غزه در سینا و جغرافیای بحران / اسکان موقت یا تبعید دائمی؟ پشت پرده طرح ترامپ برای غزه

عبدالرحمن فتح الهی: در گزارشی که روزنامه الاخبار منتشر کرده، اشاره شده است که رئیس‌جمهور مصر بر آمادگی قاهره برای پذیرش موقت نیم میلیون فلسطینی از غزه در شمال شبه‌جزیره سینا تأکید کرده است. این در حالی است که سه هفته پیش اخبار رسیده از اسرائیل حاکی از آن بود که مذاکرات مرحله دوم توافق آتش‌بس در غزه به دلیل تصمیمات روشن مقامات اسرائیلی به بن‌بست رسیده است.

طبق گزارش الاخبار، هیئت‌های سازمان ملل و نهادهای کمک‌رسان به فلسطین از تغییر لحن افسران اسرائیلی در این زمینه خبر داده‌اند. این افسران تصریح کرده‌اند که رفع محاصره غزه در حال حاضر ممکن نیست و تا زمانی که کشورهای عربی نپذیرند که حداقل نیمی از جمعیت غزه به دیگر مناطق منتقل شوند، کمک‌ها وارد نوار غزه نخواهد شد. این افسران اسرائیلی همچنین ادعا کرده‌اند که حماس خود کنترل توزیع کمک‌ها را در دست دارد و بخشی از این کمک‌ها را برای بازسازی گردان‌های خود اختصاص می‌دهد.

پس از انتخاب «ایال زمیر» به ریاست ستاد ارتش اسرائیل، نهادهای مرتبط با کمک‌رسانی به غزه از آغاز قریب‌الوقوع جنگ سخن به میان آوردند. همچنین گزارش شده که تل‌آویو موفق شده دولت آمریکا را متقاعد کند تا مستقیماً به مدیریت پرونده غزه پرداخته و میانجیگری کشورهای عربی را کنار بگذارد؛ در پی آن، تیم ترامپ مسئول مذاکرات با حماس شد. دستگاه دیپلماسی آمریکا در عین حال با کشورهای عربستان سعودی و مصر وارد تماس شده تا آنها را از مخالفت با طرح کوچاندن مردم غزه منصرف کند و به توافقی برای «کوچ داوطلبانه و موقت» دست یابد.

تغییر موضع قاهره

الاخبار به نقل از منابع دیپلماتیک برجسته عربی گزارش داد که مواضع مصر و اردن در خصوص اسکان مردم غزه و پذیرش آنها در اراضی این کشورها طی یک ماه گذشته تغییرات اساسی را تجربه کرده است. مسئولان عرب که اخیراً در نشست‌های ریاض و دوحه شرکت داشتند، به وضوح این تغییرات را احساس کرده‌اند. طبق گزارش این روزنامه لبنانی، یک دیپلمات حاضر در این نشست‌ها گفته است که حاضران در این دیدارها خواهان تضمین آمریکا برای توقف سیاست الحاق اراضی کرانه باختری توسط اسرائیل شده‌اند. همچنین ولیعهد سعودی تأکید کرده است که ریاض مخالف طرح آمریکا برای مدیریت اماکن مقدس در قدس شرقی است و این مسئله باید تحت سرپرستی پادشاه اردن باقی بماند. در این نشست‌ها همچنین بر لزوم اقناع محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، برای آغاز اصلاحات در این تشکیلات تأکید شده است تا رام‌الله بتواند نقشی پررنگ‌تر در مدیریت امور کرانه باختری و غزه ایفا کند.

اما موضوعی که به طور ویژه در این نشست‌ها مورد توجه قرار گرفت، بازسازی نوار غزه بود. در این زمینه، سخنان عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، باعث شگفتی حاضران شد. وی اعلام کرد که مصر آمادگی دارد تا با اسکان موقت نیم میلیون فلسطینی از غزه در شمال شبه‌جزیره سینا، به فرآیند بازسازی غزه کمک کند. این تصمیم به معنای باز کردن مرزها برای فلسطینی‌هایی است که داوطلبانه قصد خروج از غزه را دارند. این موضوع باعث نگرانی اردن شده است که اعلام کرده آماده است تنها برای اسکان پناهندگان خانواده‌های مجروحان کمک کند و این کمک‌ها تنها برای مدت زمان محدودی خواهد بود. همچنین گزارش شده که ترامپ بارها بر اهمیت اسکان مردم غزه در کشورهای اردن و مصر تأکید کرده است؛ نظراتی که از سوی وزرای افراطی کابینه اسرائیل مورد استقبال قرار گرفته است.

اراده مبتنی بر قدرت و معادلات جدید در منطقه

خبر موافقت مصر با اسکان موقت ۵۰۰   هزار نفر از ساکنان غزه در سینا را می‌توان از چندین زاویه مختلف و با ابعاد سیاسی و دیپلماتیک متعددی تحلیل کرد. این اقدام که در پی بازگشت دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا و اجرای سیاست‌های جدید وی صورت گرفته، در واقع به یک نقطه عطف مهم در تحولات سیاسی و ژئوپلیتیکی منطقه خاورمیانه تبدیل شده است. یکی از مهم‌ترین ابعاد این تصمیم، تأثیر آن بر مصر و جهان عرب است. بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، با بهره‌گیری از قدرت اقتصادی و نظامی ایالات متحده، موجب شد که وی بتواند با استفاده از اهرم‌های مختلف، طرح خود را برای اسکان فلسطینیان غزه در خارج از سرزمین‌های فلسطینی به مرحله اجرا درآورد. در حقیقت، این موضوع نشان می‌دهد که ترامپ توانسته با استفاده از ابزارهایی همچون فشارهای اقتصادی، کمک‌های نظامی و همچنین فشار دیپلماتیک، اراده خود را بر روی قاهره و حتی دیگر کشورهای عربی اعمال کند.

روند «اراده مبتنی بر قدرت» که در واقع ادامه همان سیاست فشار حداکثری علیه ایران و دیگر دشمنان آمریکا به شمار می‌رود، نشان‌دهنده اراده ترامپ برای شکل‌دهی به آینده فلسطین و تغییر نقشه سیاسی منطقه است. فشارهایی که ترامپ به مصر وارد کرده، به گونه‌ای است که این کشور با موافقت با طرح اسکان موقت فلسطینیان، عملاً به نقشه‌ای که ممکن است در آینده نه‌چندان دور به نفع اسرائیل تمام شود، پاسخ مثبت داده است. استفاده از ابزارهای اقتصادی و نظامی برای تحمیل تصمیمات سیاسی از سوی ترامپ، در این زمینه نیز به وضوح دیده می‌شود.

«موقت» بودن اسکان فلسطینیان؛ واقعیت یا فریب؟

نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، موضوع «موقت» بودن اسکان فلسطینیان در سینا است. قطعاً اگر این طرح به مرحله اجرا درآید، ممکن است عنوان «موقت» برای آن در نظر گرفته شود، اما شواهد تاریخی و تحولات پیشین نشان می‌دهند که چنین سیاست‌هایی معمولاً به‌سرعت به واقعیت‌های جدیدی تبدیل می‌شوند که عملاً مانع از بازگشت مهاجرین به مناطق اصلی خود می‌شود.

در شرایطی که فلسطینیان برای حفظ هویت خود و در واقع بازگشت به سرزمین مادری خود تلاش‌های فراوانی کرده‌اند، موضوع «اسکان موقت» در ظاهر ممکن است به نظر برسد که یک گزینه موقتی است، اما در واقعیت، این طرح می‌تواند به ابزاری برای تغییر وضعیت دائمی غزه و دیگر سرزمین‌های فلسطینی تبدیل شود. از این رو، بسیاری از تحلیلگران معتقدند که این «موقت» بودن صرفاً یک ابزار تبلیغاتی و فریبنده است که در آینده نزدیک به یک وضعیت دائمی برای فلسطینیان خواهد انجامید.

بحران سیاسی در مصر و تأثیر آن بر عبدالفتاح السیسی

موافقت رئیس‌جمهور مصر، عبدالفتاح السیسی، با اسکان فلسطینیان غزه در سینا، می‌تواند به‌سرعت به یک بحران سیاسی در داخل مصر منجر شود. اگرچه مصر همواره به‌عنوان یک بازیگر اصلی در مسائل فلسطینی شناخته می‌شود و در بسیاری از مواقع تلاش کرده است تا نقش میانجی را ایفا کند، اما این اقدام می‌تواند موجب ایجاد شکاف‌های عمیق در داخل کشور و در میان نیروهای سیاسی مختلف گردد.

جریان‌های سیاسی مختلف مصر معمولاً در مورد مسائل فلسطین هم‌نظر هستند و حمایت از فلسطینیان را یک مسئله اصلی و غیرقابل مذاکره می‌دانند. بنابراین، طرح اسکان فلسطینیان در سینا ممکن است باعث افزایش فشار داخلی و ایجاد جبهه واحد سیاسی علیه عبدالفتاح السیسی شود. این امر می‌تواند برای رژیم وی که در حال حاضر در موقعیت دشواری قرار دارد، به یک چالش جدی تبدیل شود.

این احتمال نیز وجود دارد که این اقدام به‌ویژه از سوی ترامپ به‌عنوان یک ابزار برای ایجاد بحران سیاسی در مصر و حتی زمینه‌سازی برای تغییرات در رهبری این کشور استفاده شود. ترامپ ممکن است با فشار به السیسی، در تلاش باشد تا فرآیندی را برای تغییر سیاست‌های داخلی و خارجی مصر ترتیب دهد که منجر به کنار رفتن وی از قدرت یا حداقل کاهش نفوذش در سیاست‌های منطقه‌ای شود.

 تأثیرات مشابه در اردن و چالش‌های سیاسی برای ملک عبدالله دوم

همچنین، این سناریو می‌تواند برای پادشاه اردن، ملک عبدالله دوم، نیز تکرار شود. اردن به‌طور تاریخی میزبان تعداد زیادی از پناهندگان فلسطینی بوده است و این موضوع جزو مسائل حساس در سیاست‌های داخلی و خارجی این کشور است. اگر طرح ترامپ برای اسکان فلسطینیان در سینا به نتیجه برسد، احتمالاً اردن نیز با فشارهای مشابهی روبه‌رو خواهد شد تا اجازه دهد فلسطینیان بیشتری در خاک این کشور اسکان یابند.

در صورتی که چنین طرحی در اردن پیگیری شود، می‌تواند موجب بروز بحران‌های سیاسی و اجتماعی در داخل اردن شود. مخالفان داخلی در اردن، که از بین احزاب سیاسی و گروه‌های اجتماعی مختلف برآمده‌اند، ممکن است این موضوع را به‌عنوان تهدیدی برای هویت ملی کشور و امنیت اجتماعی خود قلمداد کنند. این در حالی است که فشارهای بین‌المللی، به‌ویژه از سوی آمریکا و دیگر کشورهای غربی، می‌تواند بر اردن وارد شود تا به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم فلسطینیان را بپذیرد و یا حتی بخشی از سرزمین‌های کرانه باختری را به نوعی تسلیم اسرائیل کند.

 آینده کرانه باختری و طرح‌های اسرائیل

در کنار تمامی تحولات صورت گرفته در غزه و سینا، باید این موضوع را نیز در نظر گرفت که در صورت موفقیت طرح ترامپ برای غزه، احتمالاً باید چنین طرح‌هایی را برای کرانه باختری نیز در نظر گرفت. به‌ویژه با توجه به سیاست‌های اسرائیل و حرکت‌های آن در زمینه گسترش شهرک‌سازی‌ها، به نظر می‌رسد که آینده کرانه باختری نیز تحت تأثیر این تحولات قرار خواهد گرفت.

اسرائیل در تلاش است تا به‌تدریج فلسطینیان را از سرزمین‌های اشغالی بیرون کرده و بر سرزمین‌های فلسطینی تسلط بیشتری پیدا کند. در صورت تحقق طرح‌های ترامپ برای غزه، باید انتظار داشت که به‌زودی طرح‌های مشابهی برای کرانه باختری نیز به مرحله اجرا درآید. این موضوع به‌ویژه در صورت عدم وجود یک راه‌حل جامع و پایدار برای حل منازعه فلسطین و اسرائیل، می‌تواند به عمیق‌تر شدن بحران و بی‌ثباتی در منطقه منجر شود.

طرح اسکان موقت فلسطینیان غزه در سینا نه‌تنها تأثیرات عمیقی بر سیاست داخلی مصر و اردن خواهد داشت، بلکه می‌تواند به یک تغییر در دینامیک‌های سیاسی منطقه خاورمیانه منجر شود. ترامپ با استفاده از سیاست‌های فشار حداکثری و ابزارهای اقتصادی و نظامی، در تلاش است تا طرح‌های خود را برای تغییر نقشه سیاسی منطقه و حل بحران فلسطین به اجرا درآورد. در این مسیر، قطعاً مسائل مرتبط با هویت فلسطینیان و حقوق آنها نیز به چالش‌های جدی تبدیل خواهد شد و ممکن است بحران‌های جدیدی در داخل کشورهای عربی ایجاد کند.