علت افزایش مهاجرت متخصصان

رئیس مرکز و دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق در واکنش به گزارش «شرق» منتشر‌شده در مورخ هفتم شهریور 1401 با تیتر «مهاجرت مجازی» توضیحاتی را ارسال کرده است که در ادامه می‌خوانید:

در رابطه با آمار مهاجرت متخصصان از کشور در سال اخیر باید توجه داشت که افزایش آمار مهاجران در سراسر جهان در سال 2022 با افزایش همراه بوده است که خود به دو دلیل است. اولا با توجه به پاندمی کرونا در سراسر جهان، در سال‌های 2020 و 2021 به دلیل اعمال محدودیت‌های کرونایی، آمار مهاجرین نسبت به میانگین خود پایین‌تر بوده است (برای مثال بنا به گزارش سازمان جهانی کار، آمار مهاجرین کاری هند در سال 2020 حدود 98 درصد نسبت به سال 2019 کاهش داشته است) و بازگشت این آمار به روال سابق خود باعث ایجاد این خطا می‌شود که آمار مهاجرتی با افزایش همراه بوده است درحالی‌که این اتفاق صرفا به‌ معنای بازگشت به روال سابق است. همچنین در دو سال 2020 و 2021 افرادی که به علت شیوع کرونا و اعمال محدودیت نتوانستند از کشور خارج شوند، اکنون در صف خروج هستند و این مورد نیز به معنی افزایش تعداد مهاجران نیست.

همان‌طور ‌که می‌دانیم توسعه‌بخشی نه‌تنها به سود اقتصاد و نیروی انسانی کشور نیست بلکه بیشتر به ضرر کشور است. مثال آن را می‌توان در توسعه نامتوازن دانشگاه‌ها و فارغ التحصیلان بی‌کاری که با قفل‌بودن اقتصاد و توسعه کارآفرینی نرخ مهاجرت را افزایش می‌دهند یا توسعه اکوسیستم استارتاپی که حلقه‌های بعدی آن در اتصال به اکوسیستم جهانی و توسعه استارتاپ‌ها فراهم نیست و بسیاری از فعالان آن پس از مدتی فعالیت در ایران برای استفاده از اکوسیستم استارتاپی سایر کشورها به مهاجرت یا ثبت شرکت در سایر کشورها سوق می‌یابند، جست‌وجو کرد. به همین جهت است که توسعه نامتوازن همان‌طور که در توسعه فیزیکی مخاطرات بیشتری برای سرزمین و زیست انسانی نسبت به عدم توسعه ایجاد می‌کند، در توسعه انسانی و بازار هم با ایجاد عوامل سرریز شدید نیروی انسانی به خارج یا انتقال سرمایه از داخل به خارج، مخاطرات زیادی ایجاد می‌کند.

در این شرایط کشورهای همسایه می‌توانند به‌صورت خودکار یا با برنامه‌ریزی به بازارهای مهم جذب نیروی انسانی از کشور تبدیل شوند؛ چنان‌که شواهدی از آن نیز در استفاده کارآفرینان و تجار از اکوسیستم ترکیه یا امارات یا نیروی انسانی متخصص مانند پزشکان و پرستاران در مهاجرت به کشورهای حاشیه خلیج‌ فارس دیده می‌شود. با توجه به سابقه تاریخی که میان ایرانیان و این کشورها در تبادلات نیروی انسانی و تجاری وجود دارد و نزدیکی و همسایگی این کشورها با وجود اینکه ممکن است در کوتاه‌مدت منفی باشد ولی در میان‌مدت و بلندمدت و با تغییر شرایط زمینه‌ای، می‌توان به‌عنوان فرصتی برای چرخش، بازگشت یا سرمایه‌گذاری این بخش از نیروی انسانی با احتمال تحقق بیشتر نسبت به مهاجرت به سایر کشورها به آن نگریست.

همچنین متأسفانه در کشور ما، نسبت به مهاجرت نگاه منفی وجود دارد و از آن به‌عنوان فرار مغزها یاد می‌شود درحالی‌که در جهان مهاجرت به‌عنوان پدیده‌ای طبیعی پذیرفته شده و کشورها سعی می‌کنند به‌عنوان فرصت به آن نگاه کنند و آن را با عنوان چرخش نخبگان می‌شناسند. مهاجرت زمانی که با ارتباط به موطن اصلی و مراکز علمی و فناوری ایران برنامه‌ریزی شده باشد، نه‌تنها مذموم نیست بلکه پسندیده هم هست.

البته شایان ذکر است که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و بنیاد ملی نخبگان نیز در سال‌های اخیر تلاش‌های فراوانی جهت بسترسازی برای نگهداشت نخبگان داخلی و همچنین بازگشت متخصصان خارجی و ایرانیان غیرمقیم انجام داده‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تسهیلات ارائه‌شده به شرکت‌های دانش‌بنیان در قانون جهش تولید دانش‌بنیان اشاره کرد. علاوه‌ بر این، هیئت دولت نیز در تلاش است تا با ایجاد زیرساخت‌های مناسب شرایط را برای جذب، نگهداشت و بازگشت نخبگان تسهیل کند که در این زمینه نیز به تهیه و تصویب آیین‌نامه اجرائی «جذب، نگهداشت، تعامل و بازگشت نخبگان» می‌توان اشاره کرد.

در پایان، یادآوری می‌کنیم که ما بر رسالت آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی مطبوعات اذعان داریم و نقد را لازمه پیشرفت سازمان‌ها، جوامع و اشخاص می‌دانیم اما تأکید بر نقد منصفانه در کنار دقت و صحت خبر و گزارش از لوازم اولیه و ضروری اطلاع‌رسانی رسانه‌ها محسوب می‌شود.

پرویز کرمی

رئیس مرکز و دبیر ستاد فناوری‌های نرم

و توسعه صنایع خلاق