حاشیه‌هایی فراتر از متن
یکی از بارزترین نمودهای رشد سریع شهرنشینی، شکل‌گیری سکونتگاههای غیررسمی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه و از‌جمله ایران است که به نمادی از فقر شهری بدل شده است. پدیده اسکان غیررسمی اگر تا همین یک دهه پیش یکی از مهم‌ترین مشکلات شهرهای بزرگ بود، حالا و در کنار هر شهر کوچکی جزیره‌های کوچک و بزرگ این سکونتگاههای غیررسمی رشد کرده‌اند.
کوهیار آفاق: یکی از بارزترین نمودهای رشد سریع شهرنشینی، شکل‌گیری سکونتگاههای غیررسمی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه و از‌جمله ایران است که به نمادی از فقر شهری بدل شده است. پدیده اسکان غیررسمی اگر تا همین یک دهه پیش یکی از مهم‌ترین مشکلات شهرهای بزرگ بود، حالا و در کنار هر شهر کوچکی جزیره‌های کوچک و بزرگ این سکونتگاههای غیررسمی رشد کرده‌اند. بر‌اساس داده‌های طرح جامع مسکن، مساحت کل بافت‌های نابسامان و پهنه‌های فقر شهری حدود ۱۳۳ هزار هکتار برآورد می‌‌شود که محل سکونت حدود شش میلیون خانوار است و حدود ۲۱ میلیون نفر جمعیت دارد. از این میزان، ۷۷ هزار هکتار بافت‌های فرسوده و با‌ارزش شهری است که محل سکونت ۱۰ میلیون نفر، ۲.۸ میلیون خانوار است و ۲.۶ میلیون واحد مسکونی دارد. به‌علاوه ۵۶ هزار هکتار محدوده سکونتگاههای غیررسمی است که محل سکونت ۱۱ میلیون نفر، ۳.۲ میلیون خانوار است و ۲.۹ میلیون واحد مسکونی را در خود جای داده است. اما آنچه سکونت در این فضاها را با بحران‌های متعدد روبه‌رو می‌کند، مواردی مانند فقدان تأسیسات شهری مناسب و کافی، فقدان خدمات شهری، افزایش تنش‌ها به علت شکاف عمیق اجتماعی بین ساکنان این سکونتگاه‌ها و مناطق رسمی شهری و پیچیدگی و دشواری تأمین خدمات به علت توسعه ناموزون و برنامه‌ریزی‌نشده است. مرتضی‌گرد اگرچه محله‌ای قدیمی است؛ اما سکونتگاههای غیررسمی اطراف آن مانند دره که بالای سه دهه قدمت دارند، هم جزء همین مناطق است؛ اما ایران و پایتختش تا چه اندازه درگیر این معضل است؟
طبق آخرین اعلام رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران:
سکونت 31 درصد مردم تهران در سکونتگاههای غیررسمی، مناطق حاشیه‌ای شهرها و بافت‌های ناکارآمد
سکونت بیش از چهار میلیون نفر از جمعیت ۱۴ میلیونی استان تهران در حاشیه‌های شهر
بیشترین تعداد اسکان غیررسمی در شهرهای تهران، مشهد، زاهدان، تبریز و اصفهان
نگاهی به اسکان‌های غیررسمی در سایر استان‌های کشور:
استان سیستان‌و‌‌بلوچستان: سکونت در چهار‌هزار‌و ۲۹ هکتار با ۳۴۹هزارو ۲۸۶ نفر جمعیت حاشیهنشین
(یک‌سوم جمعیت و فضای شهری زاهدان را سکونتگاههای غیررسمی و جمعیت حاشیهنشین تشکیل داده‌اند).
استان آذربایجان شرقی: تبریز با 17 محله غیررسمی و جمعیت 300 هزار نفری در محیط هزارو 922 هکتاری
(یک‌چهارم سطح شهر را حاشیه‌نشینان تشکیل داده‌اند).
استان خراسان جنوبی: شهر مشهد با 42 محله حاشیهنشین در صدر استان
استان اصفهان: شهر اصفهان با 20 محله حاشیه‌ای که جمعیت آنها ۲۲۱ هزار نفر است، در صدر استان
طبق آخرین داده‌های مرکز آمار از جزئیات هزینه و درآمد خانوارهای ایرانی در سال ۱۳۹۹:
هزینه شهرنشین‌ها به طور میانگین: ۶۲میلیون‌و ۱۳۹ هزار تومان در یک سال برای مسکن
حدود ۳۷ درصد از 62 میلیون تومان صرف تأمین مسکن
۲۵/۴ درصد صرف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها
۹/۸ درصد آن خرج بهداشت و درمان.
