توافق برای یکپارچگی شمال شرق سوریه و چالشهای پیش روی کردها
ادغام نیروهای دموکراتیک کرد در نهادهای دولتی دمشق
سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) تحت رهبری کردها به توافقی برای ادغام این نیروها در نهادهای دولتی دست یافتند. این توافق، تمامی نهادهای مدنی و نظامی شمال شرق را تحت کنترل دمشق قرار می‌دهد، در حالی که SDF با تهدیدات ترکیه و احتمال خروج نیروهای آمریکایی مواجه است.
به گزارش گروه رسانه ای شرق،دولت سوریه اعلام کرد که با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، گروهی تحت رهبری کردها که بخش وسیعی از شمال شرق این کشور را تحت کنترل دارد، به توافقی برای ادغام این نیروها در نهادهای دولتی دست یافته است. این منطقه سال‌ها در برابر سیطره دمشق مقاومت کرده بود، اما اکنون گامی بزرگ به سوی وحدت ملی برداشته شده است.
ریاست‌جمهوری سوریه این خبر را اعلام کرد و تصاویری از مراسم امضای توافق با حضور احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت، و مظلوم عبدی، فرمانده SDF، منتشر کرد. در این توافق بر وحدت سرزمینی سوریه تأکید شده و آمده است که «تمامی نهادهای مدنی و نظامی در شمال شرق سوریه»، از جمله گذرگاه‌های مرزی، فرودگاه‌ها و میادین نفت و گاز، باید در ساختار اداری دولت سوریه ادغام شوند.
SDF که از سال ۲۰۱۵ با حمایت ایالات متحده منطقه‌ای نیمه‌خودمختار در شمال شرق سوریه را اداره می‌کند، با اجرای این توافق، کنترل کامل این سرزمین را به دولت مرکزی واگذار خواهد کرد. خبرنگار الجزیره از دمشق، این توافق را یکی از مهم‌ترین تحولات پس از سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور سابق، در دسامبر گذشته به دست نیروهای مخالف تحت رهبری الشرع توصیف کرد. او گفت: "اینکه آیا سوریه به‌عنوان یک سرزمین واحد باقی می‌ماند یا تجزیه می‌شود، همواره محل اختلاف بوده است."
حقوق کردها
این توافق شامل برقراری آتش‌بس سراسری در سوریه و حمایت SDF از مبارزه با نیروهای وفادار به اسد است. همچنین بر این نکته تأکید دارد که کردها بخشی جدایی‌ناپذیر از ملت سوریه هستند و از حق شهروندی و حقوق تضمین‌شده در قانون اساسی برخوردار خواهند بود.
با این حال، الجزیره تاکید کرد که وضعیت دقیق قانون اساسی مناطق تحت کنترل SDF و میزان خودمختاری احتمالی آن هنوز روشن نیست. در کشوری با تنوع قومی و مذهبی مانند سوریه، ممکن است اکنون دیگر گروه‌ها نیز خواستار وضعیت ویژه شوند. به نوشته خبرنگار الجزیره «برای دمشق، وقتی به یک قوم یا فرقه خاص امتیاز ویژه‌ای داده می‌شود، این سؤال پیش می‌آید که آیا گروه‌هایی مانند علوی‌ها یا دروزها هم چنین امتیازی خواهند داشت؟ این موضوع هنوز مشخص نیست.»
مذاکرات برای ادغام SDF در ساختار دولت سوریه از زمان سقوط حکومت اسد در جریان بوده، اما به دلیل شکاف‌های عمیق ناشی از سال‌ها جنگ، با موانعی روبه‌رو شده بود. موضع SDF نسبت به اسد در مقایسه با دیگر گروه‌های مخالف مبهم‌تر بود و برخی این گروه را به هم‌پیمانی با حکومت اسد متهم می‌کردند.
از سوی دیگر، SDF که رهبری آن سکولار و مرتبط با حزب کارگران کردستان (PKK) است، بارها با جنگجویان سوری مورد حمایت ترکیه درگیر شده و هدف حملات مستقیم آنکارا قرار گرفته است. PKK از سال ۱۹۸۴ علیه دولت ترکیه شورش کرده و از سوی ترکیه، اتحادیه اروپا و ایالات متحده به‌عنوان سازمانی «تروریستی» شناخته می‌شود. با این حال، این برچسب مانع از حمایت آمریکا از SDF نشده است، به‌ویژه به دلیل نقش مؤثر این گروه در مقابله با داعش که پیش از شکست نهایی در سال ۲۰۱۹ توسط ائتلاف تحت رهبری آمریکا و با مشارکت SDF، بخش‌هایی از شمال شرق سوریه را در اختیار داشت.
SDF اکنون با تغییرات پرشتاب منطقه‌ای و بین‌المللی روبه‌روست که شاید زمان‌بندی این توافق با دولت مرکزی را توضیح دهد. گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت جدید آمریکا تحت رهبری دونالد ترامپ قصد خروج از سوریه را دارد. ترامپ اوایل سال جاری گفته بود: "سوریه گرفتاری‌های خودش را دارد. آنها به اندازه کافی آشوب دارند و نیازی نیست ما در همه آنها دخالت کنیم."
علاوه بر این، بیانیه ۲۷ فوریه عبدالله اوجالان، رهبر زندانی PKK، که خواستار خلع سلاح و انحلال این گروه شده بود، فشار بیشتری بر SDF وارد کرده است.
کردها و چالش ترکیه و امریکا
اخیر گاردین نیز گزارشی از وضعیت SDF در شمال شرق سوریه منتشر کرد. به نوشته گاردین،SDF به‌تازگی از شهر منبج در شمال سوریه بیرون رانده شد و درگیری‌های روزانه در نزدیکی سد تشرین رخ داده است. این سد که به‌عنوان منطقه حائلی طبیعی بین SDF و گروه‌های مورد حمایت ترکیه عمل می‌کند، برق مناطق تحت کنترل کردها را تأمین می‌کند.
نیروهای کرد با پشتیبانی آمریکا از سال ۲۰۱۲ منطقه‌ای خودمختار در شمال شرق سوریه ایجاد کردند و از آن زمان تاکنون بر آن حکومت کرده‌اند. اما اکنون، با حضور شورشیان سوری در دمشق و جنگجویان مورد حمایت ترکیه در آستانه این منطقه، خودمختاری کردها برای بقا در حال نبرد است.
کوبانی، یکی از مقامات کرد، گفت: «سد، خط دفاعی نخست ماست. اگر آنها از آن عبور کنند، درهای اشغال کل منطقه باز می‌شود. ما پیش‌تر ۱۴ هزار نفر را در مبارزه با داعش از دست داده‌ایم و این منطقه را واگذار نخواهیم کرد.»
آنچه در خطر است، پروژه‌ای سیاسی است که طی یک دهه به ستم علیه کردهای سوریه پایان داده است. اکنون والدین می‌توانند برای فرزندان خود نام‌های کردی انتخاب کنند و زبان کردی در مدارس تدریس می‌شود؛ حقوقی ابتدایی که در ۵۳ سال حاکمیت حکومت اسد از این اقلیت قومی سلب شده بود. مبارزه SDF با گروه‌های مورد حمایت ترکیه سخت و طاقت‌فرسا بوده است. کوبانی اظهار داشت که تاکتیک‌های جنگی گروه‌های سوری در دو ماه گذشته تغییر کرده و به دکترین نظامی ترکیه شبیه‌تر شده است. در حالی که گروه‌های سوری روی زمین می‌جنگند، پهپادها و جنگنده‌های ترکیه از آسمان پشتیبانی می‌کنند و اهدافی را در فراتر از خط مقدم هدف قرار می‌دهند.
نیروهای کرد، که می‌دانند حریف ترکیه -دومین ارتش بزرگ ناتو- نیستند، در مواضع خود سنگر گرفته‌اند. کمی بیش از پنج سال پس از تهاجم ترکیه به شمال سوریه در سال ۲۰۱۹، SDF ساخت شبکه گسترده‌ای از تونل‌ها را در سراسر منطقه آغاز کرد.
این تأسیسات زیرزمینی، که ظرفیت میزبانی از هزاران جنگجو را دارند، پیشرفته‌اند. کف‌ها کاشی‌کاری شده، دریچه‌های هوا اکسیژن را از سطح زمین تأمین می‌کنند و وای‌فای به فرماندهان اجازه می‌دهد از اتاق‌های کنترل در عمق ۱۰ طبقه زیر زمین، در حالی که پپسی می‌نوشند، عملیات را هدایت کنند.
شبکه تونلی به SDF امکان داده تا تاکتیک‌های خود را با تهدید قدرت هوایی ترکیه تطبیق دهد. جنگجویانش بین تأسیسات زیرزمینی جابه‌جا می‌شوند، از پشت خطوط دشمن برای حمله ظاهر می‌شوند و سپس دوباره در یکی از ورودی‌های مخفی شبکه ناپدید می‌گردند.
در حالی که نبرد در جبهه ادامه دارد، مذاکرات بین رهبران SDF و دولت جدید سوریه در دمشق هم جریان دارد. در اوایل ژانویه، ژنرال مظلوم عبدی، فرمانده SDF، با احمد الشرع دیدار کرد.
عبدی این دیدار را «مثبت» خواند و گفت که دو طرف بر اصول کلی توافق کردند و دو کمیته فنی برای هماهنگی امور نظامی و مدنی بین دمشق و SDF تشکیل دادند. او افزود: «ما پذیرفتیم که بخشی از سوریه هستیم و می‌خواهیم سوریه را متحد نگه داریم. اما دیدگاهمان درباره نحوه مدیریت مرحله انتقالی -جزئیات عملی، ابزارهای همکاری، و جدول زمانی- متفاوت است.» او معتقد است که «مداخله ترکیه» مذاکرات را کند کرده و تأثیر منفی بر آن داشته است.
دولت سوریه خواستار انحلال SDF و ادغام آن در وزارت دفاع جدید شده تا شمال شرق تحت کنترل کامل دمشق قرار گیرد. SDF اعلام کرده که آماده ادغام در ارتش جدید سوریه است، اما می‌خواهد تحت قانون اساسی غیرمتمرکزی، بخشی از خودمختاری خود را حفظ کند.
دولت سوریه اخیرا اعلام کرده بود گروه‌هایی که سلاح خود را زمین نگذارند، در کنفرانس گفت‌وگوی ملی برای ایجاد اولین دولت دائمی سوریه شرکت نخواهند کرد. عبدی گفت: «نباید پیش‌شرط‌هایی برای حضور در این کنفرانس وجود داشته باشد. ما می‌خواهیم با دولت جدید برای آینده سوریه همکاری کنیم و با هم سوریه را بسازیم.»
SDF همچنین با احتمال خروج نیروهای آمریکایی از شمال شرق سوریه تحت فشار است. آمریکا حدود ۲ هزار سرباز در شرق سوریه دارد که به‌طور اسمی برای حمایت از SDF در مبارزه با داعش مستقر شده‌اند. حضور این نیروها مانعی کلیدی در برابر تهاجم ترکیه یا سوریه به مناطق تحت کنترل کردها محسوب می‌شود.
دولت ترامپ هنوز بیانیه‌ای رسمی درباره حضور خود در سوریه صادر نکرده، اما هدفش برای کاهش درگیری‌های خارجی و تصمیم‌گیری‌های غیرقابل پیش‌بینی‌اش، مقامات کرد را نگران کرده است. در سال ۲۰۱۹، ترامپ پس از تماسی تلفنی با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، ناگهان تصمیم به خروج نیروهای آمریکایی گرفت و SDF را در برابر تهاجم ترکیه تنها گذاشت.
آمریکا در سال ۲۰۱۴ با SDF برای شکست داعش، که بخش‌هایی از عراق و سوریه را تحت «خلافت» خود کنترل کرده بود، همکاری کرد. طی دهه گذشته، این شراکت به ستون امنیت مقامات کرد تبدیل شده است. خودروهای زرهی آمریکایی در خیابان‌های حسکه گشت‌زنی می‌کنند و مردم بی‌تفاوت از کنارشان می‌گذرند، زیرا به حضور آنها عادت کرده‌اند. پلاکی از جینا هاسپل، رئیس پیشین سیا، که از عبدی برای رهبری‌اش تشکر کرده، در سالن پذیرایی ژنرال به مهمانان خوشامد می‌گوید.
اما این رابطه برای آمریکا در رابطه اش با ترکیه، که SDF را شاخه سوری PKK و یک گروه «تروریستی» می‌داند و ۴۵ سال با آن جنگیده، دشوارتر شده است. ترکیه که حضور SDF در مرز جنوبی خود را در جریان مبارزه با داعش و اسد تحمل می‌کرد، فشار فزاینده‌ای بر واشنگتن برای قطع همکاری با این شریک وارد کرده است.
جیمز جفری، دیپلمات آمریکایی و فرستاده پیشین به سوریه و ائتلاف ضد داعش، گفت: «مشکل اینجاست که بسیاری از دلایلی که ما با SDF همکاری کردیم، از بین رفته است. ترک‌ها می‌پرسند: "رابطه‌ای که شما گفتید موقت و معاملاتی است، چه شد؟"
با این حال، نیروهای تحت رهبری کردها بی‌اهمیت نیستند. مقامات کرد حدود ۷۰ هزار مظنون به عضویت در داعش و وابستگانشان را در اختیار دارند که هزاران نفرشان خارجی‌اند. قدرت‌های خارجی نگرانند که اجازه دهند دولت جدید دمشق، که بسیاری از جهادی‌های خارجی را در صفوف خود دارد، کنترل زندان‌ها و اردوگاه‌های مظنونان داعش را به دست گیرد.
مقامات کرد همچنین هشدار داده‌اند که خروج آمریکا و تهاجم بعدی ترکیه به شمال شرق سوریه می‌تواند توانایی آنها در مهار داعش را تضعیف کند. عبدی گفت: "خروج آمریکا، ترکیه را به حمله به این منطقه تشویق می‌کند و این بر جنگ علیه داعش تأثیر می‌گذارد، زیرا خلأ امنیتی توانایی SDF برای حفاظت از زندان‌ها و اردوگاه‌های داعش را مختل خواهد کرد."
