اردوغان در آزمون قدرت؛ حذف رقبای داخلی یا موج جدید اعتراضات؟

به گزارش گروه رسانه ای شرق؛ بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول و یکی از چهره‌های شاخص مخالف رجب طیب اردوغان، موجی از اعتراضات را در سراسر ترکیه به راه انداخت و هر روز بر شدت آن افزوده می شود. از شامگاه پنجشنبه تا روز جمعه، هزاران معترض در شهرهای مختلف از جمله استانبول، آنکارا، ازمیر و ترابزون به خیابان‌ها آمدند. خبرگزاری رویترز گزارش داده است که با وجود اعلام ممنوعیت تجمعات، تظاهرات گسترده‌ای در نقاط مختلف کشور شکل گرفته است. نیروهای پلیس برای متفرق کردن معترضان در آنکارا و ازمیر از خودروهای آب‌پاش استفاده کرده و همچنین در برخی مناطق به شلیک گاز اشک‌آور متوسل شده‌اند.

معترضان علاوه بر آزادی فوری امام‌اوغلو، استعفای دولت اردوغان را نیز خواستار شده‌اند. این تحولات، بازارهای مالی ترکیه را تحت تأثیر قرار داده است؛ نرخ برابری لیر در برابر دلار آمریکا سقوط کرده و در روز چهارشنبه به ۴۲ لیر رسید که پایین‌ترین رکورد تاریخی آن محسوب می‌شود. این ارز در نهایت با ۲.۶ درصد کاهش، در ۳۷.۶۶۵ لیر بسته شد. همچنین، شاخص بورس ترکیه با افت ۹ درصدی، بیشترین کاهش چهار سال اخیر خود را تجربه کرد. در واکنش به این بحران، بانک مرکزی ترکیه برای جلوگیری از سقوط بیشتر ارزش لیر، حداقل ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار ارز به بازار عرضه کرد.

واکنش اردوغان: «اجازه نخواهیم داد هرج‌ومرج ایجاد شود»

اکرم امام‌اوغلو روز چهارشنبه با اتهام‌هایی از جمله فساد مالی و ارتباط با یک گروه تروریستی بازداشت شد. اما رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، انتقادات را رد کرده و این اتفاق را یک نمایش تبلیغاتی از سوی مخالفان توصیف کرده است. اردوغان در سخنرانی روز جمعه خود، اعتراضات را محکوم کرد و اظهار داشت: «اجازه نخواهیم داد برخی افراد با سوءاستفاده از این وضعیت، در کشور هرج‌ومرج ایجاد کنند.» او همچنین انتقاد شدیدی به اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق، وارد کرد و دعوت او به اعتراضات خیابانی را غیرمسئولانه دانست.

محکومیت بین‌المللی؛ واکنش فرانسه و آلمان

بازداشت شهردار استانبول، واکنش‌های بین‌المللی گسترده‌ای را در پی داشته است. اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، این اقدام را ضربه‌ای جدی به دموکراسی ترکیه خوانده و از مقامات این کشور خواسته است تا فوراً این وضعیت را پایان دهند. او تأکید کرد که بازداشت یک سیاستمدار برجسته مخالف، پیامی بسیار نگران‌کننده برای دموکراسی ترکیه و همچنین روابط این کشور با اتحادیه اروپا است.» علاوه بر این، وزارت خارجه فرانسه نیز با ابراز نگرانی عمیق نسبت به این رخداد، تأکید کرد که این اقدام می‌تواند پیامدهای سنگینی برای آینده دموکراسی در ترکیه داشته باشد.

احزاب داخلی: این اقدام یک حمله سیاسی است

چهره‌های سیاسی داخلی نیز نسبت به این بازداشت واکنش نشان دادند. تولای حاتم‌اوغلو و تونجر بکرهان، رؤسای مشترک حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها (دم پارتی)، این اقدام را یک حمله مستقیم به دموکراسی و تلاشی برای سرکوب مخالفان توصیف کردند. حاتم‌اوغلو در بیانیه‌ای اعلام کرد که بازداشت شهردار استانبول، روزنامه‌نگاران و سایر سیاستمداران، غیرقابل قبول است. این اقدام، نه‌تنها یک عملیات سیاسی است، بلکه تنش‌های اجتماعی را نیز تشدید خواهد کرد.» بکرهان نیز در توئیتی نوشت: «این بازداشت‌ها، نقض آشکار حقوق شهروندان و تلاش برای خاموش کردن صدای مخالفان است.»

 بازداشت امام‌اوغلو در شرایطی رخ داده است که او یکی از رقبای اصلی اردوغان در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده محسوب می‌شود. این موضوع باعث تشدید تنش‌های سیاسی در ترکیه شده و احتمال دارد که دامنه اعتراضات در روزهای آینده گسترش یابد. هم‌زمان، افزایش فشارهای بین‌المللی علیه دولت ترکیه، آینده روابط این کشور با اتحادیه اروپا را با چالش‌هایی جدی روبه‌رو کرده است. حال باید دید که آیا دولت اردوغان در برابر این موج اعتراضات و انتقادات کوتاه خواهد آمد یا بر سیاست‌های خود پافشاری خواهد کرد.

بحران سیاسی در ترکیه و آینده تقابل تمام عیار اردوغان و مخالفان

بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول و از چهره‌های کلیدی اپوزیسیون، بار دیگر نشان داد که سیاست در این کشور به سمت دوقطبی شدن شدیدتری حرکت می‌کند. زمان‌بندی این اقدام و قرار گرفتن آن در بستر تقویم سیاسی ترکیه، خود گویای آن است که این دستگیری صرفاً یک اقدام قضایی معمول نیست، بلکه بخشی از راهبرد کلان دولت رجب طیب اردوغان برای مهار رقبای سیاسی و تثبیت قدرت محسوب می‌شود. با این حال، نکته مهم در این تحولات، نه صرفاً بازداشت امام‌اوغلو، بلکه واکنش‌های اجتماعی و سیاسی به آن است. از یک سو، اردوغان در پی حذف چالش‌های داخلی و ایجاد مسیری هموار برای آینده سیاسی خود است؛ از سوی دیگر، موج اعتراضات گسترده‌ای که در شهرهای مختلف ترکیه به راه افتاده، نشان از این دارد که جامعه مدنی ترکیه آماده پذیرش این اقدام بدون مقاومت نیست. «لذا تقابل تمام عیار اردوغان و مخالفان تنها به دو سناریو ختم می شود؛ شکست یکی از دو طرف.»

سناریوی پیروزی اردوغان و تثبیت قدرت داخلی و نفوذ منطقه‌ای

در صورتی که اردوغان موفق شود اعتراضات را کنترل کند، فشارهای داخلی را مدیریت کرده و امام‌اوغلو را به حاشیه براند، زنجیره‌ای از تحولات در ترکیه و منطقه به نفع او تکمیل خواهد شد. به‌ویژه اگر این اتفاق را در چارچوب تحولات گسترده‌تر ترکیه در سال‌های اخیر ببینیم:

1 - حل و فصل مسئله کردها:

توافق مظلوم کوبانی و احمد الشرع در سوریه که به پایان درگیری‌ها میان گروه‌های کرد و دولت ترکیه منجر شد، یکی از مهم‌ترین اقدامات اردوغان در سال‌های اخیر بوده است. در صورتی که اردوغان موفق شود چالش‌های داخلی را نیز سرکوب کند، دیگر تهدیدی از سوی جنبش‌های کردی برای دولت او باقی نخواهد ماند.

2 - تثبیت موقعیت در قفقاز:

پایان مذاکرات میان آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ و تحکیم روابط آنکارا با باکو، به ترکیه امکان داده است که جایگاه استراتژیک خود در منطقه را تقویت کند. اگر اردوغان بتواند رقبای داخلی را کنار بزند، نفوذ منطقه‌ای خود را بیش از پیش گسترش خواهد داد.

3 - نقش‌آفرینی در خاورمیانه پس از سقوط بشار اسد:

سقوط بشار اسد و روی کار آمدن احمد شرع، فردی که به اردوغان نزدیک‌تر است، به آنکارا این فرصت را داده تا نفوذ خود را در سوریه تقویت کند. اکنون با کنار زدن یکی از مهم‌ترین رقبای داخلی، اردوغان می‌تواند بدون دغدغه داخلی، سیاست‌های منطقه‌ای خود را با قدرت بیشتری دنبال کند. به طور خلاصه، اگر اردوغان موفق به مهار اعتراضات و سرکوب مخالفان شود، نه‌تنها در داخل ترکیه، بلکه در کل منطقه، یک مسیر بدون چالش پیش روی او قرار خواهد گرفت.

سناریوی شکست اردوغان و شکل‌گیری موج جدید اپوزیسیون و تغییر معادلات داخلی

 در مقابل، اگر مخالفان بتوانند فشارها را حفظ کرده و اعتراضات را گسترش دهند، شرایط برای اردوغان به‌گونه‌ای رقم خواهد خورد که او مجبور به عقب‌نشینی شود. چند عامل می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد:

1 - ابعاد اقتصادی بحران:

سقوط ارزش لیر ترکیه، که پس از بازداشت امام‌اوغلو شدت گرفت، نشان‌دهنده شکنندگی اقتصاد کشور است. اگر بی‌ثباتی ادامه یابد، سرمایه‌گذاران خارجی از بازار ترکیه خارج شده و بحران اقتصادی عمیق‌تر خواهد شد. نارضایتی عمومی از وضعیت اقتصادی می‌تواند موج اعتراضات را گسترده‌تر کند.

2 - فشارهای دیپلماتیک غرب:

آلمان و فرانسه در واکنش به این دستگیری، مواضع تندی اتخاذ کرده‌اند و این مسئله می‌تواند بر روابط ترکیه با اتحادیه اروپا تأثیر منفی بگذارد. واشنگتن و ناتو ممکن است فشار بیشتری بر دولت اردوغان وارد کنند، به‌ویژه با توجه به تحولات اخیر در سوریه و قفقاز.

3 - تداوم و گسترش اعتراضات مردمی:

اگر معترضان بتوانند اعتراضات را از استانبول به دیگر شهرهای مهم ترکیه گسترش دهند، کنترل اوضاع برای دولت دشوار خواهد شد. احتمال وقوع اعتصابات گسترده و افزایش شکاف میان دولت و شهروندان وجود دارد و نیز شاهد رشد اپوزیسیون و احتمال تغییر در معادلات قدرت خواهیم بود. چون اگر اردوغان مجبور به عقب‌نشینی شود، موقعیت او در انتخابات آتی به‌شدت تضعیف خواهد شد. در ادامه یقینا احزاب مخالف جسارت بیشتری پیدا کرده و احتمالاً یک ائتلاف قوی‌تر را برای مقابله با اردوغان تشکیل خواهند داد. امام‌اوغلو از یک سیاستمدار محلی به یک چهره نمادین تبدیل شده که می‌تواند اپوزیسیون را یکپارچه کند.

لذا بازداشت اکرم امام‌اوغلو و واکنش‌های داخلی و خارجی به آن، یک نقطه عطف در سیاست ترکیه محسوب می‌شود. در یک سناریو، اردوغان با کنترل اعتراضات و حذف رقبا، مسیر خود را برای تسلط بر سیاست داخلی و منطقه‌ای هموار می‌کند؛ در سناریوی دیگر، جامعه مدنی و احزاب مخالف با تداوم فشار، معادلات قدرت را تغییر داده و زمینه را برای دوران جدیدی در ترکیه فراهم می‌کنند. در نهایت، نتیجه این تقابل نه‌تنها سرنوشت ترکیه را در دهه آینده رقم خواهد زد، بلکه تأثیرات قابل‌توجهی بر توازن قدرت در خاورمیانه و قفقاز خواهد داشت.