمی‌توانند هم‌اندازه دیدارهای چهره به چهره مثمرثمر واقع شوند.

مقامات آمریکایی بر این باورند که دیدار دو رهبر و مقام عالی‌رتبه به‌صورت حضوری آن‌هم زمانی‌ که طرف مقابل رئیس‌جمهوری چین باشد، بسیار حائز اهمیت است؛ چرا‌که حلقه درونی شی بسیار کوچک شده و او اکنون در قدرتمندترین شرایط خود قرار دارد. نشست مجازی رهبران آمریکا و چین تنها چند روز پس از آن برگزار شد که در قطع‌نامه‌ای درباره تاریخ حزب کمونیست از نقش «مهم و کلیدی» شی جین‌‌پینگ ستایش شده بود. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که تصویب این قطع‌نامه زمینه‌ساز تداوم زمامداری شی‌ جین‌‌پینگ پس از برگزاری کنگره سال آینده حزب کمونیست است.

در تمامی تابستان گذشته، دستیاران بایدن بر این امید بودند که دیداری بین این دو رهبر در حاشیه نشست گروه 20 در رم صورت بگیرد؛ اما شی همه این امیدها را نقش بر آب کرد و بایدن برای پیشبرد دو مکالمه تلفنی قبلی خود با همتای چینی‌اش چاره‌ای جز نشستن پشت مانیتورها و تن‌دادن به نشست مجازی نداشت.

یکی از مقامات ارشد کاخ‌ سفید با تشریح روش‌های مختلف آماده‌سازی برگزاری کنفرانس ویدئویی در مقایسه با گفت‌وگوی تلفنی به سی‌ان‌ان می‌گوید «دیدار چهره‌به‌چهره در عمق‌دهی به مذاکرات تأثیرگذار است و این دستاورد را نمی‌توان با گفت‌وگوی ساده تلفنی کسب کرد». این دقیقا همان نکته‌ای است که تحلیلگران آمریکایی پس از این دیدار بر آن صحه می‌گذارند و نتیجه می‌گیرند که هرچند بایدن و شی نزدیک به چهار ساعت با یکدیگر صحبت کردند‌ اما نمی‌توان امیدی به رفع اختلافات یا حتی تعامل بیشتر میان دو ابرقدرت جهانی داشت.