شرق از محتوای نامه ترامپ به تهران و تحرکات دیپلماتیک وزارت خارجه در روزهای پایانی سال گزارش می‌دهد
از ضرب‌الاجل دو ماهه ترامپ به تهران تا آخرین هفته پرتحرک دیپلماسی هسته‌ای ایران
در حالی که شمارش معکوس ضرب‌الاجل ترامپ آغاز شده، واشنگتن همچنان منتظر پاسخ ایران است. مایک والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ، تأکید کرده که ایران باید کلیه عناصر برنامه هسته‌ای خود، از جمله غنی‌سازی اورانیوم و برنامه موشکی، را کنار بگذارد. در غیر این صورت، «مجموعه‌ای از پیامدهای دیگر» در انتظار این کشور خواهد بود. حال، این پرسش مطرح است: آیا ایران به مذاکره تن خواهد داد یا منطقه باید خود را برای مرحله‌ای جدید از تنش‌ها آماده کند؟ تصمیم تهران در هفته‌های آینده، می‌تواند مسیر تحولات آینده را به‌طور قابل‌توجهی تغییر دهد. تا به اینجای کار و در آخرین هفته سال ۱۴۰۳، صحنه دیپلماسی ایران شاهد تحرکات تازه‌ای بود.
به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ در تحولی غیرمنتظره، طحنون بن زاید، مشاور امنیت ملی امارات با دونالد ترامپ دیدار کرد؛ ملاقاتی که تنها چند روز پس از ارسال پیام کاخ سفید به تهران انجام شد و گمانه‌زنی‌ها درباره تحرکات پشت پرده را شدت بخشید. این دیدار در شرایطی صورت گرفت که واشنگتن از یک سو پیام‌هایی با محتوای مذاکره ارسال می‌کرد و از سوی دیگر، تهدیدهای خود را علیه برنامه هسته‌ای ایران تکرار می‌کرد. تهران نیز، در واکنش به این رویکرد دوگانه، اعلام کرد که به دنبال افزایش تنش نیست اما نوع پاسخ آن به پیام آمریکا می‌تواند معادلات منطقه را تغییر دهد. هنوز مشخص نیست که سفر مقام اماراتی به واشنگتن در راستای انتقال پیامی جدید به ایران بوده یا اهداف گسترده‌تری را دنبال می‌کرده است. با این حال، این دیدار نشان‌دهنده افزایش تحرکات دیپلماتیک در فضای پرتنش کنونی است.
باید در نظر داشت که امارات با پذیرش مسئولیت انتقال پیام ترامپ به ایران، یک بازی چندلایه را پیش می‌برد؛ «حفظ ثبات منطقه‌ای برای منافع اقتصادی»، «تقویت جایگاه خود نزد آمریکا»، «کاهش تنش‌های بالقوه با ایران» و ـافزایش نفوذ دیپلماتیک در منطقه». این اقدام، در عین حال که می‌تواند به کاهش درگیری‌های مستقیم کمک کند، نشان‌دهنده رویکرد فرصت‌طلبانه امارات در بهره‌برداری از بحران‌های منطقه‌ای برای تثبیت نقش خود به عنوان یک قدرت دیپلماتیک نوظهور نیز هست.
ضرب‌الاجل واشنگتن؛ دو ماه برای تصمیم‌گیری
بر اساس گزارش‌ها، دونالد ترامپ در نامه‌ای که به تهران ارسال کرده، یک مهلت دوماهه برای توافق هسته‌ای جدید تعیین کرده است. منابع آگاه می‌گویند که هنوز مشخص نیست این ضرب‌الاجل از زمان ارسال نامه آغاز شده یا از لحظه شروع مذاکرات، اما نکته روشن این است که در صورت رد این پیشنهاد، احتمال اقدام نظامی آمریکا یا اسرائیل به‌شدت افزایش خواهد یافت. ترامپ دو هفته پیش، در گفت‌وگویی با شبکه «فاکس نیوز»، تأیید کرد که چنین نامه‌ای را خطاب به رهبر جمهوری اسلامی ارسال و پیشنهاد مذاکرات مستقیم را مطرح کرده است. اما یک روز بعد، او لحن خود را تغییر داد و هشدار داد که آمریکا در قبال ایران به «لحظات پایانی» رسیده است. او تأکید کرد که «ما نمی‌توانیم اجازه دهیم ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد. به‌زودی اتفاقی رخ خواهد داد.»
البته اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در اخرین نشست خبری با بیان اینکه «فعلا بنایی برای انتشار رسانه‌ای محتوای پیام ترامپ نداریم»، اطلاع داد که «آنچه در رسانه‌ها پیرامون محتوای نامه ترامپ منتشر شده عمدتاً گمانه زنی است و مبنای دقیقی ندارد». هر چند که به گفته او، «فحوای نامه با توجه به صحبت‌های عمومی رئیس جمهور آمریکا فاصله‌ای ندارد». سخنگوی دستگاه دیپلماسی این را هم افزود که «پاسخ ما به این مکاتبه بعد از تکمیل بررسی ها از طریق مقتضی داده خواهد شد.» بقایی در پاسخ به سوالی در خصوص ارتباط احتمالی سفر وزیر امور خارجه به عمان با این نامه، صراحتا عنوان داشت که «سفر عراقچی به مسقط ارتباطی با نامه ترامپ نداشت.»
مسیری که از ابوظبی گذشت
نامه ترامپ ابتدا از طریق استیو ویتکاف، نماینده ویژه او، به ابوظبی فرستاده شد و در آنجا به محمد بن زاید، رئیس امارات متحده عربی، تحویل داده شد. تنها یک روز بعد، انور قرقاش، فرستاده امارات، به تهران سفر کرد و نامه را به عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، تحویل داد. گزارش‌ها حاکی از آن است که این نامه لحنی صریح و قاطع داشت—در عین ارائه پیشنهاد مذاکره، نسبت به عواقب رد این پیشنهاد هشدار داده شده بود. پیش از ارسال این پیام به تهران، کاخ سفید متحدان خود، از جمله اسرائیل، عربستان سعودی و امارات را در جریان محتوای آن قرار داده بود. با این حال، دولت آمریکا از ارائه جزئیات بیشتر خودداری کرده و نمایندگی ایران در سازمان ملل نیز واکنشی رسمی نشان نداده است.
واکنش‌های تهران؛ از رد علنی تا بررسی پشت‌پرده
در ایران، واکنش‌ها نسبت به این پیام متفاوت بود. رهبر انقلاب در سخنانی صریح، پیشنهاد مذاکره را «فریب» خواند و هدف آن را تحت فشار قرار دادن ایران توصیف کرد. اما ساعاتی بعد، نمایندگی ایران در سازمان ملل، در بیانیه‌ای که در شبکه اجتماعی ایکس منتشر شد، احتمال مذاکرات را به‌طور کامل رد نکرد. در همین حال، وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد که نامه ترامپ همچنان در حال بررسی است و پاسخی برای آن در حال تدوین می‌باشد. این موضع‌گیری محتاطانه، از یک‌سو نشان‌دهنده محاسبات پیچیده تهران است و از سوی دیگر، احتمال وجود راه‌هایی برای تعامل دیپلماتیک را نیز مطرح می‌کند.
چشم‌انداز پیش رو؛ تنش یا دیپلماسی؟
در حالی که شمارش معکوس ضرب‌الاجل ترامپ آغاز شده، واشنگتن همچنان منتظر پاسخ ایران است. مایک والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ، تأکید کرده که ایران باید کلیه عناصر برنامه هسته‌ای خود، از جمله غنی‌سازی اورانیوم و برنامه موشکی، را کنار بگذارد. در غیر این صورت، «مجموعه‌ای از پیامدهای دیگر» در انتظار این کشور خواهد بود. حال، این پرسش مطرح است: آیا ایران به مذاکره تن خواهد داد یا منطقه باید خود را برای مرحله‌ای جدید از تنش‌ها آماده کند؟ تصمیم تهران در هفته‌های آینده، می‌تواند مسیر تحولات آینده را به‌طور قابل‌توجهی تغییر دهد.
تا به اینجای کار و در آخرین هفته سال ۱۴۰۳، صحنه دیپلماسی ایران شاهد تحرکات تازه‌ای بود. رفت‌وآمدها و مذاکرات دیپلماتیک میان تهران و بازیگران کلیدی، از جمله روسیه و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رنگ و بویی جدی‌تر به خود گرفته است. در همین باره تهران، بار دیگر میزبان مقام‌های بلندپایه روسیه بود. الکساندر گروشکو، معاون وزیر خارجه روسیه، به ایران سفر کرد تا در دیداری با مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران، بر سر مجموعه‌ای از موضوعات حساس و راهبردی به رایزنی بپردازد. مذاکرات دو طرف، فراتر از روابط دوجانبه بود. از پرونده هسته‌ای ایران گرفته تا تحولات اوکراین و سیاست‌های دولت جدید آمریکا، همگی در این نشست مطرح شد. آنچه در این دیدار اهمیت داشت، تأکید طرفین بر تداوم همکاری‌های دوجانبه و نقش‌آفرینی مشترک در مجامع بین‌المللی بود. ایران و روسیه، که خود را مدافع چندجانبه‌گرایی و نظم بین‌المللی مبتنی بر حقوق بین‌الملل می‌دانند، بر ضرورت همکاری‌های مستمر در این حوزه تأکید کردند.
گفت‌وگوهای بی‌پرده با آژانس؛ مسیر پرچالش همکاری‌های هسته‌ای
در سوی دیگر، تعاملات ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز همچنان در کانون توجه قرار دارد. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، از دیداری "صریح و سازنده" با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، خبر داد. او در پیامی که در شبکه اجتماعی "ایکس" منتشر کرد، از بررسی موضوعات مهمی همچون دو پرونده باقی‌مانده میان ایران و آژانس، امنیت تأسیسات هسته‌ای و روند رفع تحریم‌ها سخن گفت. به ادعای غریب‌آبادی، سابقه همکاری میان ایران و آژانس، امکان حل اختلافات را فراهم می‌سازد؛ البته به یک شرط که آژانس باید از فشارهای سیاسی بیرونی رهایی یابد و موضعی مستقل، فنی و بی‌طرفانه اتخاذ کند. او بار دیگر تأکید کرد که ایران، در چارچوب تعهدات بین‌المللی خود، به همکاری با آژانس پایبند خواهد ماند. رافائل گروسی نیز در حساب کاربری خود در "ایکس" به این دیدار اشاره کرد و نوشت: «همکاری ایران با آژانس، برای ارائه تضمین‌های معتبر درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای این کشور ضروری است.»
در کنار این دیدارها، یک نشست سه‌جانبه میان نمایندگان ایران، روسیه و چین در وین برگزار شد. این نشست، در ادامه مذاکراتی بود که پیش‌تر در پکن انجام شده بود و طی آن، مواضع سه کشور درباره پرونده هسته‌ای ایران مورد بحث قرار گرفت. چین و روسیه، در ماه‌های اخیر، تلاش کرده‌اند تا مواضع خود را نسبت به مذاکرات هسته‌ای ایران شفاف‌تر کرده و نقش بیشتری در تحولات این پرونده ایفا کنند.
