«رجب» در ریاض

نزدیک به چهار سال پس از قتل فجیع «جمال خاشقجی» روزنامه‌نگار عربستانی منتقد حکومت بن‌سلمان در کنسولگری این کشور در استانبول، مناسبات آنکارا و ریاض دوباره به مسیر عادی خود بازمی‌گردد و در مهم‌ترین گام برای بهبود روابط ترکیه و عربستان، رجب طیب اردوغان قرار است امروز به ریاض سفر کند. در این سفر، رئیس‌جمهور ترکیه با شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی دیدار و گفت‌وگو می‌کند. دیدار اردوغان و محمد بن سلمان در شرایطی انجام می‌شود که این دو مقام ارشد در چهار سال اخیر تنش‌های زیادی داشتند. اردوغان پس از قتل خاشقجی، محمد بن سلمان را آمر اصلی این قتل می‌دانست و نهادهای اطلاعاتی غربی از جمله سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا هم همین برآورد را داشتند. با اینکه اردوغان تا چندی پیش حاضر به صحبت با ولیعهد عربستان نبود و حتی خواستار محاکمه محمد بن سلمان بود اما تغییر رویکرد اردوغان در قبال عربستان و متحدانش به دلیل نیازهای اقتصادی آنکارا، وضعیت را کاملا متفاوت کرده است. این سفر پس از آن انجام می‌شود که اوایل ماه جاری، مقام‌های دولتی ترکیه اعلام کردند که پرونده حقوقی قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار سعودی که سال ۲۰۱۸ در کنسولگری این کشور در استانبول کشته شد، به ریاض منتقل می‌شود و آنکارا دیگر این پرونده را پیگیری نمی‌کند و در ‌واقع پیگیری پرونده مقتول را در اختیار قاتل قرار داده است. این تحول، گامی مهم در جهت تنش‌زدایی از رابطه ترکیه و عربستان محسوب می‌شود. رویترز با اشاره به سفر مهم اردوغان به عربستان، تأکید می‌کند که این سفر در میانه بحران فزاینده اقتصادی ترکیه انجام می‌شود. ترکیه در ماه‌های اخیر با تورم کم‌سابقه‌ای مواجه است. افزایش شدید بهای انرژی، به‌ویژه پس از حمله روسیه به اوکراین، به دامنه تورم و مشکلات اقتصادی ترکیه افزود. در ابتدای سال 2022، رئیس‌جمهوری ترکیه، پس از بازگشت از امارات متحده عربی، درباره روابط با ریاض گفت: «گفت‌وگوهای مثبت ما با عربستان سعودی ادامه دارد و ما در انتظار پیشرفت از طریق گام‌های ملموس در مراحل پیش‌رو هستیم. ما می‌خواهیم این روند را با عربستان سعودی در یک مسیر مثبت به پیش ببریم». به نظر می‌رسد مسائل اقتصادی، یکی از محورهای اصلی گفت‌وگوی اردوغان با مقام‌های عربستان سعودی باشد. اردوغان پیش‌تر هم تلاش کرده بود روابط آنکارا با امارات متحده عربی و مصر را نیز بهبود ببخشد و موفقیت‌هایی در این مسیر داشته است.

اردوغان ماه گذشته بدون نام‌بردن از شخص خاصی، گفت که وعده داده است «در ماه فوریه از عربستان سعودی دیدن کند». به گزارش رسانه‌های عربستان، آخرین اعلام عمومی درمورد تماس بین رئیس‌جمهوری ترکیه و ملک سلمان، پادشاه سعودی، یک گفت‌وگوی تلفنی درباره روابط دوجانبه در ماه می ‌۲۰۲۱ بود. اردوغان که در حال حاضر با چالش‌های داخلی در کشورش روبه‌رو است، از جمله با مشکلات اقتصادی و کاهش ارزش لیر و تورم رو‌به‌رشد، به دنبال بهبود روابط با کشورهای منطقه است. در جریان سفر اردوغان به امارات، دو کشور ۱۳ توافق همکاری در حوزه‌های گوناگون، از جمله در دو حوزه تجاری و دفاعی، امضا کردند و اردوغان خواهان سرمایه‌گذاری شرکت‌های اماراتی در ترکیه شد. پیش‌تر اعلام شده بود حجم دادوستد بازرگانی میان دو کشور بیش از هشت میلیارد دلار است. اردوغان تأکید کرده است: «اطمینان داریم توافق‌نامه‌های امضاشده زمینه همکاری میان ما را تقویت می‌کند. ما از امنیت و ثبات امارات متحده عربی پشتیبانی می‌کنیم. ما امنیت خلیج‌ فارس را جدا از امنیت خود نمی‌بینیم». اکنون اردوغان قصد دارد الگوی بهبود رابطه با امارات را درباره عربستان هم اجرا کند و بهبود مناسبات اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری سعودی‌ها را در صدر مذاکرات خود در عربستان قرار دهد.

ترکیه هم در چارچوب بهبود شرایط نامساعد اقتصادی خود هم برای استفاده بهتر از ظرفیت‌های قدرت و جایگاه خود به‌عنوان حلقه واسط میان غرب و خاورمیانه، میان جهان مسیحی و جهان اسلام و میان غرب و ناتو با روسیه و نیز برای گرفتن جای بهتر در معادلات و هم‌گرایی‌های منطقه در شرایط خروج تدریجی آمریکا از خاورمیانه، درمجموع در حال عادی‌سازی و بهبود و حسنه‌سازی مناسبات با همه کشورهای منطقه است، از اسرائیل گرفته تا عربستان و تا حدی یونان. درباره رابطه عربستان و ترکیه، تا پیش از شکل‌گیری بحران در مناسبات دو کشور از سال ۲۰۱8، حجم تجارت دو طرف به شش میلیارد دلار می‌رسید که عمدتا صدور کالای ترکیه به عربستان را شامل می‌شد. این رقم سال گذشته به ۲۹۰ میلیون دلار کاهش پیدا کرده بود. جایگزینی قابل‌اعتنای توریست‌های روسی که با شروع جنگ اوکراین اثر چندانی از آن باقی نمانده با توریست‌های عربستان و سایر کشورهای خلیج فارس نیز اهمیت کمی برای اقتصاد ترکیه ندارد. مجموع این عوامل و ملاحظات باعث شده سفر امروز اردوغان به عربستان یکی از مهم‌ترین سفرهای سال‌های اخیر رئیس‌جمهور اقتدارگرای ترکیه باشد.